Xana Wa Wu Lava Ndzindza-khombo?

EMATIKWENI man’wana, ku ni mindzindza-khombo yin’wana leyi swi bohaka leswaku munhu a va na yona. Kasi eka man’wana, mixaka yo tala ya mindzindza-khombo a yi tiviwi. Tlhandlakambirhi, ntsengo wa ndzindza-khombo ni le swiyin’weni leswi wu pfunaka eka swona, swi hambana ngopfu hi ku ya hi matiko. Kambe ntirho wa xisekelo wa ndzindza-khombo—ku nga ku pfuna hi nkarhi wa khombo—wa fana eka yona hinkwayo.

Hi ntolovelo, loko munhu a ri ni swilo swo tala, u ta lahlekeriwa hi swo tala. Hilaha ku fanaka, loko munhu a ri ni vutihlamuleri byo tala bya ndyangu, ku va ni ku lahlekeriwa lokukulu loko a fa kumbe a lamala. Ku va ni ndzindza-khombo swi nga pfuna munhu leswaku a nga karhateki ngopfu hi mhaka ya leswaku a nga ha tshuka a lahlekeriwa hi nhundzu yakwe kumbe a vaviseka emhangwini, a va xigono.

Kambe, xana i vutlhari ku hakela ndzindza-khombo hambiloko swi nga ha endleka u nga ta weriwa hi mhangu? Tivutise, xana ku va ni thayere rin’wana emovheni ko va ku tlanga hi mali, loko u nga si tshama u ri tirhisa? I ra nkoka hikuva ri endla leswaku muchayeri a nga tshami a tshukile hi ku chava leswaku rin’wana ri nga ha onhaka. Hambileswi mali leyi hakeriwaka hi ndzindza-khombo yi nga taka yi nga pfuni eka ku lahlekeriwa hinkwako, kambe yi nga ha pfuna eka ku lahlekeriwa kun’wana.

Xana ndzindza-khombo wu hakela ku lahlekeriwa ka muxaka muni?

Mixaka Ya Mindzindza-khombo

Mindzindza-khombo yo tala leyi ngheneriwaka hi vanhu yi wela eka ndzindza-khombo wa nhundzu, wa nandzu, wa rihanyo, wa ku lamala ni wa vutomi.

Ndzindza-khombo wa nhundzu: Ndzindza-khombo lowu pfunaka loko u lahlekeriwe hi nhundzu—kaya, bindzu, movha ni swilo swin’wana swa wena—hi wun’wana wa mindzindza-khombo leyi tolovelekeke ngopfu. Hi wona ndzindza-khombo lowu John, la boxiweke exihlokweni lexi hundzeke, a endleke xiboho xa ku ka a nga wu tsariseli xitolo xakwe xa ku vatla ni switirhisiwa swo vatla.

Mindzindza-khombo yin’wana yi katsa ni nhundzu yin’wana ya yindlu. Loko u nghenela ndzindza-khombo wa muxaka lowu, i vutlhari leswaku u hlayela ntsengo wa nhundzu ya wena ya le ndlwini leyi u yi katsaka, loko swi koteka, u yi teka swifaniso kumbe hi vhidiyo. Ntsengo wa swilo leswi swin’we ni swilipi leswi kombaka leswaku u swi xavile swi fanele swi vekiwa endhawini leyi hlayisekeke ehandle ka yindlu. Loko u ri ni tirhekhodo leti, swi nga endla leswaku swi olova ku koxa mali ya swona.

Ndzindza-khombo wa nandzu: Un’wana ni un’wana la chayelaka movha, loyi a nga ni yindlu kumbe muako wo karhi, la nga ni bindzu kumbe muthori, u le khombyeni ra ku voniwa nandzu loko ko humelela mhangu. Naswona khombo rero ri nga ha onha muako wakwe kumbe ri vavisa kumbe ku dlaya munhu. Muchayeri kumbe n’wini wa muako kumbe wa bindzu a nga ha byarha vutihlamuleri bya ku hakela mali ku lunghisiwa ka muako kumbe ya vutshunguri hambi ku ri ku xaniseka ni ku vava loku twiwaka hi munhu yoloye. Ematikweni yo tala, vathori ni vachayeri va bohiwa hi nawu ku va ni ndzindza-khombo lowu lowu nga ta va pfuna ku hakela milandzu yo tano. Hambiloko ndzindza-khombo wu nga ri xilaveko xa le nawini, muchayeri, munhu la nga ni muako wo karhi kumbe muthori a nga ha byarhisiwa vutihlamuleri hi tlhelo ra nawu kumbe ra vumunhu leswaku a pfuna vanhu lava vavisekeke ekhombyeni kumbe mindyangu ya vona.

Ndzindza-khombo wa rihanyo: Matiko yo tala ma ni ndzindza-khombo lowu seketeriwaka hi mfumo lowu nyikelaka swilo swo tano swo kota midende eka vadyuhari ni nkhathalelo wa rihanyo. Kambe, hambiloko swi ri tano, ndzindza-khombo wo tano wu nga ha hakela ntsena hafu ya mali leyi lavekaka eka vutshunguri kumbe wu hakelela vanhu vo karhi ntsena. Hikwalaho, vanhu van’wana va teka ndzindza-khombo wun’wana lowu nga ta va pfuna va hakela hafu leyin’wana. Etindhawini to tala vatirhi va nga ha kuma ndzindza-khombo wa rihanyo etindhawini leti va tirhaka eka tona.

Tinhlangano tin’wana ta rihanyo, ku katsa ni leti khathalelaka vanhu swin’we ni tinhlengeletano to hlayisa rihanyo (HMOs [health maintenance organizations]), ti nyikela mpfuno lowukulu wa ku khathalela rihanyo hi ku hakela mali yo karhi n’hweti ni n’hweti kumbe kan’we hi lembe. Tinhlengeletano leti ti lwela ku hunguta mali leyi hakeriwaka hi ku nyika mirhi leyi nga durhiki ngopfu ni hi ku khutaza ku tirhisiwa ka mirhi leyi sivelaka mavabyi. Kambe, eka HMO, swi nga ha endleka muvabyi a nga ri na ntshunxeko lowukulu wo hlawula vutshunguri kumbe madokodela lawa a ma lavaka ku tlula eka ndzindza-khombo lowu tolovelekeke wa rihanyo.

Ndzindza-khombo wa vugono ni ndzindza-khombo wa vutomi: Ndzindza-khombo wa vugono wu nyika munhu mali yo karhi loko a vavisekile naswona a nga swi koti ku tirha. Ndzindza-khombo wa vutomi wu pfuna vanhu lava titshegeke hi munhu yoloye hi tlhelo ra timali loko o tshuka a fa. Ndzindza-khombo wolowo wu pfune mindyangu yo tala ku hakela swikweleti ni ku ya emahlweni ni vutomi bya yona endzhaku ka ku vaviseka kumbe ka ku fa ka munhu loyi a ku ri yena a a va hlayisa.

Ku Kuma Mindzindza-khombo Leyi Tshembekaka

Ndzindza-khombo wu tshemba leswaku u fanele u hakela mali sweswi leyi nga ta ku pfuna enkarhini lowu taka, hikwalaho, a swi hlamarisi leswi bindzu ra ndzindza-khombo ri ngheneriwaka ni hi vakanganyisi vo tala. Leswi swi tano ematikweni lama yimeke kahle hi tlhelo ra timali ni le ka lama ha hluvukaka. Hikwalaho, munhu u fanele a lemuka mindzindza-khombo leyi ku vuriwaka leswaku yi chipile ni ku xalamukela mindzindza-khombo leyi kanakanisaka. Vanhu vo tala lava ngheneleke mindzindza-khombo yoleyo a va kumanga nchumu loko tikhampani teto ti tsandzeka ku hakela mali leyi ti yi tshembiseke—kumbe ti nyamalala hi ku copeta ka tihlo!

Hikwalaho, ku fana ni loko u xava nhundzu hambi yi ri yihi ya nkoka, i vutlhari leswaku u rhanga u kamba leswaku yi xavisiwa hi mali muni eka switolo swin’wana, sweswo hakanyingi swi ku wongela mali. Hi xikombiso, tikhampani tin’wana ta yi ehlisa mali ya ndzindza-khombo wa rihanyo eka vanhu lava nga dzahiki ni ndzindza-khombo wa movha eka lava va paseke tikhoso ta ku chayela. Kambe, munhu loyi a lavaka ndzindza-khombo a nga wu kuma kwihi lowu tshembekaka?

Goza ro sungula i ku kuma leswi van’wana va swi tokoteke eka tikhampani to hambana-hambana ta ndzindza-khombo ni vayimeri va tona. Vanghana ni vaakelani va nga ha tiva ndlela leyi khampani yo karhi yi pfunaka ha yona kumbe ndhuma ya ku tshembeka ka vayimeri va yona swin’we ni ku khathalela ka yona vanhu va yona. Nakambe i swinene ku xalamukela swiviko swa mahungu leswi kombisaka tikhampani ta ndzindza-khombo leti nga ni swiphiqo.

Tlhandlakambirhi, rhekhodo ya khampani ni xiyimo xa yona xa timali swi nga kamberiwa hi ku kambela tibuku leti nga ni rungula leri kombisaka xiyimo lexi yi nga eka xona leti kumekaka elayiburari kumbe exitolo xa tibuku kumbe eka Internet. Leswi swi nga ha hlamula swivutiso swo kota leswi: Xana khampani leyi yi ni mali leyi ringaneke? Xana i ya khale, naswona yi endla kahle? Xana yi dume hi ku hakela mali hi ku hatlisa ni hi ku rhula loko yi laveka?

Kambe, tibuku leti kombisaka xiyimo xa timali xa tikhampani ta mindzindza-khombo a ti fanelanga ti tshembiwa hi ku helela. Khampani yin’wana ya khale swinene ya ndzindza-khombo leyi nga ni mali yo tala yi boheke ku tekiwa hi hulumendhe endzhaku ka vhiki ntsena buku yin’wana leyi dumeke yi yi veke exiyin’weni xa le henhla hi tlhelo ra timali!

Ntirho Wa Vayimeri Va Mindzindza-khombo

Hi ntolovelo muyimeri wa ndzindza-khombo u va a tirhela khampani yo karhi ya ndzindza-khombo. Muxavisi wa ndzindza-khombo kumbe muyimeri la nga swakwe wa ndzindza-khombo a nga ha tihlanganisa ni tikhampani to hambana-hambana leswaku a kuma ndzindza-khombo wo antswa swinene hi mali leyi a yi pimeke. Havumbirhi va fanele va va ni vuxaka lebyinene ni tikhasitama ta vona leswaku va ya emahlweni ni bindzu ra vona. Loko muyimeri wa ndzindza-khombo a tshembeka naswona a khathala hi vanhu, a nga va mpfuno lowukulu eka tikhasitama takwe.

Xo sungula, muyimeri lonene kumbe muxavisi wa ndzindza-khombo a nga pfuna khasitama yakwe leswaku yi hlawula ndzindza-khombo lowu yi wu lavaka eka nxaxamelo wo leha swinene wa mindzindza-khombo. U ta tlhela a hlamusela khasitama yakwe hi vuenti ndlela leyi ndzindza-khombo wolowo wu tirhaka ha yona. Hilaha vo tala va tivaka hakona, milawu ya ndzindza-khombo a yi rharhangananga ro vuya la! Muungameri wa khampani yin’wana ya ndzindza-khombo u pfumerile leswaku a nga yi twisisi yin’wana ya milawu ya ndzindza-khombo lowu a wu hakelelaka muti wakwe!

Nhlamuselo ya muyimeri yi nga pfuna khasitama leswaku yi nga sali yi tikhome xihlaya hi ku pfilunganyeka. Hi xikombiso, milawu ya mindzindza-khombo yo tala ya nhundzu ni ya rihanyo yi koxa leswaku u hakela mali yo karhi yona yi nga si ku hakela. Hi xikombiso, yi nga ha va ya ku lunghisa movha kumbe ya vutshunguri, khampani ya ndzindza-khombo yi nga si ku hakela mali leyi u yi lavaka. Muyimeri a nga ha tlhela a va gqweta ra khasitama yakwe eka khampani ya ndzindza-khombo loko swo tshuka swi endleka leswaku swi tika leswaku khasitama yi lulamiseriwa timhaka ta yona.

Ndzindza-khombo Ni Vakreste

Xana Mukreste la tshembeke mpfuno wa Xikwembu naswona a languteleke ku hela ka fambiselo leri ra swilo, wa wu lava ndzindza-khombo? Le ndzhaku hi lembe ra 1910, van’wana va tlakuse xivutiso lexi eka Charles Taze Russell, muhleri wa magazini lowu sweswi wu tiviwaka tanihi Xihondzo xo Rindza, magazini lowu fambisana ni Xalamuka! Russell u pfumerile leswaku Bibele yi profeta hi ta ku hela ka fambiselo ra sweswi ra ikhonomi, a engetela hi ku vula leswaku yena, a nga na wona ndzindza-khombo wa vutomi.

Russell u te: “Kambe, a hi fani hinkwerhu ka hina. Tatana la wundlaka nsati ni vana—loko vana va ha ri vatsongo naswona va nga swi koti ku tiwundla—yena u ni vutihlamuleri byo karhi eka vona.” (1 Timotiya 5:8) Russell u vule leswaku wanuna a nga ha veka mali yo wundla ndyangu wa yena ha yona. “Kambe loko a tsandzeka ku endla tano, a nga ha swi kota ku hetisisa vutihlamuleri byakwe eka vona hi ku tirhisa ndzindza-khombo wa vutomi.”

Loyi a nga ni vutihlamuleri bya ndyangu a nga ha tlhela a endlela swirho swa ndyangu wakwe ndzindza-khombo wa rihanyo, wa vugono ni wa mixaka yin’wana. Vanhu vo tala lava nga catangiki va ni ndzindza-khombo lowu nga va pfunaka eka swilo swa nkoka ni ku va sirhelela leswaku va nga ngheni eswikweletini loko ku tshuka ku va ni mhangu kumbe mavabyi.

Ku tshembeka i ka nkoka etimhakeni ta ndzindza-khombo. Mukreste wa ntiyiso a nge pfuki a kanganyise khampani ya ndzindza-khombo, loko a ri karhi a tata fomo ya xikombelo kumbe a koxa mali. (Vaheveru 13:18) U ta tsundzuka leswaku xikongomelo xa ndzindza-khombo i ku pfuna eka ku lahlekeriwa. A hi thikithi ra ntlango wa lotto—leswaku u hanya vutomi bya vulovolovo.—1 Vakorinto 6:10.

Vakreste va yingisa milawu hinkwayo leyi fambisanaka ni swilaveko swa ku kuma ndzindza-khombo. Loko nawu wu vula leswaku va fanele va va ni ndzindza-khombo lowu faneleke wa ku fambisa bindzu kumbe ku chayela movha, va yingisa. (Varhoma 13:5-7) Ku tshembeka ni vutlhari lebyi tirhaka bya va pfuna leswaku va hakela ndzindza-khombo wa vona hi mfanelo. Loko va nga hakeli, khampani yi nga ha sula ndzindza-khombo wa vona kutani yi nga va hakeli loko va lava mpfuno. I vutlhari ku tiyisekisa leswaku mali yi fikile nkarhi ni nkarhi hi ku vutisa khampani hi ku kongoma kumbe hi ku hlayisa xilipi lexi tiyisekisaka leswaku u hakerile ku fana ni ticheke leti gandliweke hi banki leti kombisaka leswaku mali yi amukeriwile.

Ku nga khathariseki leswaku ndzindza-khombo wu kona laha u tshamaka kona kumbe e-e, ku ni magoza ya vuxiyaxiya lawa u nga ma tekaka lama nga ku pfunaka ku papalata ku lahlekeriwa kumbe leswaku u nga vavisi varhandziwa va wena, ku nga nhlomulo lowu ndzindza-khombo wu nga taka wu nga ku susi. Hi ta vulavula hi man’wana ya magoza lawa ya vuxiyaxiya.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

Muyimeri la tshembekaka a nga ku pfuna ku endla xiboho malunghana ni ndzindza-khombo

[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

Vanhu vo tala va ni ndzindza-khombo, ku nga khathariseki leswaku nawu wu lava tano kumbe e-e