Loko Vana Va Kurisiwa Hi Mfanelo

NKHATHALELO wa vatswari hi wona wu nga endlaka leswaku vana va tsakela vuntshwa bya vona. Kambe, xana ku kurisa vana swi katsa yini? Swi nga ha endleka u tshama u twa switsundzuxo leswi landzelaka malunghana ni ku kurisa vana. Vana ni nkarhi wo va ni vana va wena. Va yingise. Va nyike nkongomiso lowunene. Twelana na vona, u tsaka na vona naswona loko va rila u rila na vona. Vana munghana wa vona wa ntiyiso kambe u nga rivali leswaku hi wena mutswari. Ina, switsundzuxo leswi leswi talaka ku vuriwa, swi nga va pfuna vatswari leswaku va wu endla kahle ntirho wa vona. Kambe ku ni nchumu wun’wana wa nkoka swinene lowu wu faneleke wu rhangisiwa.

Timiliyoni ta vatswari emisaveni hinkwayo, ti kume leswaku ku landzelela misinya ya milawu ya Bibele swa pfuna swinene eku kuriseni ka vana. Ha yini? Hikuva Mutsari wa Bible, wo tlhariha, ku nga Yehovha Xikwembu, hi yena a sunguleke ndyangu. (Genesa 1:27, 28; 2:18-24; Vaefesa 3:15) Kutani ke, swa fanela leswaku hi lava nkongomiso wo kurisa vana eRitweni ra yena leri huhuteriweke. Kambe, swi nga endlekisa ku yini leswaku buku ya khale ku fana ni Bibele yi hi nyika switsundzuxo malunghana ni mukhuva wa manguva lawa wa ku tsona vana nkarhi wa vona wa vuntshwa? A hi kambisiseni tinhla tin’wana ta Matsalwa leti tirhaka emhakeni leyi.

“Hi Ku Ya Hi Ku Famba Ka Vana”

Yakobe, n’wana wa Isaka, a a ri tata wa vana vo tlula khumembirhi. Bibele yi tshaha marito ya yena ya vutlhari loko a ri eriendzweni ni ndyangu wakwe: “Vana lava a va si tiyela . . . Ndzi kombela leswaku hosi ya mina [Esawu, buti wa Yakobe] yi hundza emahlweni ka nandza wa yona, kambe mina ndzi ta ya emahlweni ni riendzo ndzi famba khwatsi . . . hi ku ya hi ku famba ka vana.”—Genesa 33:13, 14.

Yakobe a a swi tiva leswaku vana va yena a va nge swi koti ku famba onge i vanhu lavakulu. A va nga “si tiyela”—a va ri vatsongo naswona a va lava nkhathalelo lowu engetelekeke ku tlula vanhu lavakulu. Ematshan’weni yo sindzisa vana va yena leswaku va famba ku fana na yena, u fambe hi ku nonoka leswaku a ta fambisana na vona. Hi ku endla leswi, a a tekelela vutlhari lebyi Xikwembu xi byi tirhisaka loko xi tirhisana ni vana va xona lava nga vanhu va nyama. Tatana wa ku tiva ku tsana ka hina. A nga langutelanga leswikulu ku tlula mpimo eka hina.—Pisalema 103:13, 14.

Hambi ku ri swiharhi swa byi kombisa vutlhari byebyo, hikuva Xikwembu xi swi endle “hi ntumbuluko swi tlharihile.” (Swivuriso 30:24) Hi xikombiso, vativi va ntumbuluko va xiye leswaku tindlopfu ti tipfumelelanisa ni fambelo ra swindlopfana, ku kala swi kula swi kota ku hatlisa na swona.

Vanhu van’wana va tshike ku landzelela vutlhari bya Xikwembu. Kambe a swi bohi leswaku u fana na vona. Tsundzuka leswaku n’wana wa wena a nga si “tiyela”—a nga swi lunghelanga ku rhwala mindzhwalo ya vanhu lavakulu ni vutihlamuleri bya kona. Hi xikombiso, loko u ri mutshwari la nga yexe la nga ni swiphiqo swa munhu hi xiyexe naswona u ringeka ku titshega hi n’wana wa wena, u nga swi pfumeleli. Ematshan’weni ya sweswo, kombela munghana la kuleke la nga ta ku pfuna ku ololoxa swiphiqo swa wena—ngopfu-ngopfu la nga ta ku pfuna ku tirhisa ndzayo ya Bibele.—Swivuriso 17:17.

Hi ndlela leyi fanaka, u nga byi hatlisisi vuntshwa bya n’wana wa wena, u nga byi endli byi taleriwa hi swilo swo tala lerova vuntshwa byi kala byi nga ha tsakisi. Endla swilo hi ku pfumelelana ni malembe ya n’wana wa wena, u nga ringeti ku landzelela maendlelo ya misava leyi hambiloko swiyimo swi nga pfumeli. Bibele yi ni xitsundzuxo xa vutlhari lexi nge: “Mi nga pfumeleli misava yi mi endla mi fana na yona.”—Varhoma 12:2, Phillips.

“Xin’wana Ni Xin’wana Xi Ni Nkarhi Wa Xona”

Nsiya wa nawu wun’wana wa Bibele wa vutlhari wu ri: “Xin’wana ni xin’wana xi ni nkarhi wa xona lowu vekiweke, ni nkarhi wa mhaka yin’wana ni yin’wana ehansi ka matilo.” Kunene ku ni nkarhi wa ku tirha. Vana va ni ntirho wo tala lowu va faneleke va wu endla—ku katsa ntirho wa xikolo, swintirhwana swa le kaya ni mintirho ya swa moya. Hambiswiritano, tsalwa leri fanaka ra Bibele ri ri nakambe ku ni “nkarhi wa ku hleka” ni “nkarhi wa ku tlula-tlula.”—Eklesiasta 3:1, 4.

Hi ntumbuluko vana va lava ku tlanga, ku hleka ni ku tirhisa matimba ya vona ya vuntshwa va tshunxekile. Loko nkarhi wun’wana ni wun’wana wu vekeriwe ntirho wa xikolo, mintirho ya le ndzhaku ka xikolo ni mintirho yin’wana leyi lavaka nyingiso, leswi swi nga endla n’wana a nga ha vi na wona nkarhi wo tlanga. Leswi swi nga ha va hlundzukisa hambi ku ri ku va karhata emoyeni.—Vakolosa 3:21.

Ringeta ku kuma tindlela to tirhisa nawu-nsinya lowu fanaka wa Bibele hi tindlela tin’wana. Hi xikombiso tanihi xin’wana ni xin’wana xi nga ni nkarhi wa xona, xana sweswo a swi vuli swona leswaku nkarhi wa vuntshwa i nkarhi wa ku va n’wana? U nga ha vula u ku ina, kambe swi nga ha endleka vana va wena va nga pfumelelani na wena. Hakanyingi, swifanyetana ni swinhwanyetana swi lava ku endla leswi swi vonaka vanhu lavakulu va swi endla. Hi xikombiso, swinhwanyetana swi nga ha navela ku ambala ni ku tilunghisa misisi onge hi loko swi ri vavasati. Loko u sungula ku va n’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi u nga ha titwa u lava ku languteka ku fana ni munhu lonkulu.

Vatswari vo tlhariha va vona khombo ra ha ri ekule emhakeni leyi. Swinavetisi swin’wana ni swilo swo tlangisa leswi nga kona emisaveni leyi yo homboloka, swi kombisa vana va ri lava lunghekeleke vuxaka bya rimbewu. Switolwa, swingwavila ni swimbalo leswi kokaka rinoko swi tirhisiwa ngopfu hi vantshwa. Kutani hikwalaho ka yini mi endla vana va ringa vanhu lava onhakeke lava lavaka ku tirhisa vana hi ndlela yo biha hi rimbewu? Hi ku pfuna vana va mbala hi ndlela leyi faneleke malembe ya vona, vatswari va va va tirhisa nawu-sinya wun’wana wa Bibele: “Lowo tlhariha la voneke khombo u tumberile.”—Swivuriso 27:12.

Xikombiso xin’wana: Ku pfumelela mintlango ku va nchumu lowukulu eka vana swi nga endla vutomi byi nga fambi hi ndlela ya kona, lerova xin’wana ni xin’wana xi nga ha vi na nkarhi wa xona. Bibele hi vutlhari ya tsundzuxa: “Hikuva ku letela miri swa pfuna katsongo; kambe ku tinyiketela loku nga ni vukwembu ku pfuna eka hinkwaswo, hileswi ku nga ni xitshembiso xa vutomi bya sweswi ni lebyi nga ta ta.”—1 Timotiya 4:8.

U nga pfumeleli n’wana wa wena a ngheniwa hi moya wa leswaku “ku hlula i nchumu lowukulu.” Vatswari vo tala va endla mintlango yi nga tsakisi hi ku susumetela vana va vona leswaku va va ni moya wo phikizana ni van’wana, va rhangisa ku wina emahlweni. Xisweswo, vana van’wana va titwa va susumeteleka ku tirhisa tindlela leti nga fanelangiki hambi ku ri ku vavisa vatlangi van’wana, leswaku va ta hlula. Hakunene, ku wina a swi kali swi lava leswaku munhu a endla vubihi byo tanihi lebyi!

Ku Dyondza Ku Tikhoma

Eka vana, ku dyondza leswaku ku ni nkarhi wa xin’wana ni xin’wana, swa tika. A swi olovi leswaku va lehisa mbilu, va rindza, loko va lava xo karhi. Leswi nyanyisaka timhaka, hi leswi vanhu va namuntlha va nga ni moya wo lava ku enerisa ku navela ka vona hi nkarhi wolowo. Vuhungasi hakanyingi byi ni rungula leri khutazaka mavonelo lawa, “Kuma leswi u swi lavaka naswona swi kume sweswi!”

U nga pfumeli leswaku moya wolowo wu ku nghena, wu ku endla u khoma n’wana wa wena swa tandza, a kuma xin’wana ni xin’wana lexi xi lavaka hi yena. Buku leyi nge The Child and the Machine yi ri: “Ku tiva leswaku xin’wana ni xin’wana xi ni nkarhi wa xona, i swa nkoka eku lawuleni ka mintlhaveko ya hina. Ku tikhoma ni ntwanano, swa ma hunguta madzolonga lama vaka kona exikarhi ka vana exikolweni ni le handle ka xikolo.” Hi lowu nsinya wa nawu wa Bibele lowu pfunaka: “Loko munhu a lema nandza wakwe ku sukela evuntshweni, evuton’wini byakwe lebyi landzelaka u ta va la nga nkhensiki.” (Swivuriso 29:21) Hambileswi ndzima leyi yi vulavulaka hi ndlela leyi malandza lama ha riki matsongo, ma faneleke ma khomiwa ha yona, vatswari vo tala va kume leswaku nawu-nsinya lowu fanaka wa va pfuna vana va vona.

Nchumu wun’wana wa nkoka ngopfu lowu lavekaka eka vana, i ku kuma leswi Bibele yi swi vulaka “ku tshinya ni nkongomiso wa mianakanyo wa Yehovha.” (Vaefesa 6:4) Loko vana va layiwa hi ndlela ya rirhandzu va swi kota ku hlakulela timfanelo to fana ni ku tikhoma ni ku lehisa mbilu. Timfanelo leti ti ta va pfuna leswaku va kuma ntsako ni ku eneriseka evuton’wini bya vona hinkwabyo.

Nkarhi Lowu Ku Tsoniwa Nkarhi Wa Vuntshwa Ku Nga Ta Hela

Kambe, u nga ha tivutisa, ‘Xana Xikwembu xa vutlhari ni rirhandzu lexi huhuteleke milawu-nsinya leyi, leyi pfunaka, a xi tiyimisele leswaku misava leyi hi hanyaka eka yona yi va hi ndlela leyi? Xana a xi lava leswaku vana va kulela emisaveni leyi, leyi taleriweke hi makhombo swonghasi?’ U ta chaveleleka ku tiva leswaku Yehovha Xikwembu ni N’wana wa yena Kreste Yesu, va va rhandza swinene vanhu ku katsa ni vana ku nga khathariseki leswaku va ni malembe mangani. Ku nga ri khale va ta herisa vubihi hinkwabyo emisaveni.—Pisalema 37:10, 11.

Xana u nga swi tsakela ku vona leswaku ku rhula ka nkarhi wolowo wa ntsako ku ta va ku ri njhani? Anakanya hi xivono lexi, hilaha xi hlamuseriwaka ha kona eBibeleni: “Mhisi yi ta tshama nkarhinyana ni xinyimpfana xa xinuna, yingwe yi ta etlela ni ximbutana, rhole ni xinghalana ni xifuwo lexi wundliweke kahle swi ta tshama swin’we; kutani swi ta rhangeriwa hi mufana lontsongo.” (Esaya 11:6) Swa chavelela ku twa leswaku Xikwembu xi tshembisa vanhu vumundzuku lebyinene emisaveni, ku hambana ni misava ya namuntlha leyi nkarhi na nkarhi yi onhaka vuntshwa bya vana kumbe yi byi hatlisisa hi ndlela yo pfumala ntwela-vusiwana! Swi le rivaleni leswaku Muvumbi u lava leswaku vana va nga tsoniwi nkarhi wa vuntshwa bya vona naswona wu nga hatlisisiwi—wu fanele wu va nkarhi wa ntsako ni ku eneriseka naswona va kombisiwa rirhandzu.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 18]

Ematshan’weni yo tikisela n’wana wa wena hi swiphiqo swa wena, kombela mpfuno eka munhu un’wana lonkulu

[Swifaniso leswi nga eka tluka 19]

Ku tlanga i nchumu wa nkoka eka vana