Vuvabyi Bya Mahlangano Ya marhambu Byi Tshova Mongo

“U NGE SWI TWISISI LESWAKU MUNHU U TWA KU VAVA KU FIKELA KWIHI, LOKO BYI NGA SI TSHAMA BYI KU KHOMA. A NDZI EHLEKETA LESWAKU MUNHU A NGA WISA NTSENA HI KU FA.”—SETSUKO, JAPANI.

“A NDZI BYI TSAKELANGA VUNTSHWA BYA MINA HILESWI VUVABYI LEBYI BYI NDZI KHOMEKE NDZI RI NI MALEMBE YA 16.”—DARREN, GREAT BRITAIN.

“NDZI HETE MALEMBE MAMBIRHI NDZI NGA ENDLI NCHUMU, HIKUVA A NDZI TSHAMA NDZI ETLELE.”—KATIA, ITALIYA.

“LOKO MARHAMBU YA MINA HINKWAWO MA SUNGULA KU PANDZA, MIRI WA MINA HINKWAWO A WU VAVA.”—JOYCE, AFRIKA DZONGA.

LESWI i swirilo swa vanhu lava khomiweke hi vuvabyi bya mahlangano. Vuvabyi bya mahlangano byi susumetela vanhu va timiliyoni leswaku va ya eka madokodela ya vona lembe ni lembe, va ya lava mirhi ya ku huhata ku pandza ka marhambu, ya ku lwa ni vugono kumbe ku oma swirho.

EUnited States ntsena, vanhu lava khomiweke hi mavabyi ya mahlangano va le henhla ka 42 wa timiliyoni, kasi lava khomiweke hi mavabyi lama nga va endlaka swigono i munhu un’we eka va tsevu. Entiyisweni, vuvabyi bya mahlangano hi byona lebyi talaka ku endla vanhu va va swigono etikweni rero. Ndlela leyi vuvabyi lebyi byi dlayaka ikhonomi ha yona “yi fananyana niloko ikhonomi ya tiko yi voyamile,” hi ku vula ka Ndzawulo ya Tiko ya ku Lawula ni ku Sivela Mavabyi, tanihi leswi byi koxaka vanhu va le Amerika mali leyi tlulaka R524 wa magidi ya timiliyoni lembe ni lembe eka swa vutshunguri swin’we ni leyi a yi fanele yi bindzuriwa. Hi ku ya hi Vandla ra Rihanyo ra Misava Hinkwayo, vukambisisi lebyi endliweke ematikweni lama hluvukeke, ku fana ni le Brazil, Chayina, Chile, Indiya, Indonesia, Malaysia, Mexico, Pakistan, Philippines na Thailand, byi paluxe leswaku vuvabyi lebyi bya mahlangano ni mavabyi man’wana ya ku pandza ka marhambu ma hlasele ematikweni wolawo hi mpimo lowu “fanaka ni wa le matikweni ya vumaki.”

A hi ntiyiso leswaku vuvabyi bya mahlangano byi hlasela ntsena vanhu lavakulu. I ntiyiso leswaku vanhu lavakulu hi vona lava talaka ku khomiwa hi vuvabyi lebyi. Kambe, vuvabyi bya ku pandza ka marhambu byi tala ku khoma vanhu lava nga emalembeni ya 25 ku ya eka 50. EUnited States, kwalomu ka vanhu vanharhu eka va ntlhanu va khomiwa hi vuvabyi bya mahlangano va nga si fika emalembeni ya 65. Hilaha ku fanaka, le Great Britain, eka vanhu va nhungu wa timiliyoni lava khomiweke hi vuvabyi lebyi, lava ringanaka 1,2 wa timiliyoni va le hansi ka malembe ya 45. Kasi lava tlulaka 14 500, i vana.

Nhlayo ya vanhu lava khomiwaka hi vuvabyi bya mahlangano yi engeteleka hi rivilo lerikulu lembe ni lembe. Le Canada, emalembeni ya khume lama taka, nhlayo ya vanhu lava nga ta khomiwa hi vuvabyi bya mahlangano yi ta engeteleka hi miliyoni yin’we. Hambileswi vuvabyi lebyi bya mahlangano byi tinyikeke matimba le Yuropa ku tlula eAfrika ni le Asiya, kambe bya engeteleka ni le matikweni lawa ya Afrika na Asiya. Ku andza ka vuvabyi lebyi bya mahlangano ku susumetele Vandla ra Rihanyo ra Misava Hinkwayo ku hlawula malembe ya khume lama sukelaka eka 2000 ku ya eka 2010 tanihi Lembe-xikhume ra Marhambu ni Mahlangano. Hi nkarhi lowu, madokodela ni vativi van’wana va ta rihanyo emisaveni hinkwayo va khomisana leswaku va antswisa vutomi bya lava va khomiweke hi mavabyi ya misiha ni marhambu.

Ku tiviwa yini hi vuvabyi lebyi byo vava? I vamani lava nga ekhombyeni ra ku hlaseriwa hi vuvabyi lebyi? Xana lava va khomiweke hi vuvabyi lebyi va nga langutana njhani ni mimbuyelo ya byona leyi va hlakataka? Xana ntlhantlho wu ta kumeka enkarhini lowu taka? Swihloko swa hina leswi landzelaka swi ta bula hi timhaka leti.

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 3]

X ray: Used by kind permission of the Arthritis Research Campaign, United Kingdom (www.arc.org.uk)