Vulombe—Mutshunguri Wo Tsokombela

VALAVISISI van’wana va mirhi ya vutshunguri va tsaka hileswi vulombe byi nga tshungulaka munhu kambe byi nga borisi ni ku pfimbisa ndhawu leyi vavisekeke. Phepha-hungu leri nge The Globe and Mail ra le Canada, ra vika: “Vulombe a byi fani ni mirhi leyi rharhanganeke yo tshungula leyi nga swi kotiki ku tshungula timbanga leti nga ni switsongwa-tsongwana leswi lwisanaka ni mirhi, byona bya swi kota ku lwa ni swin’wana swa swona.”

Xana vulombe byi tamele yini leswi endlaka leswaku byi kota ku tshungula? Nhlamulo ya kona hi nga yi kuma loko hi kambisisa nyoxi leyi tirhaka ku hlengeleta vulombe bya swiluva. Marhi ya nyoxi leyi ma ni glucose-oxidase, ku nga enzayimi leyi n’okisaka glukosi ya vulombe bya swiluva. Loko yi n’okile, ku huma hydrogen peroxide, leyi hi ntolovelo yi tirhisiwaka ku hlantswa timbanga ni ku ti xarha leswaku ti nga ngheniwi hi switsongwa-tsongwana. Hakanyingi hydrogen peroxide a yi tshami nkarhi wo leha loko yi xarhiwe yi ri yoxe embangeni; kambe yi tshama nkarhi wo leha loko yi pfanganisiwe ni vulombe. Xiviko xa Globe xi ri: “Loko vulombe byi totiwe embangeni, mati lama humaka emirini ma byi timula vukarhi, xisweswo ma hunguta asidi leyi kumekaka eka byona.” Enzayimi leyi yi tirha kahle loko ku nga ri na asidi yo tala. Chukele leri kumekaka eka vulombe ri n’oka hakatsongo-tsongo. Hakatsongo-tsongo endlelo leri ri humesa hydrogen peroxide yo tala leyi dlayaka tibakteriya kasi hi hala tlhelo a yi ti vavisi ngopfu tinyama leti rhendzeleke mbanga ya kona.

Hi ku ya hi magazini wa Globe, vulombe byi ni swiaki swo hlayanyana leswi nga kotaka ku tshungula timbanga. “Vulombe byi sirhelela nhlonge naswona byi sivela leswaku ku nga vi na rikoko. Vulombe byi pfuna leswaku ku vumbeka swinsihana leswintshwa swa ngati nileswaku swi kula kahle, byi tlhela byi pfuna tisele leti humesaka nghohe leyintshwa leswaku ti kula.” Ku engetela kwalaho, vulombe byi endla leswaku mbanga yi nga biwi hi moya, “xisweswo a yi pfimbi ngopfu, ngati yi khuluka hi ku olova, kutani mbanga leyi a yi ‘mpfempfi.’”

Xiviko lexi xa lemukisa: “Kambe vulombe a byi nge tshunguli vanhu hinkwavo.” Ku ringanyetiwa leswaku ku ni vuxungu lebyi endlaka ntlhanu wa tiphesente eka vulombe. Vayimeri va Health Canada’s Botulism Reference Service swin’we ni lava ongolaka vana va nyikela xitsundzuxo xa leswaku vana lava nga si hlanganisaka lembe va nga nyikiwi vulombe hikuva “swihlangi a swi si va ni xisirhelelo emarhumbyini, lexi swi kotaka ku swi sirhelela eka tibakteriya.”