Ku Suka eOlympia Ku Ya eSydney
VANHU vo tala va languta Mintlango ya Tiolimpiki tanihi mphikizano wa nkoka ku tlula wa mintlango hinkwayo. The World Book Encyclopedia yi ri: “Ku hava mintlango yin’wana leyi rhandziwaka ku fana ni leyi. Vanhu va timiliyoni to hlayanyana va va kona emintlangwini leyi, naswona va madzana ya timiliyoni va yi hlalela eka thelevhixini emisaveni hinkwayo.”
Matimu Yo Koma
Mintlango ya Tiolimpiki yi sungule emalembeni ya magidi lama hundzeke. Magriki ya khale a ma va ni minkhuvo ya tiko leyi a yi hlanganisa vukhongeri ni mintlango, ma kholwa leswaku mintlango yi tsakisa mimoya ya lava feke. Yin’wana ya mintlango leyi a ku ri leyi tlangeriwaka eIsthmus, eNemea, Mintlango ya Tiolimpiki swin’we ni leyi a yi tlangeriwa eDelphi. Tiolimpiki a ti xiximiwa ngopfu eka mintlango leyi, hikuva a ti xixima Zewusi, loyi Magriki a ma n’wi languta tanihi hosi ya swikwembu.
Hi ku ya hi vumbhoni lebyi kumekeke, eka Tiolimpiki ta le ku sunguleni a ku ri ni ntlango wun’we ntsena, ku nga mphikizano wa ku tsutsuma. Kambe hi ku famba ka nkarhi ku katseke ni mimphikizano yin’wana, yo fana ni mphikizano wa swigolonyana leswi kokiwaka hi tihanci ni mimphikizano yo kambela leswaku munhu a nga tiyisela ku fikela kwihi. Vaendzi a va khitikanela xiendlakalo lexi va huma etindhawini ta le kusuhi ni le kule. Ku tiyisekisa leswaku vanhu va ta sirheleleka, a ku ri ni ntwanano wa leswaku a ku pfuxiwi nyimpi emahlweni ni le ndzhaku ka mintlango leyi.
Loko Rhoma ri teka mfumo, Tiolimpiki ti sungule ku heleriwa hi matimba. Entiyisweni, Varhoma vo tala a va swi nyenya swipotso. A swi rhandziwa hi Mufumi Nero ntsena. U nghenele mintlango leyi hi 67 C.E. naswona a wina eka ntlango wun’wana ni wun’wana lowu a wu ngheneleke. Swi vonaka onge vanhu lava a a phikizana na vona a va swi tiva leswaku va fanele va n’wi tshika a wina! Kambe, hi 394 C.E., Tiolimpiki ti tshikiwile.
Ku Pfuka Ka Tiolimpiki
Endzhaku ka malembe-xidzana ya 15, leswi vayimburi va le Jarimani va swi yimbuleke erivaleni ra khale ra Olympia, swi endle leswaku vanhu va tlhela va tsakela mintlango leyi. Kutani Baron Pierre de Coubertin, Muaka-tiko wa le Furwa la nga ni malembe ya 29 hi vukhale, u endle xikombelo xa leswaku ku pfuxetiwa mintlango leyi. Kutani hi 1896, Mintlango ya Tiolimpiki yo sungula ya manguva lawa yi khomeriwe eAtena. Ku sukela hi lembe rero, hiloko ti va ti sungurile Tiolimpiki, elembeni rin’wana ni rin’wana ra vumune a a ti va kona loko ku nga ri malembe ma nga ri mangani ntsena lama ti nga vangiki kona.
Namuntlha, vo tala va hlanganyela hi ku hiseka eka mintlango leyi. Lembe leri, ti ta khomeriwa eSydney, le Australia ku sukela hi September 15 ku ya eka October 1. Eka tona ku ta va ku ri ni swipotso swa 28, mimphikizano ya 292, ni swiendlakalo swin’wana swa 635, ku ta hlanganyela vanhu lava tlulaka 10 300.
Kambe, emalembeni ya sweswinyana, ku ve ni minjhekanjhekisano yo tala hi Tiolimpiki. Vo tala va vule ni leswaku ku ni nkitsinkitsi eka mintlango ya Tiolimpiki. Loko hi funungula leswi humeleleke enkarhini lowu hundzeke, hi ta kuma timhaka leti hlamarisaka ni leti chavisaka.
[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 19]
Scala/Art Resource, NY