Nsirhelelo Wa Maphorisa—Ntshembo Ni Ku Chava

EKU SUNGULENI ka lembe-xidzana ra vu-19, vanhu vo tala va le Nghilandhi a va nga swi lavi ku va ni maphorisa lama leteriweke, lama ambalaka yunifomo. A va chava leswaku loko hulumendhe leyi fumaka yi ri ni vuthu leri hlomeke, va ta lahlekeriwa hi ntshunxeko wa vona. Van’wana a va chava leswaku ku ta hetelela ku ri ni timpimpi ta maphorisa ku fana ni leti a ti ri kona eFurwa hi nkarhi wa Joseph Fouché. Hambiswiritano, va boheke ku tivutisa xivutiso lexi, ‘Xana vutomi byi ta va njhani loko maphorisa ma nga ri kona?’

London ri hundzuke doroba lerikulu ni leri fuweke ku tlula madoroba hinkwawo ya misava; vugevenga a byi tinyika matimba naswona a byi sungula ku veka mabindzu ekhombyeni. Varindzi va nivusiku va ku tirhandzela kumbe vanhu lava a va leteriwe ku khoma makhamba ni mafokisi lama vuriwaka Bow Street Runners, a va nga ta swi kota ku sirhelela vanhu ni nhundzu ya vona. Clive Emsley ebukwini yakwe leyi vuriwaka The English Police: A Political and Social History, u ri: “Vugevenga lebyikulu ni mpfilumpfilu a swi tekiwa swi ri swilo leswi nga fanelangiki swi va kona enguveni ya hina.” Vanhu va le London a va lava leswaku swilo swi famba kahle kutani va fikelele xiboho xa leswaku ku va ni maphorisa lama leteriweke, lawa a ma ta kongomisiwa hi Nkulukumba Robert Peel. Hi September 1829, Maphorisa ya le Dorobeni lama ambaleke yunifomo ma sungule ku rindza tindhawu leti welaka ehansi ka doroba.

Ku sukela loko maphorisa ma sungula ku va kona enkarhini wa hina, vanhu van’wana va ve ni ntshembo, ntshembo wa leswaku ma ta va sirhelela kasi van’wana va kombise ku chava, ku chava leswaku ma ta tirhisa matimba ya wona hi ndlela yo biha.

Ku Sungula Ka Maphorisa eAmerika

Le United States, Doroba ra New York ri ve ro sungula ku va ni maphorisa lama leteriweke. Loko doroba ri ya ri fuwa vugevenga na byona byi tinyike matimba. Hi va-1830, ndyangu wun’wana ni wun’wana a wu hlaya timhaka to chavisa ta vugevenga leti a ti kandziyisiwa eka phepha-hungu ro chipa leri a ra ha ku sungula ku kandziyisiwa, leri vuriwaka penny press. Vanhu va sungule ku karhateka hiloko New York yi sungula ku va ni maphorisa hi 1845. Ku sukela hi nkarhi wolowo, vanhu va le New York ni va le London va ve ni mavonelo lama laveke ku fana loko swi ta emhakeni ya maphorisa.

Vanhu va le Amerika a va ri ni langutelo leri fanaka ni ra Manghezi ra ku chava leswaku hulumendhe yi va ni maphorisa lama hlomeke. Kambe matiko lawa ma tlhantlhe xiphiqo xexo hi tindlela leti nga faniki. Manghezi ma hlawule leswaku maphorisa ya wona ma ambala xihuku xo leha ni yunifomo ya wasi wo dzwihala. A ma khoma ximoroncisi ntsena. Ninamuntlha, maphorisa ya le Britain a ma xi khomi xibamu handle ka loko swi bihile. Hambiswiritano, muviki un’wana wa mahungu u vula leswaku “swi le rivaleni leswaku . . . vanhu vo tala va vona onge hi ku famba ka nkarhi maphorisa ya le Britain ma ta hetelela ma khoma swibamu.”

Kambe leswi vanhu va le United States a va chava leswaku hulumendhe yi nga ha tirhisa matimba ya wona hi ndlela yo biha, ku simekiwe Nawu wa Vumbirhi eka Vumbiwa bya le United States, lowu a wu nyika “vanhu mpfumelelo wa ku khoma Swibamu.” Hikwalaho ka sweswo maphorisa na wona a ma boheka ku khoma swibamu. Hi ku famba ka nkarhi sweswo swi endle leswaku maphorisa ya le Amerika ni swigevenga va tshamela ku duvulana. Xivangelo xin’wana lexi endleke leswaku maphorisa ya le Amerika ma khoma swibamu hileswi maphorisa ya le United States ma simekiweke ehansi ka swiyimo leswi nga faniki ni swa maphorisa ya le London. New York yi sungule ku va ni mpfilumpfilu loko vaaki va yona va sungula ku andza hi xihatla. Ku andza ka magidi ya vahlapfa, ngopfu-ngopfu lava humaka eYuropa ni ku andza ka Vantima va le Amerika, endzhaku ka ku sungula ka Nyimpi ya Xin’wana-manana hi 1861-65, ku pfuxe madzolonga exikarhi ka tinxaka ta vanhu. Maphorisa ma vone onge ma fanele ma tiyisa voko.

Hikwalaho maphorisa a ma tala ku tekiwa ma ri vanhu vo biha. Minkarhi yin’wana vanhu a va tshika maphorisa ma tlanga hi vona, va ehleketa leswaku sweswo swi ta va pfuna leswaku va kuma ku rhula ni nsirhelelo. Kambe, ematikweni man’wana ya misava ku sungule muxaka wun’wana wa maphorisa.

Maphorisa Yo Homboloka

Eku sunguleni ka lembe-xidzana ra vu-19, loko maphorisa ma sungula ku andza, vanhu vo tala a va lawuriwa hi mimfumo ya le Yuropa. Entiyisweni maphorisa ya le Yuropa a ma vekeriwe ku sirhelela vafumi ku nga ri vanhu. Hambi ku ri vafumi va le Britain lava a va nga swi lavi leswaku ku tirhisiwa maphorisa lama hlomeke etikweni ra vona, va vonaka va ve ni mavonelo lama nga faniki emhakeni yo tirhisa maphorisa lama hlomeke leswaku va kota ku lawula tikoloni ta vona. Rob Mawby, ebukwini yakwe leyi nge Policing Across the World, u ri: “Emalembeni man’wana ni man’wana ya khume ya matimu hi minkarhi ya tikoloni, ku vikiwe swiendlakalo swa tihanyi ta maphorisa, vukanganyisi, ku bukuteriwa ka vanhu, ku dlaya ni ku tirhisa matimba hi ndlela yo biha.” Endzhaku ko vula leswaku maphorisa ya le nkarhini wa mimfumo ya tikoloni a ma pfuna hi ndlela yo karhi, buku leyi yi tlhele yi vula leswaku “matiko yo tala emisaveni ma ni vonelo ra leswaku maphorisa ma sirhelela mfumo ku nga ri vanhu.”

Minkarhi yo tala tihulumendhe leti fumaka hi tihanyi ti sivele madzolonga hi ku tirhisa maphorisa ya le xihundleni leswaku ma va timpimpi etikweni. Maphorisa wolawo a ma kuma rungula hi ku bukutela vanhu, hi ku dlaya lava pfukelaka kumbe hi ku va khoma ma nga va tengisi. Manazi a ma ri na Gestapo, Soviet Union a yi ri na KGB kasi Jarimani Vuxa a yi ri na Stasi. Lexi hlamarisaka, Stasi yi qache maphorisa lama ringanaka 100 000 ni timpimpi ta kwalomu ka hafu ya miliyoni leswaku yi lawula vanhu va kwalomu ka timiliyoni ta 16. Maphorisa a ma tshama ma yingise tinqingho ta vanhu naswona ma tsala swiviko leswi a swi khumba vaaki vo hlayanyana. John Koehler, ebukwini yakwe leyi nge Stasi, u ri: “Maphorisa ya Stasi a ma nghena hinkwako naswona a ma nga ri na tingana. A ku qachiwe vafundhisi, ku katsa ni varhangeri lavakulu va tikereke ta Protestente ni ta Khatoliki leswaku va va timpimpi. Tihofisi ta vona ni tindhawu leti vanhu va tiphofulaka eka tona a ti ri ni michini leyi a va kota ku yingisa leswi vanhu va swi vulaka exihundleni.”

Hambiswiritano, maphorisa yo homboloka a ma kumeki ntsena eka tihulumendhe leti nga ni tihanyi. Kun’wana maphorisa ya le madorobeni lamakulu ma hehliwa hi ku tirhisa nawu leswaku ma xanisa vanhu, ngopfu-ngopfu loko ma hlasela tinxaka letitsongo. Loko wu vulavula hi vubihi lebyi tivekaka ngopfu lebyi endliweke eLos Angeles, magazini wun’wana wu vule leswaku “ku tikhoma loko biha ka maphorisa ku ya ku nyanya naswona se ma tikumele vito lerintshwa leri nge: maphorisa lama nga swigevenga.”

Xisweswo, vafumi va lave ku tiva leswaku, I yini lexi tindzawulo ta maphorisa ti faneleke ti xi endla leswaku ti tiakela vito lerinene? Maphorisa yo tala ma endlele tiko mintirho leyinene, ku kombisa leswaku ma lava ku pfuna vanhu.

Ku Va Ni Ntshembo Loko Maphorisa Ma Langutela Miganga

Ndlela leyi maphorisa ya le Japani ma langutelaka miganga ha yona yi tsakise matiko mambe. Hi ntolovelo, maphorisa ya le Japani ma ni tihofisi letitsongo emugangeni wun’wana ni wun’wana, naswona a ma talanga maphorisa lama tirhaka eka tihofisi teto, ma tirha hi ku cincana. Frank Leishman wa le Britain, la dyondzisaka dyondzo ya nsivelo wa vugevenga naswona a nga ni nkarhi wo leha a tshama eJapani, u ri: “Swi tiveka kahle leswaku maphorisa lama vuriwaka koban, ma pfuna: ma byela vanhu leswaku tindhawu leti va ti lavaka ti kwihi hambileswi switarata swa le Japani swi nga riki na mavito; loko ku na mpfula ma lomba vanhu swiambhulele leswi ma swi thumbeke kambe vini va swona va nga si taka va ta swi teka; ma tiyiseka leswaku va-sararimen, ku nga van’wa-mabindzu ni vanhu lava tirhaka etihofisini lava dakweke, a va siyiwi hi xitimela xo hetelela nivusiku; ma pfuna ‘vaaki eka swiphiqo swa vona.’” Japani ri tiviwa hi ku va ni switarata leswi hlayisekeke hileswi maphorisa ma tshamaka ma veke tihlo eka leswi humelelaka.

Xana ndlela leyi yi nga tirha kun’wana? Lava dyondzisiwaka ku sivela vugevenga va dyondze swo karhi eka yona. Swi vonaka onge nhluvuko wa manguva lawa wa ta mbulavurisano wu endle leswaku maphorisa ma va ekule ni vanhu lava ma faneleke ma va pfuna. Emadorobeni yo tala namuntlha, u ta vona maphorisa ntsena loko ku humelele khombo. Minkarhi yin’wana swi vonaka onge maphorisa a ma ha ri na mhaka ngopfu ni ku sivela vugevenga. Hi yona mhaka leyi vaakelani va tlheleke va sungula ku langutelana makaya.

Vaakelani Va Pfunana Ku Langutelana Makaya

Loko sejeni Dewi a hlamusela ntirho wakwe le Wales u ri: “Ku pfunana ka vaakelani ku langutelana makaya swa tirha hakunene; swi hunguta vugevenga. Lexi lavekaka i ku va munhu a tshama a pfule mahlo eka leswi endlekaka. Hi hlela minhlangano leswaku vaakelani va kota ku tivana, va nyikana mavito ni tinomboro ta tiqingho ni ku twa leswi va nga swi endlaka leswaku va sivela vugevenga. Ndza wu rhandza ntirho lowu hikuva wu pfuxa moya wa xinghana exikarhi ka vaakelani. Hakanyingi vaakelani a va tivani. Lunghiselelo leri ra tirha hikuva ri endla leswaku vanhu va tivana.” Ri tlhela ri endla leswaku ku va ni ntirhisano exikarhi ka maphorisa ni vaaki.

Nakambe maphorisa ma khutaziwe leswaku ma va ni musa swinene eka vanhu lava hlaseriweke. Jan van Dijk, Mudachi la dumeke ni la nga ni vutivi hi ta vanhu lava hlaseriweke, u tsarile: “Maphorisa ma fanele ku dyondzisiwa leswaku ndlela leyi ma vulavulaka ha yona ni vanhu lava hlaseriweke i ya nkoka ku fana ni ndlela leyi dokodela a vulavulaka ha yona ni vavabyi.” Etindhawini to tala maphorisa ma ha teka madzolonga ya le kaya ni ku pfinyiwa swi nga ri nchumu. Kambe Rob Mawby u ri: “Emalembeni ya sweswinyana langutelo ra maphorisa hi madzolonga ya le kaya ni ku pfinya ri cincile swinene. Nilokoswiritano, ma ha fanele ma antswisa swinene.” Xin’wana lexi maphorisa yo tala ma faneleke ma antswisa eka xona i ndlela leyi ma tirhisaka matimba ya wona ha yona.

Ku Chava Vukanganyisi Bya Maphorisa

Minkarhi yin’wana a hi ehleketi leswaku maphorisa ma nga hi sirhelela, ngopfu-ngopfu leswi hi twaka leswaku maphorisa yo tala ma hombolokile. Ku sukela loko maphorisa ma sungurile, vanhu a va twa hi swiviko swa vukanganyisi bya wona. Loko buku leyi vuriwaka NYPD—A City and Its Police yi kombetela eka lembe ra 1855, yi vule leswaku “a swi ya swi tika leswaku vanhu vo tala va le New York va hambanisa maphorisa eka tinsula-voya.” Buku leyi vuriwaka Faces of Latin America, leyi tsariweke hi Duncan Green, yi vika leswaku maphorisa ya kwalaho “ma dume hi vukanganyisi, a ma faneleki ku va maphorisa naswona a ma ti xiximi timfanelo ta vanhu.” Ndhuna ya maphorisa ya 14 000 lama leteriweke kahle le Latin-America yi te: “I yini lexi u nga xi langutelaka loko phorisa ri hola mali leyi nga le hansi ka $100 [R1 200] hi n’hweti? Loko va ri fumbarherisa, ri ta pfumela.”

Xana xiphiqo lexi xa vukanganyisi i xikulu ku fikela kwihi? Swi ya hileswaku u vutisa mani. Phorisa ra le Amerika N’walungu, leri heteke malembe yo tala ri rindza doroba leri nga ni vaaki va 100 000, ri ri: “Mina ndzi xiye leswaku ma kona maphorisa lama nga tshembekangiki, kambe maphorisa yo tala ma tshembekile.” Hi hala tlhelo phorisa rin’wana leri kambisisaka vugevenga, leri nga ni malembe ya 26 ri endla ntirho wolowo etikweni rin’wana, ri ri: “Vukanganyisi byi kumeka kun’wana ni kun’wana. A ma talanga maphorisa lama tshembekeke. Loko phorisa ri kambela yindlu leyi hlaseriweke hi swigevenga kutani ri kuma mali, swi nga ha endleka ri yi teka. Loko ri kuma nhundzu leyi yiviweke ri ta teka yin’wana.” Ha yini maphorisa man’wana ma kanganyisa?

Maphorisa man’wana ma sungula ntirho wa wona ma tshembekile kambe hi ku famba ka nkarhi ma sungula ku tekelela mikhuva ya vukanganyisi ya maphorisa-kulobye swin’we ni ya swigevenga. Buku leyi vuriwaka What Cops Know yi tshaha phorisa ra le Chicago ri ku: “Maphorisa ma byi tiva vubihi lebyi endliwaka naswona ma katseka eka byona. Ma byi vona kun’wana ni kun’wana. Ma etlela hi byona . . . ma pfuka hi byona . . . ma dya byona . . . ma twa hi byona . . . ma fanele ma lwisana na byona.” Ku langutana ni swiyimo swo tano swi nga ha endla leswaku munhu a hetelela a swi endla.

Hambileswi maphorisa ma endlaka ntirho wa nkoka, ka ha ri ni swo tala leswi faneleke swi antswisiwa. Xana ntshembo wu kona?

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 8, 9]

“Kunene Swa Tsakisa Leswi Endliwaka Hi Maphorisa Ya Le Britain!”

Hulumendhe ya le Britain i yo sungula ku va ni maphorisa lama leteriweke. A yi lava leswaku vanhu va yona va hleleka hilaha switimela swa yona a swi hleleke hakona. Hi 1829, Nkulukumba Robert (Bobby) Peel loyi a a ri Matsalana eka Timhaka ta Xikaya, u kombele yindlu-nkulu ya Scotland Yard leswaku yi khorwisa Palamendhe ku va yi simeka Maphorisa ya Doroba ra London. Hambileswi eku sunguleni a ma nga rhandzeki hileswi ma tekeke magoza lama tiyeke yo lwa ni vundzendzele ni ku gembula eswitarateni, hi ku famba ka nkarhi vanhu va sungule ku ma rhandza.

Hi 1851, London yi ve ni xivindzi xa ku rhambela misava eka Nkombiso Lowukulu ni ku ta vona leswi Britain yi koteke ku swi fikelela. Vaendzi va hlamarisiwe hi ku hleleka ka switarata ni ku pfumaleka ka swindzendzele, tinghwavava ni vanhu lava nga riki na makaya. Maphorisa lama leteriweke kahle a ma kongomisa mintshungu, ma rhwalela vanhu mindzhwalo, ma pfuna vanhu ku tsemakanya mapato ni ku tlakula vakhegula ma va yisa emathekisini. A swi hlamarisi leswi vanhu va le Britain swin’we ni vaendzi lava humaka ematikweni man’wana a va ku, “Kunene swa tsakisa leswi endliwaka hi maphorisa ya le Britain!”

A ma swi kota ku sivela vugevenga lerova hi 1873 sejeni wa le Chester a a ehleketa leswaku wu ta va kona nkarhi lowu vugevenga byi nga ta va byi herisiwile! Maphorisa ma sungule ku hlela leswaku ku va ni tiambulense ni switimela-ndzilo. Ma tlhele ma hlela leswaku swisiwana swi nyikiwa tintangu ni swiambalo. Man’wana ma hlele leswaku vafana va kuma dyondzo leyi nga ta endla leswaku va humelela evuton’wini ni ku hlela maendzo yo chipa ya vuhungasi ni tindhawu to etlela eka tona loko u endzile.

Phela, maphorisa wolawo a ma ha ku simekiwa a ma langutane ni swiphiqo swa ku tshinya maphorisa lama nga ni vukanganyisi ni lama xanisaka vanhu. Kambe yo tala a ma tsaka loko ma kote ku hlayisa ku rhula handle ko tirhisa matimba. Hi 1853, maphorisa ya le Wigan, eLancashire, ma jamelane ni vatirhi va le mayini lava a va terekile. Sejeni la nga ni xivindzi loyi a a rhangele maphorisa ya khume ntsena u arile leswaku ma tirhisa swibamu swa n’wini wa mayini. Lexi kombisaka ndlela leyi vanhu va titwaka ha yona i papila leri kumiweke hi Hector Macleod hi 1886 loyi a ngheneleke ntirho wa vuphorisa ku fana ni tata wakwe. Ri tshahiwe eka The English Police, ri ku: “Loko u ri ni vukari, vanhu a va ku rhandzi . . . Nchumu wa nkoka eka mina i ku sirhelela tiko, hikuva ndzi tirhela rona, ntirho wa mina i ku tsakisa tiko swin’we ni ndhuna ya mina.”

Hayden, loyi a nga tshama a va ndhuna ya Maphorisa ya le Tindhawini ta le Madorobeni, u ri: “Minkarhi hinkwayo a hi dyondzisiwa ku tikhoma hikuva ntirho wa vuphorisa wu famba kahle loko tiko ri wu seketela. A hi nga tali ku swi tirhisa swimoroncisi swa hina lerova maphorisa yo tala ma kale ma tshika ntirho ma nga si swi tirhisa.” Kasi xin’wana lexi endleke leswaku maphorisa ya le Britain ma rhandziwa i ntlango wa swiphemu lowu dumeke eka TV lowu vuriwaka Dixon of Dock Green, lowu heteke malembe ya 21 wu ri karhi wu tlanga, lowu vulavulaka hi sejeni la tshembekeke loyi a a tiva un’wana ni un’wana eka ndhawu leyi a a tirha eka yona. Swi nga endleka leswaku a wu khutaza maphorisa ku endla leswi kombisiweke eka wona, kambe xikongomelo-nkulu xa wona a ku ri ku khutaza vanhu va le Britain leswaku va rhandza maphorisa.

Hi va-1960, swilo swi cincile eBritain kutani vanhu va tshike ku tinyungubyisa hi tiko ra vona ivi va sungula ku sola leswi endliwaka hi maphorisa. Swiviko swa vukanganyisi ni xihlawuhlawu emaphoriseni swi onhe ndhuma ya wona leyinene hi va-1970, hambileswi ma ringeteke ku khutaza vaaki leswaku va seketela lunghiselelo ra ku pfunana ku langutelana makaya. Endzhaku ko hehliwa hi xihlawuhlawu ni ku humesiwa ka vumbhoni lebyi nga riki ntiyiso leswaku ma ta voniwa nandzu, maphorisa ma ha ku endla matshalatshala lamakulu ya ku antswisa ndhuma ya wona, kutani sweswo swi endla leswaku ma nga vengiwi hilaha ku heleleke.

[Xihlovo Xa Kona]

Xifaniso lexi nga laha henhla: http://www.constabulary.com

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Xana Ku Lo Endleka Singita eNew York?

Loko maphorisa ma endla matshalatshala yo hlawuleka, ku nga va ni vuyelo lebyinene. Se ku hundze nkarhi wo leha doroba ra New York ri tiveka ri ri ni vugevenga lebyikulu ngopfu ku tlula madoroba hinkwawo ya misava naswona eku heleni ka va-1980, maphorisa ya rona lama heleriweke hi ntshembo a ma vonaka ma nga ha swi koti ku lawula vugevenga. Ku pfumaleka ka mali ku endle leswaku valawuri va doroba va hunguta miholo ya maphorisa ni ku hunguta nhlayo ya wona. Vangungumerisi va swidzidzirisi va ndlandlamuxe bindzu ra vona naswona madzolonga ma engeteleke ngopfu. Vanhu lava a va tshama enkaveni wa doroba a va etlela ku ri karhi ku tshwa xibamu hala handle. Ku ve ni madzolonga lamakulu ya xihlawuhlawu hi 1991 naswona maphorisa ma sungule ku macha, ma kombisa swivilelo swa wona.

Hambiswiritano, ndhuna leyintshwa ya maphorisa yi sungule ku khutaza maphorisa lawa a ma tirha ehansi ka yona, yi hamba yi hlangana na wona leswaku ku buriwa hi leswi nga endliwaka eka xiyenge xin’wana ni xin’wana lexi maphorisa ma xi langutelaka. James Lardner na Thomas Reppetto ebukwini ya vona leyi vuriwaka NYPD va ri: “Valawuri va swiyenge leswi maphorisa ma swi langutelaka a va hlaya hi ta ndhuna ya mafokisi kumbe murhangeri wa Ndzawulo ya Swidzidzirisi eka phepha-hungu ntsena kambe a va nga tali ku hlangana na yena. Sweswi va heta tiawara to talanyana va hlanganile.” Vugevenga byi sungule ku hunguteka swinene. Ku vikiwa leswaku nhlayo ya vanhu lava dlayiwaka yi hungutekile hakatsongo-tsongo ku suka eka 2 000 hi 1993 ku ya eka 633 hi 1998—ku nga nhlayo leyitsongo emalembeni ya 35. Rero a ku ri singita eka vaaki va le New York. Nhlayo ya vugevenga lebyi vikiweke emaphoriseni yi hunguteke hi 64 wa tiphesente emalembeni ya nhungu lama hundzeke.

Xana sweswo swi endlekise ku yini? The New York Times ya January 1, 2002, yi ringanyeta leswaku nchumu wa nkoka lowu endleke leswaku maphorisa ma kota ku hunguta vugevenga i Compstat, “ku nga fambiselo leri kambisisaka vugevenga vhiki ni vhiki eka xiyenge xin’wana ni xin’wana lexi maphorisa ma xi langutelaka, leswaku ku ta voniwa tindhawu leti nga ni vugevenga kutani ku hatla ku rhumeriwa maphorisa loko byi tlhekeka.” Bernard Kerik, khale ka khomixinara wa maphorisa u te: “A hi xiya tindhawu leti nga ni vugevenga, hi kambisisa leswaku byi vangiwa hi yini kutani hi rhumela mavuthu [maphorisa] naswona hi endla matshalatshala hinkwawo leswaku tindhawu leti ti tshama ti vekiwe tihlo. Yoleyo hi yona ndlela leyi u nga hungutaka vugevenga ha yona.”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Xitichi xa maphorisa xa le Japani

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Phorisa ra le gondzweni eHong Kong

[Xifaniso lexi nga eka tluka 8, 9]

Ku lawuriwa ka ntshungu entlangwini wa bolo eNghilandhi

[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]

Ntirho wun’wana wa maphorisa i ku pfuna lava vavisekeke emhangwini