Langutelo Ra Bibele
Xana Vumunhu Bya Wena Byi Ya Hi Leswaku Ngati Ya Wena I Ya Muxaka Muni?
KU KAMBISISA vumunhu bya munhu hi ku ya hi leswaku ngati ya yena i ya muxaka muni swi tolovelekile ematikweni man’wana. Hi xikombiso, le Japani swi tolovelekile leswaku van’wana va sungula bulo hi ku: “Ngati ya wena i ya muxaka muni?” Lava seketelaka vonelo leri va vula leswaku vanhu lava nga ni ngati leyi welaka eka ntlawa wa A va verhamile, va ni vutihlamuleri, va ni vuxiyaxiya; lava va nga ni ngati ya ntlawa wa B va tshembeka ni ku va ni voko leri pfulekeke, va ni swipfukela, swi olovile ku va xisa ni swin’wana. Ku tlhela ku vuriwa leswaku vanhu lava nga ni ngati ya muxaka wun’we swi nga ha va nonon’hwela—kumbe swi va olovela—ku hanyisana ni munhu wa ngati ya muxaka wun’wana.
Ku ya hi mavonelo lawa, van’wana va teka mhaka ya muxaka wa ngati ku ri nchumu wa nkoka loko va hlela swichudeni hi mintlawa eswikolweni, ni loko ku hlawula varhangeri va tikhampani kumbe loko munhu a hlawula loyi a nga ta tekana na yena. Xana byi kona vumbhoni bya leswaku mhaka ya muxaka wa ngati hi yona yi lawulaka vumunhu bya hina? Xana yi kona dyondzo ya le Bibeleni leyi vulavulaka hi mhaka leyi?
Xana Muxaka Wa Ngati I Yini?
The World Book Multimedia Encyclopedia yi ri: “Timembrane ta ngati ta tisele to tshwuka ti tamele tiphroteyini leti vuriwaka ti-antigen. Ku kumeke tisele to tshwuka leti tlulaka 300 ta tiphroteyini.” Vanhu van’wana va ni tiphroteyini leti pfunetaka nsawutiso wa miri loko van’wana va nga ri na tona. Hilaha songa vutivi yin’wana yi vulaka hakona, “van’wasayense va pandze ngati ya vanhu hi mintlawa-ntlawa, hi ku ya hi vukona kumbe ku pfumaleka ka tiphroteyini to karhi.”
Mapandzelo ya mintlawa ya ngati lama tolovelekeke i ya ABO, lama endlaka mintlawa ya ngati ya mune—A,B, AB na O. Ku engetela kwalaho, endlelo ra Rh ri tirhisiwa ngopfu. Entiyisweni ku ni tindlela ta 20 leti ngati yi pandziweke ha tona. Kutani swi le rivaleni leswaku ngati yi rharhanganile. Encyclopædia Britannica yi ri: “Nhlayo yo tala ya tisele to hambana-hambana to tshwuka leyi nga ni tiphroteyini leti fambisanaka ni fambiselo ra nsawutiso ri endla leswaku swi nga koteki leswaku vanhu va wela eka ntlawa wun’we handle ka loko va ri mahahlwa.”
Leswi swi vula leswaku, kahle-kahle un’wana ni un’wana u ni “muxaka wa yena wa ngati.” Mhaka ya leswaku vanhu lava nga ni muxaka lowu fanaka wa ngati va ni vumunhu lebyi fanaka yi tikomba yi nga ri na xisekelo. Swi nyingi leswi vumbaka vumunhu bya hina.
I Yini Leswi Vumbaka Vumunhu Bya Hina?
Encyclopædia Britannica yi ri: “Mahanyelo ya munhu i matikhomele lama munhu a ma tekelelaka ni lama a ma dyondzaka, lama endlaka leswaku munhu ha un’we a nga fani ni van’wana.” Ina, ku engetela eka leswi hi swi tekeleleke ku ni swiyimo swin’wana leswi vumbaka vumunhu bya hina—ku fana ni xiyimo xa ndyangu, dyondzo, xinghana, vanghana va wena ni mintokoto leyinene ni leyo biha—sweswo swi khumba ku vumbeka ka vumunhu bya hina. Kutani xiyimo xa hina xa xitekela a hi xona lexi kunguhataka hi ku helela leswaku vumunhu bya hina byi njhani. Hambi ku ri mahahlwa lama fanaka, lama nga ni xitekela lexi fanaka, hakanyingi u kuma ma ri ni vumunhu lebyi nga faniki.
Ntiyiso wun’wana hi leswaku vumunhu bya munhu byi nga cinca kumbe byi cinciwa. Muapostola Pawulo u kandziyise matimba ya tidyondzo ta Vukreste to cinca vanhu. U tsarile: “Hluvulani vumunhu bya khale ni mikhuva ya byona, kutani mi tiambexa vumunhu lebyintshwa, lebyi hi vutivi lebyi kongomeke byi endliwaka byi va byintshwa hi ku ya hi xifaniso xa Loyi a byi tumbuluxeke.” (Vakolosa 3:9, 10) Vakreste va swi tiva leswaku i vadyohi naswona va tswariwe va ri ni mboyamelo wa xidyoho. Leswaku va ta amukeriwa hi Xikwembu va fanele va cinca vumunhu bya vona.
I yini leswi endlaka leswaku swi koteka ku hundzuka? I matimba ya Rito ra Xikwembu kumbe rungula ra xona. Malunghana ni nsusumeto wa matimba ya rito ra Xikwembu, lowu sweswi wu kumekaka eBibeleni, Pawulo u tsarile: “Rito ra Xikwembu ra hanya naswona ri ni matimba, ri kariha ku tlula banga rihi ni rihi leri tsemaka hi matlhelo mambirhi, ri tlhava hambi ku ri ku ya fika emaaveni ya moya-xiviri ni moya, ni ya mahlangano swin’we ni mongo wa wona, naswona ra swi kota ku twisisa miehleketo ni makungu ya mbilu.” (Vaheveru 4:12) Loko munhu a pfumelela ku tirha ka moya wa Xikwembu kutani a ringeta ku pfumelelana ni mimpimanyeto ya mahanyelo leyi vekiweke eBibeleni, vumunhu bya yena byi nga cinca hakatsongo-tsongo. Vumunhu bya Vukreste bya muxaka lowu byi katsa “xinakulobye lexikulu xa tintswalo, musa, ku titsongahata, ku rhula, ni ku va ni mbilu yo leha.”—Vakolosa 3:12.
Ku Anakanyela Loku Faneleke Ka Mukreste
Ku vula ntiyiso a ku na nsinya wa nawu wa le Bibeleni lowu lwisanaka ni ku dyondzela ku tiva mintlawa ya ngati. Kambe a ku na ku pfumelelana exikarhi ka ntlawa wa ngati ni vumunhu bya vini va yona. Evuton’wini bya hina hinkwabyo, hi fanele hi pfumelela Rito ra Xikwembu ri hi kongomisa. (Pisalema 119:105) Ku va ni langutelo lerinene i swa nkoka.—Vafilipiya 4:5.
Swi ta va swi nga ri swinene ku teka leswaku munhu u wela eka ntlawa wo karhi wa ngati leswaku ku papalatiwa ku lulamisa vumunhu bya yena. Ku nga khathariseki leswaku xitekela xa vona xi njhani Vakreste va fanele va hambeta va endla nhluvuko emhakeni yo lulamisa vumunhu bya vona leswaku byi kombisa timfanelo ta Yehovha na Yesu hilaha va nga kotaka hakona.—Vaefesa 5:1.
Ku engetela kwalaho, Vakreste va ringeta ku languta van’wana hilaha Yehovha a va langutaka hakona. “Xikwembu a xi yi hi nghohe.” (Mintirho 10:34, 35) Yehovha u va amukela hi mandla mambirhi vanhu va tinxaka hinkwato. Kutani swi ta va swi nga ri swinene ni ku nga kombisi Vukreste loko munhu a papalata ku tihlanganisa ni van’wana hikwalaho ka leswi va nga ni ngati ya ntlawa wo karhi. Hilaha ku fanaka swi ta va swi nga ri swinene loko munhu a tolovelana ntsena ni vanhu lava nga ni ngati leyi “fanaka” ni ya yena. Bibele ya khutaza: “Loko mi hambeta mi kombisa xihlawuhlawu, mi endla xidyoho.”—Yakobo 2:9.
Tanihi leswi sayense ni thekinoloji swi yaka swi endla nhluvuko, ku kumeka swilo swintshwa ni tidyondzo tintshwa malunghana ni miri wa munhu. I swa ntumbuluko ku kokiwa rinoko hi tidyondzo leti. Hambiswiritano, Vakreste va endla kahle ku pfumelela Bibele—ku nga ri tidyondzo ta vanhu—ku kongomisa miehleketo ya vona. Eswiyin’weni hinkwaswo swa vutomi, Vakreste va fanele va ‘tiyiseka hi swilo hinkwaswo’ va tlhela va “khomelela swi tiya eka leswinene.”—1 Vatesalonika 5:21.