Hi Ntumbuluko Hi Navela Ku Hanya

MARY a a ri ni ntshikilelo lowukulu swin’we ni swiphiqo swin’wana swa rihanyo. Hambiswiritano, a a nga hambananga ni ndyangu wakwe, naswona a a nga xi tirhisi xihoko kumbe swidzidzirisi. Mhaka ya Mary yi kombisa yinhla ya leswaku a hi vanhu hinkwavo lava endlaka matshalatshala lamakulu ya ku tidlaya lava hanyaka hi ndlela yo biha.

Nkarhi wun’wana, a swi vonaka onge Mary u ta engetela nhlayo leyi kombisaka ndlela leyi vanhu lava kuleke va herisaka vutomi bya vona ha yona. Ku hundze masiku yo tala a titivarile, a nga twi nchumu, a ri ekamareni ro khathalela vavabyi lava nga exiyin’weni xa khombo exibedlhele xa kwalaho, a swi vonaka onge a nga timeka nkarhi wun’wana ni wun’wana. John, nuna wakwe loyi a a ri ni gome, a a nga suki etlhelo kakwe. Madokodela ma byele John ni vandyangu wakwe leswaku swi nga ha endleka Mary a lova nileswaku hambi o pona, a nga ha lamala ebyongweni hi ku helela.

Sally, loyi a nga Mbhoni ya Yehovha, tlhelo muakelani wa Mary, a a n’wi endzela siku ni siku. Sally u ri: “A ndzi khutaza vandyangu wakwe leswaku va nga heleriwi hi ntshembo. Manana, loyi a nga ni vuvabyi bya chukele, u tshame a titivala mavhiki yo hlayanyana emalembeni ma nga ri mangani lama hundzeke. Madokodela ma byele ndyangu wa ka hina leswaku a nge hanyi, kambe u hanyile. A ndzi khoma voko ra Mary kutani ndzi vulavula na yena, hilaha a ndzi endla hakona eka manana, naswona a ndzi vona onge wa angula katsongo.” Hi siku ra vunharhu, a a angula ku antswa, a swi vonaka onge Mary a a va lemuka vanhu lava a va ri kona, hambileswi a a tsandzeka ku vulavula.

‘Xana A Ndzi Ta Va Ndzi Swi Kotile Ku Swi Sivela?’

Sally u ri: “John a a tivona nandzu swinene. A a vona onge hi yena a vangeke hinkwaswo leswi.” Hi ntolovelo murhandziwa wa munhu loyi a tidlayeke kumbe loyi a a lava ku tidlaya u titwa hi ndlela leyi. “Ndzi n’wi tsundzuxe leswaku Mary a a ri karhi a tshunguriwa ntshikilelo lowukulu. A a vabya naswona a a nga ta wu sivela ntshikilelo wolowo tanihi leswi na yena a nga ta ka a nga ku siveli ku vabya.”

Hakanyingi vanhu lava varhandziwa va vona va tidlayaka va dyiwa hi xivutiso lexi, Xana a ndzi fanele ndzi endle yini ku swi sivela? Ku xalamukela swikombiso ni swilo swin’wana leswi nga vangaka khombo swi nga ha sivela matshalatshala ya ku tidlaya. Kambe loko u tsandzeka, tsundzuka leswaku a wu byarhi vutihlamuleri loko munhu un’wana a tilovisa. (Vagalatiya 6:5) Leswi i swa nkoka ku swi tsundzuka ngopfu-ngopfu loko xirho xa ndyangu wa munhu loyi a tidlayeke xi lava leswaku van’wana va sala va tivona nandzu. Dok. Hendin, la tshahiweke eku sunguleni, u ri: “Hi fanele hi tsundzuka leswaku matshalatshala ya ku tidlaya hakanyingi ma endliwa hi vanhu lava va lavaka ku lawula kumbe ku tlanga hi mintlhaveko ya vanhu van’wana hambiloko vona hi voxe va nga ta ka va nga vi kona ku vona leswaku matshalatshala ya vona ma humelerile kumbe e-e.”

Dok. Hendin u ya emahlweni a hlamusela: “Eka vanhu lavakulu lava tidlayaka, hakanyingi ku ni vana lavakulu swin’we ni lavatsongo kumbe vanghana va vukati lava munhu yoloye a vabyaka a lavaka ku va lawula kumbe ku va endla leswaku va n’wi sirhelela. Hakanyingi a swi koteki ku fikelela swilaveko swa muvabyi, hakanyingi muvabyi a nga na mhaka ni leswi vona va swi lavaka, naswona matshalatshala lamatsongo ya ku tidlaya hakanyingi ma landzeriwa hi matshalatshala lamakulu.”

Swirho swa ndyangu leswi nga eswiyin’weni leswi swi nga ha vona onge vanhu lava lavaka ku tidlaya va le hansi ka ntshikilelo lowukulu hakunene, lowu nga le henhla ka matimba ya vona. Kambe, tsundzuka leswaku Yehovha Xikwembu u ta pfuxa lava feke nileswaku varhandziwa va hina lava va tekeke vutomi bya vona hikwalaho ka ntshikilelo, hikwalaho ka vuvabyi bya ku penga kumbe gome, va nga ha pfuxiwa.—Vona xihloko lexi nge, “Langutelo Ra Bibele: Vanhu Lava Tidlayaka—Xana Va Ta Pfuxiwa?” eka Xalamuka! (ya Xinghezi) ya September 8, 1990, matluka 22-3.

Hambileswi ku tidlaya ku nga fanelangiki, swa chavelela ku tiva leswaku ntshembo wa vumundzuku bya varhandziwa va hina wu le ka Xikwembu, lexi twisisaka hi ku helela leswaku ku tsana ku nga ha susumetela munhu leswaku a teka goza rero ra ku pfilunganyeka. Bibele yi vula leswi ha Yehovha: “Leswi matilo ma tlakukeke ku tlula misava, musa wakwe wa rirhandzu wu tlakukile ehenhla ka lava va n’wi chavaka. Kukota leswi vuhuma-dyambu byi nga ekule ni vupela-dyambu, hi ndlela leyi fanaka, ku tlula ka hina milawu u ku veke ekule na hina. Kukota loko tatana a kombisa tintswalo eka vana vakwe, Yehovha u kombise tintswalo eka lava va n’wi chavaka. Hikuva yena u ku tiva kahle ku vumbeka ka hina, wa tsundzuka leswaku hi ntshuri.” (Pisalema 103:11-14)

Vuyelo Lebyi Tsakisaka

Ku hele masiku mambirhi, Mary a ri exikarhi ka vutomi ni rifu, kambe u ponile. Hakatsongo-tsongo u xalamukile emianakanyweni, kutani John u n’wi tekile a muka na yena, a ya na yena endlwini leyi mirhi hinkwayo yi lotleriweke. Sweswi, vapfuna-tiko lava tirhanaka ni vuvabyi bya miehleketo va endzela Mary nkarhi ni nkarhi, naswona va vula leswaku a nga swi koti ku hlamusela hambi ku ri ku tsundzuka masiku wolawo ya munyama lama a ku sele katsongo ma wutle vutomi byakwe.

Sweswi, Sally, u dyondza Bibele vhiki ni vhiki ni vaakelani vakwe, ku nga John na Mary. Va dyondzile eBibeleni leswaku swiphiqo leswi vonakaka swi ri tlakula va xurhe, ngopfu-ngopfu eka lavakulu, Xikwembu xi ta swi tlhantlha ku nga ri khale. Sally wa hlamusela: “Ina, dyondzo ya Bibele hi yoxe a yi tshunguli. U fanele u tikumela hi wexe eMatsalweni xitiyisekiso xa leswaku switshembiso leswi i swa xiviri, kutani u tirhisa leswi u swi dyondzaka. Kambe ndzi vona onge John na Mary va kuma ntshembo wa xiviri hi vumundzuku.”

Loko vumundzuku bya wena byi ketimela, naswona u lava ntshembo wa xiviri, ha yini u nga tihlanganisi ni Timbhoni ta Yehovha? Inge ti ku kombisa, hilaha ti endleke hakona eka John na Mary, leswaku ku hava swiphiqo leswi Xikwembu xi nga tsandzekaka ku swi tlhantlha naswona xi nga ta ka xi nga swi tlhantlhi eka vumundzuku lebyi nga kwala nyongeni. Ku nga khathariseki leswaku swilo swi vonaka swi bihe hi ndlela yihi sweswi, ntlhantlho wu kona. Hi kombela u kambela na hina ntshembo lowu tiyeke wa vumundzuku lowu endleke leswaku vo tala va tlhela va navela ku hanya.

[Bokisi leri nga eka tluka 16]

Swivangelo Swa Khombo Ni Swilemukiso

The Journal of the American Medical Association yi ri: “Swivangelo leswi endlaka vanhu lavakulu va tidlaya a swi fani ni leswi endlaka vantshwa va tidlaya.” Swivangelo sweswo swi katsa “ku tirhisa xihoko hi ndlela yo biha swinene ni ntshikilelo, ku tirhisa swilo leswi nga ni khombo swinene ni ku tihambanisa ni vanhu van’wana. Tlhandla-kambirhi, vanhu lavakulu . . . va tshamela ku vabya ni ku va ni ntshikilelo wa mianakanyo.” Buku leyi nge Suicide hi Stephen Flanders, yi longoloxa swivangelo leswi landzelaka leswi nga endlaka leswaku munhu a tidlaya, xin’wana ni xin’wana xa swona xi lava nyingiso.

Ntshikilelo lowukulu:

“Xiviko xa valavisisi xi komba leswaku vanhu lava tidlayaka lava ringanaka 50 wa tiphesente kumbe ku tlula, va tshame va va ni ntshikilelo lowukulu.”

Ku pfumala ntshembo:

Eminkambisisweni yin’wana, vanhu lava a va nga vonaki va tshikilelekile, va tala ku lava ku tidlaya loko va nga ri na ntshembo wa vumundzuku.

Vundzendzele ni ku tirhisa swidzidzirisi hi ndlela yo biha:

“Ku ringanyetiwa leswaku vanhu lava nga [swilovekelo] va kwalomu ka tiphesente ta 7 na 21 va tidlaya, loko ku pimanisiwa ni lava ringanaka phesente yin’we ya vanhu lavan’wana.”

Nkucetelo endyangwini:

“Minkambisiso yi paluxa leswaku swirho swa mindyangu leyi nga ni munhu la tidlayeke na swona swi le khombyeni lerikulu ra ku tidlaya.”

Vuvabyi:

“Ku chava ku hohloka ka rihanyo, leswi nga ha endlaka leswaku u hetelela u tshama endhawini ya vanhu lava nga swi kotiki ku tihlayisa, swi nga ha vangela vanhu van’wana lava kuleke leswaku va tidlaya.”

Ku lahlekeriwa:

“Swi nga ha endleka munhu a lahlekeriwile hakunene, a lahlekeriwe hi munghana wa vukati kumbe nakulobye, a lahlekeriwe hi ntirho kumbe hi rihanyo lerinene. Swi nga ha endleka a nga lahlekeriwanga hi nchumu wa risima. Hi xikombiso, a nga ha va a lahlekeriwe hi xindzhuti, xikhundla kumbe a titwa a nga ha sirhelelekanga.”

Ku tlhandlekela eka swivangelo leswi swi nga ha endlaka leswaku munhu a tidlaya, buku ya Flanders yi longoloxa swilemukiso leswi landzelaka leswi nga fanelangiki swi tekeriwa ehansi.

Matshalatshala ya ku lava ku tidlaya enkarhini lowu hundzeke:

“Lexi i xikombiso lexikulu xa leswaku munhu a nga ha tidlaya siku rin’wana.”

Ku vulavula hi ku tidlaya:

“Swiga swo fana ni leswi nge ‘A va nge he tlheli va karhateka ha mina’ kumbe ‘Va ta tsaka loko ndzi nga ha ri kona’ i swikombiso swa xiviri leswi kombaka leswaku munhu yoloye a nga tidlaya.”

Malunghiselelo yo hetelela:

“Malunghiselelo wolawo ma katsa ku tsala papila leri kombisaka leswaku i mani loyi a nga ta teka swilo swakwe loko a fa, ku hanana hi swilo swakwe swo durha, ni ku endla malunghiselelo ya loyi a nga ta teka swifuwo.”

Ku cinca ka vumunhu kumbe ka mahanyelo:

Loko leswi swi “fambisana ni marito lama kombaka leswaku munhu a hi nchumu kumbe ya ku heleriwa hi ntshembo,” ku nga ha va “xikombiso xa ntshikilelo lowukulu lowu nga endlaka leswaku munhu a wutla vutomi byakwe.”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]

Hakanyingi lava va seleke va lava mpfuno leswaku va langutana ni ku tidlaya ka munghana wa vona