Ntanga Wa Swiharhi Wa Le Nairobi—Laha Swiharhi Swi Rhendzelekaka Hi Ntshunxeko

Ntanga Wa Swiharhi Wa Le Nairobi—Laha Swiharhi Swi Rhendzelekaka Hi Ntshunxeko

HI MUTSARI WA XALAMUKA! EKENYA

NKARHI i hafu ku bile awara ya tsevu nimixo. Loko dyambu ri tlhava evuxeni, ri va ri fana ni xin’wetsin’wetsi lexikulu xa muhlovo wa ribungu, xo saseka swinene. Siku rin’wana ri ri karhi ri sungula, miseve ya rona yi tlhave mafasitere ya miako ya tihofisi to leha, kutani ku vonaka muhlovo wo saseka wa nsuku lowo dzwihala. Miako leyi a yi le kule ni laha ku endlekaka drama leyi tsakisaka.

Se ku hundze nkarhi wo lehanyana nghala yi ri karhi yi tsatsela mhala, yi ri karhi yi tifihla hi byanyi lebyo leha. Loko ximhalana lexi xi vona onge ku ta landzela khombo, xa ri susa rivilo, nghala na yona yi ku ndzi kwala. Kwalaho ku va ku ri xisiya-mani. Loko nghala leyi yo khoma ximhalana lexi, xi ta landza maxaka.

Xivono lexi xi humelela ko tala siku ni siku eNtangeni wa Swiharhi wa le Nairobi, lowu kumekaka ekusuhi ni ntsindza wa Kenya ku nga Nairobi. Kwalaho vanhu va akelane ni swiharhi. Phela, hi 1962 ku tshame ku voniwa nghala yi ri karhi yi rhendzeleka ehandle ka hotela ya xiyimo xa le henhla, kumbexana a yi lava ku teka ndhawu ya yona ya khale. Xana swi tise ku yini leswaku vanhu va tshama ekusuhi ni swiharhi?

Eku Sunguleni A Swi Tika

A swi nga olovi ku simeka ntanga wa swiharhi. A ku fanele ku ololoxiwa swiphiqo swo hlayanyana swiharhi swi nga si kuma kaya ra swona leri sirhelelekeke. Emahlweni ka lembe-xidzana ra vu-20, swiharhi a swi famba-famba swi ntshunxekile etindhawini letikulu ta le Afrika Vuxa. Laha vanhu a va tshama va ri ekusuhi ni swiharhi, va byisa swifuwo swa vona ekusuhi na swona. Van’wana va teka swiharhi swin’wana onge hiloko swi ri swifuwo swa vona!

Nilokoswiritano, vanhu lava hlotaka swiharhi leswikulu lava khomeke swibalesa va khitikanele etikweni, vo tala va vona a va lava ku tikumela swidlodlo swo tala hilaha swi nga kotekaka hakona. Un’wana wa vona a ku ri Muungameri wa le United States, Theodore Roosevelt, loyi a teke eKenya hi 1909 a ta teka swilo swa ntumbuluko leswaku a ya swi veka emuziyamu. Leswi a a ri ni vatirhi ni vahloti lava nga ni vutshila va 600, u dlaye swiharhi leswi tlulaka 500 kutani a rhumela madzovo ya swona ekaya. Hi nkarhi wolowo, a ku ri ni muhloti un’wana la dumeke, ku nga Edward, Nghanakana ya le Wales. Leswi va swi endleke swi endle leswaku swiharhi leswikulu swi hlotiwa ngopfu. Ina, kulu yi famba hi rivilo naswona a yi hupi ngopfu ku fana ni tlhari.

Ku hetiwa ka Lunatic Line, ku nga ndlela leyi mujanji wa le Kenya-Uganda a a vitaniwa hakona, swi endle leswaku vanhu va ya tshama ekusuhi na Nairobi, leswi na swona swi tlheleke swi kavanyeta swiharhi leswaku swi nga fambi hi ku ntshunxeka. Swiharhi a swi ri ekhombyeni ra ku herisiwa.

Kutani hi va-1930, ku ni vanhu lava sunguleke ku lwela swiharhi. Archie Ritchie, loyi a a langutela swiharhi hi nkarhi wolowo na Mervyn Cowie, n’watinkota, a va ri exikarhi ka ntlawa lowu. Hi ku va ni tinhlengeletano ni ku tirhisa mahungu, va kombele vafumi va tikoloni leswaku va simeka ntanga wa swiharhi lowu nga ta hunguta—loko ku nga ri ku herisa—ku dlayeteriwa ka swiharhi. Hulumendhe a yi kanakana ku amukela xikombelo xa vona. A yi nga tiyimiselanga ku tirhisa ndhawu leyi a yi vonaka yi ta va doroba lerikulu eAfrika Vuxa, ntsena leswaku yi hlayisa swiharhi ni swimila.

Matshalatshala ya ku hlayisa ntumbuluko ma kavanyetiwile swinene hi nkarhi wa nyimpi ya vumbirhi ya misava loko masocha lawa a ma ri karhi ma endla vutiolori ma onha ndhawu leyi ntanga lowu wu nga eka yona sweswi. Swiharhi na swona swi khumbekile hi nyimpi ya kona. Leswi masocha a ma tshama ma ri kona endhawini yoleyo swi endle leswaku swiharhi swi nga ha va chavi vanhu, leswi swi nga ha endlaka leswaku swi sungula ni ku va dya. Ku sivela sweswo leswaku swi nga endleki, swiharhi swin’wana swo kota nghala ya nkati leyi dumeke leyi a yi vuriwa Lulu ni tinghala tin’wana, ti dlayiwile.

Hambiswiritano, hikwalaho ka leswi vafumi va cinceke mavonelo ya vona, swihinga swo tala swi tlhantlhiwile, naswona vasirheleri va ntumbuluko va fikelele pakani ya vona. Eku heteleleni, endzhaku ka nkarhi wo leha ku ri karhi ku lulamisiwa mhaka leyi, Ntanga wa Swiharhi wa le Nairobi—ku nga ntanga wo sungula wa muxaka lowu eAfrika Vuxa—wu simekiwile hi December 16, 1946, loko mufumi wa koloni ya Kenya wa nkarhi wolowo, Nkulukumba Philip Mitchell, a sayina xitifiketi xa ku simekiwa ka yona.

Paradeyisi Ya Vaendzi

Ntanga wa Swiharhi wa le Nairobi i wutsongo loko wu pimanisiwa ni mintanga yin’wana ya swiharhi ya le Afrika Vuxa. Ku ringanyetiwa leswaku wu ringana 117 wa tikhilomitara matlhelo hinkwawo ya mune, kasi a swi endli ni tikhilomitara ta khume ku suka entsindza wa doroba ra Nairobi ku ya kona. Hambiswiritano, leswi endlaka wu va ni ndhuma, hileswi wu nga wutsongo. A ti talanga tindhawu emisaveni leti vaendzi va kotaka ku vona swiharhi hi ndlela leyi fanaka ni ya laha—loko u ri laha, u kota ku vona doroba leri ri kulaka hi xihatla ra Nairobi swin’we ni khwati leri ra Afrika.

Ndhawu leyi leyitsongo yi endla leswaku muendzi a kota ku vona swiharhi swo tala leswikulu swi ri endhawini yin’we, handle ka tindlopfu, ku ri ni le mintangeni leyikulu. Yi ni swiharhi swa 100 leswi an’wisaka ni swinyenyana swa mixaka-xaka leswi tlulaka 400. Ntanga lowu wu le kusuhi ni pato leri swihaha-mpfuka swi jitamelaka eka rona loko swi fika erivaleni ra swona ra le Nairobi.

Munhu la endzeleke Nairobi swi nga n’wi tekela timinete ti nga ri tingani ku suka ehotela ya manguva lawa ya vulovolovo leyi nga edorobeni, ku ya fika endhawini leyi yi nga ni mirhi ni makhwati. Laha, a nga kuma tinghala ni swiharhi swin’wana leswi hlotaka swi thewukerile. A wu nge swi rivali hi ku hatlisa loko u vone swiharhi leswi swi ri karhi swi tsutsumisa swin’wana le hansi ka doroba leri ra miako yo leha.

Swiharhi swi lo vuya entangeni lowu, ku ni swiharhi swo kota tinyarhi, tiyingwe, swinkankanka, tinhutlwa leti tolovelekeke, tinghoviyana, madzana ya timhala ni xibejana lexa ntima, lexi kalaka naswona xi nga ekhombyeni ra ku hela. Swo tala swa swona i swa kwalaho. Hi nkarhi wa dyandza wa February na March, swin’we na hi August na September, mintlhambi yo tala ya swiharhi leswi rhurhaka, swo kota tihongonyi, swi tala ku va emadan’wini lama nga ni mati entangeni.

Emadan’wini man’wana, lawa ma tiviwaka tanihi madamu ya timpfuvu, mintlawa leyi ya timpfuvu yi tshama ematini siku hinkwaro, yi huma nivusiku yi ta dya. Ematlhelo ya madamu lawa ku ni tindhawu leti munhu a nga pakaka movha eka tona kutani a rhendzeleka hi milenge. Kambe xitsundzuxo hi lexi: Loko munhu a famba hi milenge a nga ha va ekhombyeni, tanihi leswi ku nga ni tingwenya emadan’wini man’wana, leti u nga ha tikumaka ti tshame erigiyagiyeni, munhu loyi a tifambelaka a nga ti voni! Loko u nga swi lavi ku va nyama ya tona, u fanele u famba ni varindzi lava leteriweke va le pakini.

Ku ni swiharhi swa mixakaxaka leswi tivekaka entangeni lowu. Yinca, xinyenyana lexikulu emisaveni lexi leheke ku tlula timitara timbirhi, se yi tshama kwala. Le henhla u vona makoti ma ri karhi ma haha ma lava swakudya. Xinyenyana lexi vonakaka xi swarhile xa pfuna entangeni lowu tanihi leswi xi dyaka nyama leyi boleke leyi a yi ta vanga tibakteriya leti nga vangaka khombo eka swiharhi swin’wana.

Minkarhi yin’wana u nga ha vona xinyenyana lexi vuriwaka mampfana. Endzhaku ka tindleve xi ni tinsiva to leha leti fanaka ni xitsalo lexi a xi tirhisiwa hi vamatsalana ku tsala. Xi tshama xi khomekile, xi ya hala ni hala. Swinyenyana swin’wana i masekwa, ti-crowned crane, ti-saddle-bill ni madzandza.

Ntanga lowu, hambileswi wu nga wutsongo loko wu pimanisiwa ni yin’wana, kambe wu ni swilo swo tala swa ntumbuluko. Etlhelweni ra le vupela-dyambu, ndhawu leyi endlaka tiphesente ta tsevu i nhova, naswona yi kuma mpfula leyi nga exikarhi ka timilimitara ta 700 ku ya eka 1 100 hi lembe. Misinya yi lo vuya la, ku ni Cape chestnut na croton leyo saseka. Ku ni timbala letikulu, switsunga ni swintshabyana leswi funengeteke tindhawu ta le dzongeni ni ta le vuxeni, laha mpfula yi naka hi mpimo wa 500 ku ya eka 700 wa timilimitara hi lembe. Ku ni byanyi bya red oat, desert dates, nsinya wa arrow-poison ni misinya ya mixaka yo hlayanyana ya munga leyi loko yi hlanganile yi endlaka leswaku ndhawu leyi yi vonaka yi ri ya rihlaza.

Nchumu wun’wana lowu tsakisaka i mawa yo saseka lama enteke timitara ta kwalomu ka 100. Lava va rhandzaka ku khandziya mawa va nga kulula va n’watseka—hi vula lava nga rhandzaka ku ringeta ku ma khandziya!

Ntanga Wu Le Khombyeni

Swiphiqo swo tala leswi swiharhi swi langutaneke na swona swi vangiwa hi nchumu wun’we—ku nga munhu. Hikwalaho ka ‘leswi vanhu va swi endleke,’ Ntanga wa Swiharhi wa Nairobi wu nga ha nyamalala. Doroba ra Nairobi, leri tekeke ndhawu leyi a yi ri ya ntanga, ra ha ya emahlweni ri ndlandlamuka, ri siya swiharhi ni ndhawu leyitsongo. Tanihi leswi vanhu vo tala va rhurhelaka emadorobeni, ku laveka ndhawu yo tala, ku hava leswi swiharhi swi nga swi endlaka handle ko va nyika yona. Mati lama humaka etifektri ma xungeta swilo hinkwaswo leswi hanyaka entangeni lowu.

Nchumu wun’wana wa nkoka lowu nga endlaka leswaku ntanga lowu wu tama wa ha ri kona, i ku va kona ka tindlela ta swiharhi swin’wana ta ku rhurhela etindhawini tin’wana. Ndhawu leyikulu ya ntanga lowu yi biyeriwile ku sivela swiharhi leswaku swi nga yi edorobeni. Vanhu lava tekaka tindhawu leti engetelekeke ta ku rima ni lava byiselaka swifuwo swa vona kwalaho va siva xindledyana lexi a xi sele etlhelweni ra le dzongeni wa ntanga. Loko xindledyana lexi xo pfaleka hi ku helela, ku nga ha va ni khombo. Swiharhi leswi humaka swi ya lava swakudya a swi nge he swi koti ku vuya! Leswaku tindlela leti ta ku rhurha ka swiharhi ti nga pfariwi, va Ndzawulo ya Swiharhi ya le Kenya, ku nga vandla lerikulu leri langutelaka ku hlayisiwa ka swiharhi, va nyikiwe ndhawu leyi nga ekusuhi ni ntanga lowu. Ku nga khathariseki swiphiqo leswi, Ntanga wa Swiharhi wa Nairobi wu ya emahlweni wu koka vaendzi va madzana hi lembe leswaku va ta vona swilo swo saseka leswi nga eka wona.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 16]

Nhutlwa

[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]

Yingwe