Ku Langutana Ni Vuyelo Bya Ku Tsekatseka Ka Misava

“A HI SI TSHAMA EHANSI KU SUKELA RI XA. HI LE KU BALEKENI. A KU NA MATI YA KU NWA, A KU NA SWAKUDYA. TINDLU HINKWATO TI ONHAKILE.”—HARJIVAN, LOYI A PONEKE EKA KU TSEKATSEKA KA MISAVA KA LE INDIYA LOKU FIKEKE EKA MPIMO WA 7,9.

KU WERIWA hi khombo ra ku tsekatseka ka misava swa chavisa. Munhu la poneke ku tsekatseka ka misava hi 1999 le Taiwan wa hlamusela: “Tibuku a ti ri karhi ti wa ku suka eka wodropo leyi leheke nhungu wa tifiti [2,5 wa timitara], ti wela ehenhla ka mubedo wa mina.” Wa engetela: ‘Xihuku lexi a ndza ha ku xi xava, lexi ndzi xi vehelaka loko ndzi gada xithuthuthu xi khwevuke ehenhla ka wodropo, xi wela ekusuhi ni nhloko ya mina emubedweni. Phela, ku sele katsongo xi ndzi khembile.’

Endzhaku Ka Ku Pona

Swa chavisa swinene ku va endhawini leyi tsekatsekaka, kambe ku pona ko va masungulo ntsena. Endzhaku ka xiendlakalo lexi, lava xilamulela-mhangu va endla matshalatshala ya ku kuma vanhu lava vavisekeke kutani va va tshungula. Hakanyingi, loko va endla sweswo, va swi tiva leswaku misava yi nga ha tlhela yi ninginikanyana. Wanuna un’wana loyi a a ehleketa hi ku handza entshaveni leyi funengeteke muti lowu nga ekusuhi ni laha a tshamaka kona le El Salvador u te: “A hi fanele hi va ni vukheta swinene. Loko misava leyi yo tlhela yi ninginikanyana, xintshabyana lexi xi ta hirimuka hinkwaxo.”

Minkarhi yin’wana vanhu va endla hinkwaswo leswi nga ematimbeni ya vona leswaku va pfuna vanhu lava weriweke hi khombo. Hi xikombiso, loko misava yi tsekatseke ngopfu le Indiya eku sunguleni ka lembe ra 2001, wanuna la vitaniwaka Manu loyi sweswi a tshamaka eUnited States, u tlhelele eka rikwavo. U te: “Ndzi boheka ku famba, ku nga ri ku ya pfuna ndyangu wa mina ntsena, kambe ni ku ya pfuna hinkwavo lava xanisekaka.” Loko a fika etindhawini leti a ti endzeleke, Manu u kume leswaku swiyimo a swi bihe ngopfu. Nilokoswiritano, u te: “Vanhu a va ri ni xivindzi xo hlamarisa swinene.” Mutsari un’wana wa maphepha-hungu u tsarile: “Eka vaakelani va mina hinkwavo, a ndzi tivi munhu loyi a nga pfuniki hi leswi a nga na swona—ku pfuna hi mali leyi a yi holaka hi siku, hi vhiki kumbe hi n’hweti, mali leyi a a yi hlayise ebanki kumbe hi xin’wana ni xin’wana lexi a nga pfunaka ha xona.”

Ina, swa olova ku susa leswi nga hirimuka swin’we ni ku pfuna lava vavisekeke; kambe swa tika ku pfuna vanhu lava hlaseriweke leswaku va hlakarhela endzhaku ka khombo leri endlekeke hi ku copeta ka tihlo. A hi tweni hi wansati loyi a vitaniwaka Delores, loyi kaya rakwe ri mbundzumukeke loko ku va ni ku tsekatseka ka misava le El Salvador. U ri: “Leswi swi bihe ku tlula ni nyimpi leyi veke kona. Phela endzhaku ka nyimpi, a hi ri ni makaya.”

Tanihi leswi swi boxiweke exihlokweni xa hina xo sungula, minkarhi yin’wana ku ni xilaveko lexikulu, ku nga ri xa ku pfuna hi swilo leswi vonakaka ntsena kambe ni ku va seketela hi tlhelo ra mintlhaveko. Hi xikombiso, loko ku tsekatseka ka misava ku mbundzumuxe doroba ra Armenia evupela-dyambu bya Colombia eku sunguleni ka 1999, ku fe vanhu lava tlulaka gidi, naswona vo tala va sale va chuhe ngopfu, va ri ni gome. Dokodela un’wana wa miehleketo, Roberto Estefan, loyi yindlu yakwe yi onhiweke hi khombo leri, u te: “Kun’wana ni kun’wana laha u yaka kona, vanhu va kombela ku pfuniwa. Loko ndzi ya exitolo ndzi ya xava sangweji, vanhu vo tala lava a hi rungurisana ta vutomi, a hi heta nkarhi va ri karhi va ndzi byela hi ku karhateka ni nkelunkelu lowu va nga na wona.”

Hilaha Dok. Estefan a swi tivaka kahle hakona, ku chava loku munhu a vaka na kona endzhaku ka ku tsekatseka ka misava ku nga ha n’wi siya a ri ni gome. Wansati un’wana loyi a pfuneteke hi ku tirhandzela eku akiweni ka kampa ya vabaleki, u xiye leswaku vanhu lava a va ha thoriwile a va nga ha swi lavi ku ya entirhweni hikuva a va ehleketa leswaku va ta fa ku nga ri khale.

Ku Pfuna Vanhu Va Va Ni Ntshembo Hambiloko Va Ri eSwiyin’weni Swo Nonon’hwa

Eminkarhini yo tano yo nonon’hwa, Timbhoni ta Yehovha ti endla matshalatshala ya ku va pfuna hi tindlela to tala vanhu lava poneke, ti tlhela ti va pfuna hi tlhelo ra moya ni ra mintlhaveko. Hi xikombiso, xikan’we-kan’we endzhaku ka ku tsekatseka ka misava ka le Colombia loku hi buleke hakona eku sunguleni, rhavi ra Timbhoni ta Yehovha ra kwalaho ri hlele komiti ya kwalaho ya xilamulela-mhangu. Timbhoni ta magidi emisaveni hinkwayo ti rhumele swakudya ni mali hi ku tirhandzela. Ku nga ri kungani, ku rhumeriwe 70 wa tithani ta swakudya etindhawini leti weriweke hi khombo.

Hakanyingi nseketelo wa moya hi wona wa nkoka. Siku rin’wana nimpundzu endzhaku ka ku tsekatseka ka misava ka le Colombia, Mbhoni yin’wana ya Yehovha yi vone wansati un’wana loyi a a ri ni gome a ri karhi a rhelela ku suka edorobeni ra Armenia. Yi tshinelele wansati loyi kutani yi n’wi nyika xiphephana lexi nge Hi Wihi Ntshembo Wa Varhandziwa Lava Feke?a

Wansati loyi u muke ni xiphephana lexi, kutani a xi hlaya hi vurhon’wana. Enkarhini lowu taka loko Timbhoni ta Yehovha ti fika ekaya rakwe, u boheke ku ti byela leswi endlekeke. Ku kumeke leswaku ku tsekatseka ka misava ku onhe tindlu takwe to hlayanyana edorobeni, a a kuma mali yo tala hi tindlu leti. Sweswi a a ri evuswetini. Kambe mhaka a yi heleli kwalaho. Loko misava yi ri karhi yi tsekatseka, yindlu leyi a a tshama eka yona swin’we ni n’wana wakwe wa mufana loyi a a ri ni malembe ya 25 yi mbundzumukile, yi dlaya mufana loyi. Wansati loyi u byele Timbhoni leswaku khale a a nga ri na mhaka ni vukhongeri, kambe sweswi u ni swivutiso swo tala. Xiphephana lexi xi n’wi nyike ntshembo wa xiviri. Ku sunguriwe dyondzo ya Bibele ya le kaya hi ku hatlisa.

Timbhoni ta Yehovha ta tiyiseka leswaku nkarhi wa ta, lowu ha wona vanhu va nga taka va nga ha xungetiwi hi timhangu ta ntumbuluko, ku katsa ni ku tsekatseka ka misava. Xihloko lexi landzelaka xi ta hlamusela xivangelo xa kona.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 20]

Tshama U Lunghekile!

◼ Tiyiseka leswaku tihitara leti tirhisaka mati ti boheleriwile naswona swilo leswi tikaka swi vekiwe ehansi kumbe eka vuhiri bya le hansi.

◼ Dyondzisa swirho swa ndyangu ku tima gezi, gasi swin’we ni mati.

◼ Tshama u ri ni switima-ndzilo swin’we ni swa vutshunguri ekaya ra wena.

◼ Vana ni xiya-ni-moya lexitsongo ni tibetiri letintshwa.

◼ Dyondzisa ndyangu ku huma hi xihatla loko ku ri ni khombo, naswona u wu khutaza leswaku (1) wu nga endli swilo hi matlotlo, (2) wu tima switofu ni tihitara, (3) wu yima ephasejini kumbe wu nghena ehansi ka matafula, naswona (4) wu nga tshineli ekusuhi ni mafasitere, swivoni ni tichimele.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 21]

KU TSEKATSEKA KA MISAVA LE ISRAYELE

“I khale ku ri ni ku tsekatseka ka misava loku yaka emahlweni” le Israyele, hi ku ya hi Profesa Amos Nur. Xivangelo xa kona hi leswi xiphemu xa Vangwa Lerikulu—leri endlaka muhocho lowukulu lowu nga exikarhi ka Mediteraniya na Arabiya—xi fambaka ku ya fika eIsrayele, ku suka en’walungwini ku ya edzongeni.

Lexi tsakisaka, vativi van’wana va timhaka ta vuyimburi va kholwa leswaku vativi va khale va tirhise tindlela to hlawuleka ku hunguta khombo leri nga vangiwaka hi ku tsekatseka ka misava. Leswi swi fambisana ni nhlamuselo ya Bibele malunghana ni ndlela leyi Solomoni a yi tirhiseke ku aka: “Loko ku ri xivava lexikulu, a xi rhendzeriwe hi tilayini tinharhu ta maribye lama vatliweke ni layini ya timhandzi ta mukedari; leswi nakambe a swi ri exivaveni xa le mpfungwe xa yindlu ya Yehovha ni le rikupakupeni ra yindlu.” (1 Tihosi 6:36; 7:12) Ndlela leyi ya ku tirhisa timhandzi ni maribye loko ku akiwa yi kumeke etindhawini to hambana-hambana—ku katsa ni le nyangweni wa Megido, ku ehleketiwa leswaku yi sungule khale swinene kumbe enkarhini wa Solomoni. Xichudeni lexi vitaniwaka David M. Rohl xi tshemba leswaku timhandzi leti ti nga ha va “ti nghenisiwe leswaku ti sivela muako lowu leswaku wu nga onhaki loko ku va ni ku tsekatseka ka misava.”

[Xifaniso]

Marhumbi lama vangiweke hi ku tsekatseka ka misava eBet Sheʼan, le Israyele

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 22]

KHOMBO LERI HETEKE TIMINETE TIMBIRHI—RUNGULA RA MUNHU LA PONEKE

Le Ahmadabad, eIndiya, ndyangu wa ka hina a wu lunghiselela mucato wa muzala. Hi January 26, 2001, ndzi pfuxiwile, ku nga ri hi alamu ya xikomba-nkarhi, kambe hi ku tsekatseka lokukulu. Ndzi twe vuhiri lebyi endliweke hi tinsimbi byi ri karhi byi ninginika, ndzi vhele ndzi swi vona xikan’we leswaku ku ni leswi fambaka ximatsi. Tata wa mina lontsongo a a ba nyandhayeye, a ku, “Humani endlwini!” Loko hi humela ehandle, hi vone yindlu yi ri karhi yi ninginika. A yi ya emahlweni yi ninginika. Entiyisweni, ku ninginika loku ku lo heta timinete timbirhi ntsena.

Xiyimo xexo a xi nga lawuleki nikatsongo. Hi rhange hi kambela leswaku swirho swa ndyangu a swi vavisekanga. Tintambu ta riqingho ni ta gezi a ti tsemekile, kutani a hi swi kotanga ku tihlanganisa ni maxaka lama tshamaka emadorobeni lama nga ekusuhi hi nkarhi wolowo. Endzhaku ka tiawara timbirhi hi ri karhi hi vilela, hi kume leswaku ma hlayisekile. Kambe a hi vanhu hinkwavo va poneke. Hi xikombiso, eAhmadabad, miako yo tlula dzana yi wile, naswona vanhu lava tlulaka 500 va file.

Ku hundze mavhiki yo hlayanyana munhu un’wana ni un’wana a tivona a ri ekhombyeni. Loko vanhu va ya lata rivambu, a va chava leswaku misava yi nga ha tlhela yi tsekatseka, hilaha a swi vhumbhiwe hakona. Miako a yi pfuxeleriwanga hi ku hatlisa, xisweswo vanhu vo tala a va nga ri na makaya. Leswi hinkwaswo swi vangiwe hi ku tsekatseka ka misava loku heteke timinete timbirhi ntsena, kambe a hi nge ku rivali vutomi bya hina hinkwabyo.—Hi ku vula ka Samir Saraiya.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 20, 21]

Wanuna la poneke emhangwini ya ku tsekatseka ka misava hi January 2001 le Indiya u tamele xifaniso xa mana wakwe, loyi a feke naswona ku ri karhi ku hisiwa ntsumbu wakwe

[Xihlovo Xa Kona]

© Randolph Langenbach/UNESCO (www.conservationtech.com)