Ku Tshika Tsima Leri Nga Ni Khombo Ni Ku Namarhela Ndlela Ya Ku Rhula

Ku Tshika Tsima Leri Nga Ni Khombo Ni Ku Namarhela Ndlela Ya Ku Rhula

HI KU VULA KA TOSHIAKI NIWA

Khale ka muhahisi wa swihaha-mpfhuka wa le Japani loyi a a leteriwe leswaku a hlasela swikepe swa nyimpi swa le Amerika hi ndlela ya ku tidlaya leyi vuriwaka kamikaze, exikarhi ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, u hlamusela ndlela leyi a a titwa ha yona loko a ha yimele ku ya tidlaya eka nhlaselo wolowo.

KU HLURIWA ka Majapani hi ndlela leyi nyumisaka eNyimpini ya le Midway hi June 1942 ku endle leswaku ma nga ha swi koti ku ndlandlamuxa ndhawu ya wona le Pacific. Ku sukela hi nkarhi wolowo, Majapani a ma tshamela ku hluriwa enyimpini, loko ma lwa ni tiko ra United States ni matiko lama tirhisanaka na yona, naswona ma sungule ku teka tindhawu leti a ti tekiwe hi Japani.

Hi September 1943, hulumendhe ya le Japani yi tivise leswaku swichudeni swa le yunivhesiti, leswi a swi nga vitaniwi ku ya nghenela vusocha, sweswi se swa laveka. Hi December, loko ndzi ri ni malembe ya 20, ndzi joyine mavuthu ya le matini ndzi ri eyunivhesiti. N’hweti leyi landzeleke ndzi dyondze ku fambisa swikepe ni swihaha-mpfhuka swa nyimpi. Hi December 1944, ndzi dyondze ku fambisa xihaha-mpfhuka lexi vuriwaka Zero.

Ntlawa Wo Hlawuleka Lowu Hlaselaka Wa Kamikaze

Japani a ri ri ekusuhi ni ku hluriwa. Hi February 1945, Japani a ri hlaseriwa hi matimba hi tibomo ta B-29 leti taka hi le moyeni. Hi nkarhi wolowo, mavuthu ya le United States se a ma tshinela ekusuhi ni tiko ra Japani, naswona leswi a swi ta olova leswaku ri hlaseriwa hi tibomo leti hoxiwaka hi swihaha-mpfhuka.

Etin’hwetini ti nga ri tingani leti hundzeke, varhangeri va masocha va le Japani a va endle xiboho xa ku hlasela ro hetelela hi ku tirhisa ndlela ya ku tidlaya. Hambileswi hi nkarhi wolowo a swi ri erivaleni leswaku Japani a ri nge hluli enyimpini, kambe malwelo wolawo ma endle leswaku nyimpi yi hlwela ku hela, leswi endleke leswaku ku fa vanhu vo tala.

Hi loko ku sunguriwa Vuthu ro Hlawuleka ra Nyimpi ra Kamikaze. Vito leri ri tekiwe eka moya wa matilo lowu vuriwaka, kamikaze, moya wa thayifuni lowu ku vuriwaka leswaku wu fike wu onhetela swikepe swa vahlaseri va le Mongolia hi lembe-xidzana ra vu-13. Eka nhlaselo wo sungula wa kamikaze, swihaha-mpfhuka swa ntlhanu swa nyimpi leswi vuriwaka Zero, ha xin’we a xi layiche bomo leyi nga ni ntiko wa 250 wa tikhilogiramu, lexi mufambisi wa xona a a ta fika a xi endla xi wela ehenhla ka xikepe xa valala, na yena a fela kwalaho.

Xileriso xa ku hlela mavuthu yo hlawuleka ya ku tidlaya xi vekiwe emakatleni ya Mavuthu ya le Moyeni ya Yatabe, lawa a ndzi ri xiphemu xa wona. Hinkwerhu hi nyikiwe fomo leyi a hi fanele hi yi tata, leyi a yi kombisa loko hi ta swi tsakela ku tinyikela leswaku hi va xiphemu xa ntlawa lowu nga ta tidlaya eka nhlaselo lowu.

Ndzi vone swi fanerile leswaku ndzi nyikela vutomi bya mina hikwalaho ka tiko ra ka hina. Kambe, hambiloko ndzo nyikela hi vutomi bya mina leswaku ndzi nghenela tsima ra nhlaselo wa ku tidlaya, a swi ta endleka leswaku ndzi duvuriwa ndzi nga si fika endhawini leyi ndzi yi hlaselaka naswona a ndzi ta fela mahala. Xana manana a a ta tsaka loko ndzo fa ndzi nga byi hetisisanga vutihlamuleri bya mina bya le ndyangwini? Swi ndzi tikerile ku tikhorwisa leswaku ku tinyiketela ku fa hi ndlela leyi a ku ri ndlela leyinene yo tirhisa vutomi bya mina. Hambiswiritano, ndzi tinyikerile.

Hi March 1945 ku vumbiwe ntlawa wo sungula wa Mavuthu yo Hlawuleka ya le Moyeni ya Yatabe. Kambe ku hlawuriwe vatirhi-kulorhi va 29, mina a ndzi hlawuriwanga. Endzhaku ko leteriwa hi ndlela yo hlawuleka, va vekeriwe siku ro karhi hi April, leri va nga ta wu endla ha rona ntirho lowu wu nga ni khombo, va sukela egovelweni ra masocha ya le moyeni ra Kanoya, le Kagoshima. Loko va nga si yisiwa eKanoya, ndzi endzele vanghana va mina, ndzi ri ni ntshembo wa leswaku ndzi ta twa ndlela leyi va titwaka ha yona tanihi leswi va langutaneke ni tsima ra ku tidlaya.

Un’wana wa vona u vulavule hi moya wo rhula a ku: “Hi ta fa, kambe wena u nga hatliseli ku fa. Loko un’wana wa hina o pona, u fanele a byela van’wana hi ndlela leyi ku rhula ku nga ka risima ha yona ni leswaku va tikarhata hi matimba leswaku va ku kuma.”

Hi April 14, 1945, masocha-kulorhi ma sukile ma ya hlasela. Endzhaku ka tiawara ti nga ri tingani, hinkwerhu ka hina a hi yingisele eka swihaxa-mahungu hi lava ku twa leswaku va helele kwihi. Muviki u te: “Ntlawa wo Sungula wa Showa wa Vuthu ro Hlawuleka ra Nyimpi ra Kamikaze wu wele ehenhla ka vuthu ra valala leri nga elwandle, evuxeni bya Kikai Shima. Hinkwavo va fele enyimpini.”

Ohka—Munhu La Nga Bomo

Endzhaku ka tin’hweti timbirhi, ndzi cinceriwe eka Ntlawa wa Vahahisi va Swihaha-mpfhuka swa Nyimpi wa le Konoike tanihi xirho xa Ntlawa wo Hlawuleka wa Vahlaseri wa Jinrai. Rito leri nge Jinrai ri vula “ku dzindza ka xikwembu.” Ntlawa lowu a wu ri ni swihaha-mpfhuka leswi sukelaka endzeni ka tiko (leswi vuriwaka Vahlaseri), a swi heleketa lava lwaka ni ku rhwala tibomo.

Eka xihaha-mpfhuka xin’wana ni xin’wana lexi nga “mana” wa kona—hileswaku, Muhlaseri la nga ni tinjhini timbirhi—a ku lenga-lenga Ohka, leswi vulaka leswaku “xihluke xa risima.” A xi yimela vahahisi lavantshwa, lava va tiyimiseleke ku nyikela hi vutomi bya vona. Ohka a ku ri xihaha-mpfhuka xo pfumala njhini lexi a xi khandziyisa munhu un’we naswona timpapa ta xona a ti aname ntlhanu wa timitara, a xi ri ni ntiko wa 440 wa tikhilogiramu. A xi ri ni swibuluki leswi endlaka kwalomu ka thani yin’we enhompfini ya xona.

Loko xihaha-mpfhuka lexikulu xi tshinela ekusuhi ni nala, muhahisi a a khandziya Ohka, kutani hi nkarhi wolowo yi suka eka mana wa yona. Endzhaku ko famba emoyeni swa xinkarhana xi ri karhi xi pfuniwa hi tirhokete tinharhu, leti ha yin’we yi tirhaka tisekene ta khume, a xi wela ehenhla ka nala. Lexi swa fanela leswaku xi vuriwa munhu la nga bomo. Hikuva loko xi kala xi suka a xa ha vuyi!

Loko ku ri karhi ku praktisiwa, muhahisi wa Ohka a a khandziya xihaha-mpfhuka lexi vuriwaka Zero kutani a xi kongomisa ehansi a ri eka mpfhuka wa timitara ta 6 000. Ndzi vone vahahisi vo hlayanyana va fa eka praktisi leyi.

Ntlawa wo sungula wu ye eku hlaseleni ndzi nga si joyina ntlawa lowu wa vanhu lava tidlayaka. A ku ri ni swihaha-mpfhuka swa 18 leswi vuriwaka Vahlaseri, leswi swi nga ni ti-Ohka endzeni, leswi a swi heleketiwa hi swihaha-mpfuka swa 19 swo hlasela ha swona. Swihaha-mpfhuka leswi vuriwaka Vahlaseri a swi ri swikulu naswona a swi nga tsutsumi. Ku hava ni xin’we xa swona lexi fikeke laha a xi kongome ku hlasela kona. Vahlaseri swin’we ni swihaha-mpfhuka leswi swi va heleketaka, swi duvuriwe hinkwaswo hi swihaha-mpfhuka swa le United States.

Leswi a va nga ha ri na swona swihaha-mpfhuka leswi heleketa swin’wana, Ntlawa wa Jinrai wu boheke ku ya hlasela wu nga ha ri na swona. Lava va fambeke va ya hlasela ku sukela hi nkarhi lowu ku ya emahlweni, a va ha vuyanga. Hinkwavo va file, va helele eOkinawa, laha nyimpi a yi lweriwa kona.

Masiku Yo Hetelela Ya Nyimpi

Hi August 1945, ndzi yisiwe eka Ntlawa wa Vahahisi va Swihaha-mpfhuka swa Nyimpi wa Otsu. Govela leri ndzi rhumeriweke eka rona a ri kumeka ehansi ka ntshava ya Hiei-zan ekusuhi ni doroba ra Kyoto. Leswi a ku ehleketiwa leswaku mavuthu ya le United States ma ta haha ma ta tshama exikarhi ka tiko ra Japani, ku endliwe marhengu ya ku hlasela swikepe swa le United States hi ku tirhisa ti-Ohka leti sukaka entshaveni. Ku endliwe swiporo leswi ti nga ta sukela eka swona ehenhla ka ntshava.

Hi tshamile hi rindza leswaku hi byeriwa ku sungula ku hlasela. Kambe a hi kalanga hi byeriwa nchumu. Endzhaku ka loko Hiroshima na Nagasaki ti lovisiwe hi tibomo ta athomo hi August 6 na 9, Japani ri tinyikele hi ku helela eka United States ni lava a va ri seketela, hi August 15. Hiloko nyimpi yi hetelela yi fike emakumu. Ndzi pone ri ahlamile.

Eku heleni ka August, ndzi tlhelele eka rikwerhu le Yokohama, kambe yindlu ya mina a yi hisiwe ku sala nkuma hikwalaho ka nhlaselo wa tibomo ta B-29. Ndyangu wa ka hina a wu nga tshembi leswaku ndza ha hanya. Sesi swin’we ni n’wana wakwe va dyiwe hi ndzilo wolowo. Nilokoswiritano, hi chaveleriwile loko ndzisana ya mina yi vuya enyimpini yi hlayisekile.

Hambileswi a ku sele marhumbi naswona swakudya a swi kayivela, ndzi tlhelele eyunivhesiti ndzi ya hetisa tidyondzo ta mina. Endzhaku ka lembe ndzi ri exikolweni, ndzi thwasile kutani ndzi kuma ntirho. Hi 1953 ndzi tekane na Michiko kutani hi ku famba ka nkarhi ndzi kuma vana vambirhi va vafana.

Ndzi Lava Ku Rhula

Hi 1974 Michiko u sungule ku dyondza Bibele ni Mbhoni ya Yehovha. Ku nga ri kungani u sungule ku ya eminhlanganweni ni ku hlanganyela entirhweni wo chumayela. A ndzi nga swi rhandzi ku n’wi vona a tshamela ku famba. U hlamusele leswaku vutirheli bya Vukreste byi hoxa xandla eka ku rhula ka xiviri ni ntsako. Ndzi tibyele ndzi ku, loko swi ri tano, a ndzi fanelanga ndzi n’wi karhata. Ndzi fanele ndzi n’wi tshika.

Hi nkarhi wolowo, ndzi hirhe vantshwa vo hlayanyana lava nga Timbhoni leswaku va ta tirha ku rindza nivusiku. Loko vantshwa volavo va nga Timbhoni va fika, ndzi va vutise hi nhlengeletano ya vona swin’we ni vutirheli bya vona. Ndzi hlamarile ku vona leswaku a va hambanile ni vantshwa van’wana, vona a va ri ni xikongomelo naswona a va ri ni moya wa ku endla ntirho wa ku tirhandzela. Timfanelo teto va ti dyondze eBibeleni. Va hlamusele leswaku Timbhoni emisaveni hinkwayo, a ti na xihlawuhlawu naswona ti namarhela xileriso xa Bibele xa leswaku ti fanele ti rhandza Xikwembu ni vaakelani va tona. (Matewu 22:36-40) Va teka vapfumeri-kulobye va ri vamakwavo, ku nga khathariseki leswaku va huma eka tiko rihi.—Yohane 13:35; 1 Petro 2:17.

Loko ndzi ehleketa ndzi ri ndzexe, ndzi te: ‘Leswi a swi khorwisi.’ Leswi tikereke to tala ta Vujagana a ti lwa ti ri toxe, a ndzi nga swi kholwi leswaku Timbhoni ta Yehovha a ti swi endli leswi.

Ndzi va byerile leswaku ndza swi kanakana leswi va swi vulaka. Muntshwa un’wana la nga Mbhoni u tirhise Buku ya Lembe ya Timbhoni ta Yehovha, a ndzi kombisa leswaku Timbhoni ta le Jarimani ti khotsiwile ni ku dlayiwa hikwalaho ko hlayisa vukala-tlhelo ehansi ka mfumo wa Hitler. Ndzi khorwisekile leswaku Timbhoni ta Yehovha i Vakreste va ntiyiso.

Hi ku famba ka nkarhi, nsati wa mina u kombise ku tinyiketela kakwe eka Xikwembu hi ku khuvuriwa ematini hi December 1975. Hi nkarhi wolowo ku na loyi a a lava ku ndzi fambisela dyondzo ya Bibele. Hambiswiritano, loko ndzi ehleketa hi vutihlamuleri bya timali lebyi a ndzi ri na byona, ku fana ni ku hakelela vana va mina exikolweni ni xikweleti xa yindlu, a ndzi pfumelanga ku dyondzeriwa. Vavanuna lava tekeke evandlheni a va endla mindzulamiso yo karhi emintirhweni ya vona ya ku tihanyisa leswaku va kuma nkarhi lowu engetelekeke. A ndzi ehleketa leswaku na mina ndzi ta boheka ku endla leswi fanaka. Kambe endzhaku ka loko ndzi kombiwe ndlela leyi vutomi bya Vukreste byi nga endliwa ha kona leswaku byi pfumelelana ni ntirho wa ku tihanyisa, ndzi hetelele ndzi endle xiboho xa ku dyondza Bibele ni Timbhoni ta Yehovha.

Xiboho Xa Ku Tirhela Xikwembu Xa Ku Rhula

Endzhaku ka malembe mambirhi ndzi ri karhi ndzi dyondza, loyi a a ndzi fambisela dyondzo ya Bibele u ndzi vutisile loko ndzi tshame ndzi ehleketa hi ku tinyiketela eka Xikwembu. Kambe, a ndzi nga ta swi kota ku teka goza rero naswona sweswo a swi ndzi dya.

Siku rin’wana a ndzi ri karhi ndzi ehla hi ku hatlisa eswitepisini swa laha ndzi tirhaka kona. Ndzi khunguvanyekile, ndzi wa ivi ndzi ya ba ehansi hi xikosi, kutani ndzi titivala. Loko ndzi phaphama, nhloko a yi ndzi kingindza naswona ndzi tekiwe hi ambulense ndzi yisiwa exibedlhele. Hambileswi xikosi xa mina a xi pfimbile, a ku nga ri na rhambu leri tshovekeke kumbe nsiha lowu pfempfaka ngati endzeni.

Ndzi n’wi nkhensile swinene Yehovha hikwalaho ka vutomi lebyi ndzi nga na byona! Ku sukela kwalaho, ndzi tiyimisele ku byi tirhisela ku endla ku rhandza ka Yehovha, xisweswo ndzi nyiketele vutomi bya mina eka yena. Hi July 1977, ndzi khuvuriwile ndzi ri ni malembe ya 53. Mativula ya mina, Yasuyuki, na yena u dyondze Bibele naswona u khuvuriwe endzhaku ka nkarhi wa kwalomu ka malembe mambirhi.

Endzhaku ka malembe ya kwalomu ka khume ndzi khuvuriwile, ndzi tshike ntirho. Emalembeni wolawo ya khume, a ndzi hlakulela ku famba endleleni ya Vukreste, hi hala tlhelo ndzi ri karhi ndzi tirha ntirho wa ku tihanyisa. Sweswi, ndzi ni lunghelo ra ku va nkulu eYokohama, ndzi heta nkarhi wo tala ndzi ri evutirhelini bya Vukreste. N’wana wa mina lonkulu, i nkulu tlhelo phayona ra nkarhi hinkwawo evandlheni leri hi akelaneke na rona.

Leswi ndzi poneke ku nghenela nhlaselo wo hlawuleka swin’we ni tsima ra wona ra ku tidlaya, ndza nkhensa leswi ndzi hanyaka naswona ndzi swi teka swi ri lunghelo ku hlanganyela eku chumayeleni ka “mahungu lamanene lawa ya mfumo.” (Matewu 24:14) Ndza khorwiseka hi ku helela leswaku ndlela leyinene ku tlula hinkwato evuton’wini, i ku va un’wana wa vanhu va Xikwembu. (Pisalema 144:15) Emisaveni leyintshwa leyi nga ta ta ku nga ri khale, vanhu a va nge he tlheli va langutana ni nyimpi, tanihi leswi ‘tiko ri nga taka ri nga tlakuseli tiko rin’wana banga, naswona a va nge he dyondzi nyimpi.’—Esaya 2:4.

Loko Xikwembu xi swi rhandza, ndzi nga rhandza ku hlangana ni lava ndzi va tivaka lava feke enyimpini, lava nga ta pfuxiwa. Swi ta tsakisa swinene ku vulavula na vona hi vutomi bya ku rhula lebyi va nga byi kumaka emisaveni ya paradeyisi ehansi ka ku fuma ko lulama ka Mfumo wa Xikwembu!—Matewu 6:9, 10; Mintirho 24:15; 1 Timotiya 6:19.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

Loko ndzi ri evuthwini ro fambisa swihaha- mpfhuka swa nyimpi

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24, 25]

“Ohka”—bomo leyi nga munhu

[Xihlovo Xa Kona]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Ndzi ri ni vanghana va mina loko tsima ro hlasela hi ku tidlaya ri nga si sungula. Ndzi wa vumbirhi ku sukela eximatsini, hi mina ntsena la poneke

[Xifaniso lexi nga eka tluka 27]

Ndzi ri ni nkatanga, Michiko ni n’wana wa mina lonkulu Yasuyuki

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 24]

U.S. National Archives photo