Ta Rivala

Eka lembe ro sungula ni hafu ra ku tlhakisiwa ka vanhu, “maphorisa ya le China ma ntshunxe vavasati va 10 621 ni vana va 5 896 lava a va tlhakisiwile.” Ku khomiwe va ehleketeleriwa va 15 673.—CHINA DAILY, CHINA.

Le Kenya ku hlongoriwe vadyondzisi lava tlulaka 1 000 hikwalaho ko xanisa vanhwanyana va le xikolweni hi tlhelo ra rimbewu emalembeni mambirhi lama hundzeke. . . . Ndzawulo ya tinqingho ta xihundla emisaveni hinkwayo . . . yi vule leswaku xiphiqo lexi se a xi ri xikulu ku tlula ndlela leyi a xi tekiwa ha yona.”—DAILY NATION, KENYA.

Hi ku ya hi ndzavisiso wun’wana, vanhu lava tirhisaka ti-tanning bed va le khombyeni lerikulu ro khomiwa hi vuvabyi bya khensa ya nhlonge ku tlula lava nga si tshamaka va ti tirhisa. Lava heteke tiawara to tlula 50 va ri karhi va ti tirhisa, va le khombyeni ro khomiwa hi vuvabyi bya khensa ya nhlonge.—CANCER EPIDEMIOLOGY, BIOMARKERS & PREVENTION, U.S.A.

“Eka [vavasati va le Canada lava lavaka ku tekiwa,] ko va nhungu wa tiphesente ntsena lava pfumelaka leswaku a hi swinene ku va ni vuxaka bya rimbewu u nga si tekiwa,” naswona ku ni “mimpatswa leyi endlaka 74 wa tiphesente leyi tshamaka swin’we yi nga si tekana.”—WEDDINGBELLS, CANADA.

Makhombo Yo Tirhisa Mati Lama Thyakeke

Xiviko xa Nhlangano wa Matiko xi kombisa leswaku “ku ni vanhu vo tala lava faka hikwalaho ko tirhisa mati lama thyakeke ku tlula lava faka hikwalaho ka madzolonga ni tinyimpi.” Xiviko lexi xi tlhele xi kombisa leswaku ku ni timiliyoni timbirhi ta tithani ta thyaka—leri vangiwaka hi swa vurimi, mabindzu, nkululo ni swin’wana—leri siku ni siku ri lahliwaka emilambyeni ni le malwandle naswona ri vanga vuvabyi ri tlhela ri onha mbango. Ku engetela kwalaho, eka tisekoni tin’wana ni tin’wana ta 20, ku fa n’wana la nga le hansi ka malembe ya ntlhanu hikwalaho ko tirhisa mati yo thyaka. Achim Steiner, la nga mukongomisi wa Nongonoko wa Mbango wa Nhlangano wa Matiko u te: “Leswaku hi humelela emhakeni leyi, . . . hi fanele hi tirhisana emhakeni yo hunguta thyaka leri hi ri vangaka naswona hi ri lahla endhawini leyi faneleke.”

Ku Yimbelela Leswaku U Vuyisa Rito

Vavabyi van’wana lava a va nga ha koti ku vulavula endzhaku ko khomiwa hi vuvabyi byo oma swirho, ku yimbelela swi va pfunile leswaku va tlhela va vulavula kahle. Madokodela ya fambiselo ra misiha ma khutaza vanhu lava khomiweke hi vuvabyi byo oma swirho leswaku va yimbelela leswi va lavaka ku swi vula. Vutshunguri lebyi va nyikiwaka byona lebyi vuriwaka melodic intonation therapy byi pfune vo tala. Phepha-hungu ra The Wall Street Journal ri vula leswaku endzhaku ka mavhiki ya 15, “hakatsongo-ntsongo vavabyi va sungula ku vula marito lawa eku sunguleni a va ma yimbelela.”

“Ku Andza Ka Vana Lava Baka Xijumbana eTlilasini”

Huvo ya le Canada yo Tshinya eTimhakeni ta Dyondzo [Canadian Council on Learning (CCL)] yi vule leswaku eka vulavisisi lebyi endliweke eka swichudeni swa 20 000 leswi endlaka lembe ra swona ro sungula eyunivhesiti ya le Canada, ku kumiwe leswaku 73 wa tiphesente ta swona “swa pfumela leswaku a swi ba xijumbana loko swa ha nghena xikolo xa sekondari.” Yunivhesiti yin’wana yi vike leswaku vana lava baka xijumbana va engeteleke hi 81 wa tiphesente exikarhi ka 2003 na 2006. Dok. Paul Cappon, presidente wa CCL u ri: “Eka malembe ya khume lama hundzeke, Internet swin’we ni switirhisiwa swin’wana swa thekinoloji swi endle leswaku vana vo tala va ba xijumbana etlilasini.”