Vantshwa Va Vutisa . . .

I Yini Lexi Hoxeke Hi Ku Ba Xijumbana?

“Un’wana ni un’wana wa swi tiva leswaku swi hoxile ku xisa, kambe swa olova ku xisa.”—Jimmy, la nga ni malembe ya 17.

XANA u tshame u kopela ephepheni ra loyi u nga na yena etlilasini loko mi ri karhi mi tsala xikambelwana? Loko u tshame u kopela, swi tive leswaku a wu swaku. Jenna, loyi a nga eka ntlawa wa vu-12, u kombisa ndlela leyi va nga riki na tingana ha yona vana vo tala lava a dyondzaka na vona loko va kopela, u ri: “Va tibuma hi ndlela leyi va swi endlaka ha yona. Va ku teka u ri xiphunta loko u nga kopeli!”

Enkambisisweni wun’wana lowu endliweke eUnited States, 80 wa tiphesente ta vantshwa lava paseleke ehenhla va pfumerile leswaku va kanganyisile, naswona 95 wa tiphesente ta vana lava va “paseleke ehenhla” a va si tshama va khomiwa. Endzhaku ko endla ndzavisiso eka swichudeni swa le sekondari ni swa le xikolweni xa le henhla leswi tlulaka 20 000, Josephson Institute of Ethics yi gimetise xileswi: “Emhakeni ya ku tshembeka, swilo swi nyanya ku biha.” Vadyondzisi va hlamale ngopfu hi ndlela leyi vuxisi byi tinyikeke matimba ha yona! Mukongomisi wa xikolo Gary J. Niels u kondze a fikelela makumu lawa: “Vanhu lava nga kopeliki a va tati ni xandla.”

Vatswari vo tala va rindzele leswaku vana va vona va tshembeka entirhweni wa vona wa xikolo. Kambe khombo ra kona, vantshwa vo tala a va tshembeki, va kopela. Hi tihi tindlela letintshwa leti va ti tirhisaka? Ha yini vantshwa van’wana va kanganyisa? Ha yini u fanele u papalata mukhuva lowu?

Vuxisi Bya Manguva Lawa

Vaxisi va manguva lawa va tirhisa tindlela to hlayanyana ta vukanganyisi. Entiyisweni, ku xisa hi ku kopela loko va tsala ntirho wa le kaya kumbe hi ku ba xijumbana a hi nchumu loko swi pimanisiwa ni tindlela ta manguva lawa leti eka tona ku tirhisiwaka ni swilo swa thekiniki. Leti ti katsa ku tirhisa swiciyoti leswi amukelaka tinhlamulo ta swivutiso swa xikambelwana leti rhumeriwaka hi vanhu lava nga le ndhawini yin’wana; tikhalkhuleta leti hoxiweke rungula leri “engetelekeke;” tikhamera letitsongo leti tumbetiweke eswiambalweni, leti tirhisiwaka ku rhumela swivutiso eka munhu loyi a nga ta ku pfuna a ri ekule; tikhalkhuleta leti rhumelaka rungula eka ta vana van’wana lava nga ekusuhi na wena etlilasini; hambi ku ri swiyenge swa Internet leswi tameleke maphepha lama nga ni swivutiso leswi rharhanganeke swa tidyondzo to hambana-hambana!

Vadyondzisi va ringeta ku hunguta mukhuva lowu wa ku ba xijumbana, kambe a swi olovi. Phela, a hi swichudeni hinkwaswo—kumbe vadyondzisi hinkwavo—lava pfumelelanaka leswaku kahle-kahle ku ba xijumbana i yini. Hi xikombiso, loko ntlawa wa swichudeni swi endla ntirho wo karhi, swi nga ha hetelela swi nga vonaki kahle leswaku swi tirha swi ri ntlawa kumbe swin’wana swo kanganyisa kunene. Kutani ku ni van’wana lava va nga endliki nchumu, va ngo pfuneka hi leswi endliwaka hi lavan’wana. Yuji, loyi a nghenaka ekholichi ya mfumo, u ri: “Swin’wana swa swichudeni leswi swa loloha—swo tshama hi mavoko! Kambe swa pasa ku fana ni lavan’wana. Ndzi ehleketa leswaku swi ba xijumbana!”

Ha Yini Swi Ba Xijumbana?

Enkambisisweni wun’wana, ku kumeke leswaku lexi endlaka leswaku swichudeni swo tala swi ba xijumbana hileswi swi nga hlayiki. Swichudeni swin’wana, hikwalaho ka moya wa mphikizano exikolweni kumbe hikwalaho ka leswi vatswari va swona va rindzeleke leswaku swi pasela ehenhla, swi hetelela swi vona ku ri hava leswi swi nga xi endlaka handle ko ba xijumbana. Sam, la nga ni malembe ya 13, u ri: “Xa nkoka ngopfu eka vatswari va mina i ku pasela ehenhla. Va ndzi vutisa va ku: ‘Xana u kume timaraka tingani exikambelweni xa wena xa tinhlayo? Xana u kume timaraka tingani exikambelweni xa wena xa Xinghezi?’ Ndza swi venga sweswo!”

Eka van’wana, leswi va tshamelaka ku byeriwa leswaku va fanele va pasela ehenhla, swi va susumetela leswaku va kopa. Buku leyi nge The Private Life of the American Teenager yi ri: “Ku ni swin’wana swi nga fambiki kahle hi fambiselo leri ri tshikilelaka lerova ku pasela ehenhla ku tekiwa ku ri ka nkoka ku tlula dyondzo, minkarhi yin’wana sweswo swi endla leswaku vanhu va nga tshembeki.” Swichudeni swo tala swa pfumela. Phela, a nga kona la lavaka ku feyila xikambelo, kumbe ku feyila tidyondzo takwe hinkwato. Jimmy, la nga xichudeni exikolweni xa le henhla, u ri: “Vanhu van’wana va chava swinene leswaku va ta feyila. Hambiloko va ti tiva tinhlamulo, va kopela ntsena leswaku ku nga endleki xihoxo.”

Vanhu vo tala lava va tiyimiseleke ku kanganyisa va nga ha endla swi vonaka onge a swi bihanga. Naswona minkarhi yin’wana swi nga ha vonaka onge swa pfuna swinene. Greg la nga ni malembe ya 17 u ri: “Tolo ndzi vone n’wana un’wana a ri karhi a kopela eka xikambelwana xa hina. Namuntlha loko hi nyikiwa xikambelwana xa hina, a a pasele ehenhla ku ndzi tlula.” Vanhu vo tala va tikuma va kopela hileswi tintangha ta vona ti swi endleke mukhuva ku kopela. Yuji u ri: “Swichudeni swin’wana swi vona onge ‘loko van’wana va swi endla, na mina ndzi fanele ndzi swi endla.’” Xana swi tano?

Mukhuva Lowu Kanganyisaka

Ehleketa hi ku ba xijumbana ni ku yiva. Xana leswi vanhu vo tala va yivaka, swi endla leswaku swi amukeleka ku yiva? Kumbexana u ta vula u ku, ‘a swi amukeleki nikatsongo’—ngopfu-ngopfu loko ku ri mali ya wena leyi yiviwaka! Hi ku ba xijumbana, ha bumabumeriwa hi nchumu lowu hi nga wu endlangiki—kumbexana ku bumabumeriwa hina ematshan’weni ya lava va endleke swilo hi ku tshembeka. (Vaefesa 4:28) Tommy, loyi a ha ku hetaka xikolo u ri: “A swi fanelanga nikatsongo. U tibyela leswaku, ‘Ndza ti tiva tidyondzo leti,’ kasi entiyisweni a wu ti tivi. Xisweswo wa hemba.” Langutelo ra Bibele hi mhaka leyi ri kombisiwe kahle eka Vakolosa 3:9: “Mi nga hembelani.”

Ku ba xijumbana ku nga ha fana ni mukhuva lowu swi tikaka ku wu tshika. Jenna u ri: “Lava baka xijumbana va swi tiva leswaku a swi bohi leswaku va dyondza leswaku va ta pasa, kutani va tshembela ku kopa. Kutani loko se va ri swavo, a va ha ku tivi emahlweni ni le ndzhaku.”

Nsinya wa nawu lowu rhekhodiweke eka Vagalatiya 6:7 wa khutaza: “Xin’wana ni xin’wana lexi munhu a xi byalaka, u ta tlhela a tshovela xona.” Ku kopela exikolweni ku nga ha endla leswaku ripfalo ra wena ri ku kingindza, vanghana va wena va nga ha ku tshembi naswona u hunguta vutivi bya wena hikwalaho ka leswi u nga dyondziki kahle. Ku fana ni vuvabyi bya khensa lebyi hetelelaka byi dlaya, mukhuva lowu wa vuxisi wu nga ha hetelela wu khumba ni vutomi bya wena hi tindlela tin’wana leti nga hetelelaka ti onhe vuxaka bya wena bya risima. Handle ko kanakana, byi ta khumba ni vuxaka bya wena ni Xikwembu, tanihi leswi xi nga tsakisiwiki hi vuxisi.—Swivuriso 11:1.

Lava va baka xijumbana, vo tikanganyisa hi voxe. (Swivuriso 12:19) Hi swiendlo swa vona, va tekelela vafumi lavo homboloka va le mutini wa khale wa Yerusalema: “Ku hemba hi ku endle vutumbelo bya hina naswona hi titumbete emavunweni.” (Esaya 28:15) Kambe, entiyisweni, muxisi a nge swi tumbeti swiendlo swakwe eka Xikwembu.—Vaheveru 4:13.

U Nga Kanganyisi!

Eswiyin’weni swo tala, vantshwa va endla matshalatshala lamakulu ni ku tirhisa vutshila leswaku va hemba—lawa a ma ta va pfuna loko a va ma endlela ku dyondza hi ndlela leyinene. Hilaha Abby la nga ni malembe ya 18 hi vukhale a swi vekisaka xiswona, “loko a va tikarhata eku dyondzeni hilaha va tikarhataka hakona eku kanganyiseni, kumbexana a swi ta va fambela kahle.”

I ntiyiso leswaku munhu a nga ha ringeka swinene leswaku a kanganyisa. Kambe u fanele u wu bakanya ntlhamu lowu wa mahanyelo yo biha! (Swivuriso 2:10-15) Xana u nga swi endlisa ku yini? Xo sungula, tsundzuka leswaku ha yini u ri exikolweni—u tele ku dyondza. I ntiyiso, u nga ha vona onge a swi pfuni nchumu ku hlengeleta rungula leri u nga taka u nga ri tirhisi. Kambe loko munhu a balekela ku dyondza kutani a ba xijumbana, munhu yoloye u kavanyeta vuswikoti byakwe byo dyondza swilo leswintshwa swin’we ni ku tirhisa vutivi lebyi. Vutivi bya xiviri a wu nge byi thumbhi exitarateni; u fanele u endla matshalatshala yo karhi. Bibele yi ri: “Xava ntiyiso, u nga wu xavisi—vutlhari, ndzayo ni ku twisisa.” (Swivuriso 23:23) Ina, u fanele u languta ku dyondza ni ku lunghiselela swi ri swa nkoka. Jimmy u bumabumela leswi: “U fanele u endla ntirho wa wena. Swi ta ku endla u titshemba leswaku wa ti tiva tinhlamulo.”

I ntiyiso, minkarhi yin’wana swi nga ha endleka u nga ti tivi hinkwato tinhlamulo, naswona leswi swi nga ha endla leswaku u kuma timaraka letitsongo. Nilokoswiritano, loko u tshembeka, u nga ha swi vona leswi u faneleke u swi endla leswaku u antswisa.—Swivuriso 21:5.

Yuji, la tshahiweke eku sunguleni, i Mbhoni ya Yehovha. U hlamusela leswi a swi endlaka loko vana lava a nga na vona etlilasini va n’wi sindzisa leswaku a va pfuna ku kopa, u ri: “Xo sungula—ndzi va byela hi ku kongoma leswaku ndzi Mbhoni. Sweswo swa ndzi pfuna swinene hikuva va swi tiva leswaku Timbhoni ta Yehovha i vanhu vo tshembeka. Loko un’wana a ndzi kombela leswaku ndzi n’wi kopisa loko hi ri karhi hi tsala xikambelwana, ndza ala. Kutani endzhaku ndzi n’wi hlamusela leswaku ha yini ndzi nga swi endli sweswo.”

Yuji u pfumelelana ni marito ya muapostola Pawulo lawa a ma byeleke Vaheveru: “Hi [navela] ku tikhoma hi ku tshembeka eka swilo hinkwaswo.” (Vaheveru 13:18) Loko u namarhela mimpimanyeto leyi tlakukeke ya ku tshembeka naswona u bakanya moya wa ku ba xijumbana, swi nga endla leswaku u pasa kahle, timaraka leti u ti kumaka ti va ti ri ta xiviri. Loko u vuya exikolweni, u va u khomele vatswari va wena nyiko leyinene ku ti tlula hinkwato—rhekhodo ya Vukreste ya ku tshembeka. (3 Yohane 4) Tlhandlakambirhi, u hlayisa ripfalo leri tengeke naswona wa tsaka hi ku tiva leswaku u tsakisa mbilu ya Yehovha Xikwembu.—Swivuriso 27:11.

Hikwalaho, swi nga khathariseki leswaku ku ba xijumbana swi toloveleke njhani, swi papalate! Hi ku endla tano, u ta hlayisa vuxaka bya wena lebyinene ni van’wana, naswona xa nkoka ngopfu, u ta hlayisa vuxaka lebyinene ni Xikwembu xa ntiyiso, ku nga Yehovha.—Pisalema 11:7; 31:5.

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 22]

Munhu la baka xijumbana hakanyingi a nga swi voni leswaku entiyisweni wa yiva

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 22]

Ku ba xijumbana hakanyingi ku endla leswaku munhu a nga tshembeki ni le ka swilo leswikulu

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 22]

Munhu la kanganyisaka a nge byi tumbeti vukanganyisi byakwe leswaku Xikwembu xi nga byi voni

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Ku dyondza kahle u nga si tsala xikambelwana swi ta endla leswaku u titshemba