Switsongwatsongwana Leswi Nga Ni Risiha—Xana Khombo Leri I Rikulu Ku Fikela Kwihi?

Switsongwatsongwana leswi nga dlayiwiki hi swidlaya- switsongwatsongwana swi hundzuke khombo emisaveni hinkwayo. Xana swi tise ku yini? Xana u nga tisirhelela njhani wena ni ndyangu wa wena?

HI October 1997, Hollie Mullin, ricece leri nga ni mavhiki manharhu, u ve ni vuvabyi bya ndleve. Loko ku hela masiku yo hlayanyana yi nga si hola, dokodela wakwe u vule leswaku u fanele a nyikiwa xidlaya-switsongwatsongwana xa manguva lawa. A a fanele a tshunguleke hi ku olova, kambe a swi vanga tano. Vuvabyi lebyi bya ndleve a byi vuya nkarhi wun’wana ni wun’wana loko a heta ku tirhisa mirhi leyi yo dlaya switsongwatsongwana.

Loko a ri ni lembe, Hollie se a tirhise swidlaya-switsongwatsongwana swo hambana-hambana swa 17. Kutani loko a ri ni tin’hweti ta 21, vuvabyi lebyi byi vuye hi matimba swinene. Endzhaku ka masiku ya 14 a ri karhi a tlhaveriwa emisiheni murhi wun’wana wo dlaya switsongwatsongwana, lowu loko a ku tsandzeke wona, a ku nga ha ri na wun’wana, vuvabyi lebyiya byi tshungulekile.

Swiyimo swo fana nileswi se swi andzile, ku nga ri ntsena eka tincece kambe ni le ka vanhu lavakulu. Vanhu va malembe yo hambana-hambana va vabya hambi ku ri ku dlayiwa hi mavabyi lama eku sunguleni a ma tshunguleka hi ku olova hi ku tirhisa swidlaya-switsongwatsongwana. Entiyisweni, switsongwatsongwana leswi nga fiki loko swi hlaseriwa hi murhi swi ve xiphiqo

lexikulu eswibedlhele swin’wana ku sukela hi va-1950. Kutani hi va-1960 na va-1970, switsongwatsongwana leswi nga dlayiwiki hi mirhi yo dlaya switsongwatsongwana swi sungule ku hangalaka etikweni.

Eku heteleleni, madokodela lama endlaka vulavisisi ma sungule ku vula leswaku lexi vangeke ku engeteleka ka switsongwatsongwana leswi nga tshungulekiki, i ku tirhisiwa ngopfu ka mirhi yo dlaya switsongwatsongwana eka vanhu ni le ka swiharhi. Hi 1978, un’wana wa madokodela lawa u vule leswaku ku tirhisiwa ngopfu ka swidlaya-switsongwatsongwana “a swa ha lawuleki nikatsongo.” Hi va-1990, tinhloko ta mahungu to fana ni leti landzelaka a ti vonaka emisaveni hinkwayo: “Ku Fike Switsongwatsongwana Leswi Nga Ni Risiha,” “Se Ku Ni Switsongwatsongwana Leswo Sihalala,” “Mirhi Leyi Nga Ni Khombo—Ku Tirhisiwa Ngopfu Ka Swidlaya-switsongwatsongwana Swi Vanga Switsongwatsongwana Leswi Nga Fiki.”

Xana tinhloko-mhaka leti a to swi hundzeleta? Tinhlangano ta vutshunguri ti ri e-e, a swi hundzeletiwi. Exivikweni xa mavabyi lama tlulelaka xa 2000, mukongomisi-jenerala wa Vandla ra Rihanyo ra Misava Hinkwayo (WHO) u te: “Eku sunguleni ka gidi leri ra malembe, munhu u tikuma a langutane ni xiphiqo xin’wana. Mavabyi lawa a ma tshunguleka eku sunguleni . . . sweswi ma sirheleriwe swinene hi masocha ya matimba swinene lama lwaka ni mirhi yo dlaya switsongwatsongwana.”

Xana xiphiqo lexi i xikulu ku fikela kwihi? WHO yi vikile: “Ku va kona ka [switsongwatsongwana leswi nga tshungulekiki] ku endla leswaku swi tika ku tshungula mavabyi lama tlulelaka.” Vafumi vo hlayanyana namuntlha va vula leswaku vanhu se va tlhelela eka “nguva liya ya tolweni,” laha a ku nga ri na mirhi yo tshungula mavabyi lama tlulelaka.

Entiyisweni, xana switsongwatsongwana leswi hlulaka mirhi swi swi kotise ku yini ku lawula misava hinkwayo, swi hlula hambi ku ri mirhi ya xiyimo xa le henhla ya vativi va sayense? Xana swi kona leswi munhu a nga swi endlaka leswaku a tisirhelela kumbe a sirhelela van’wana? Hi swihi leswi hi nga swi langutelaka enkarhini lowu taka leswi nga ta pfuna ku hlula switsongwatsongwana leswi nga ni risiha? Xihloko lexi landzelaka xi nyikela tinhlamulo tin’wana.