Xana Ku Nyuhela Ngopfu I Xiphiqo Hakunene?

“Ku nyuhela ngopfu ka vana va malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi swi fana ni ntungu.”—S. K. Wangnoo, dokodela-nkulu wa tinhlaribya, eXibedlhele xa Indraprastha Apollo, le Delhi eIndiya.

HILAHA marito lama nga laha henhla ma kombisaka hakona, mindyangu yo tala ya Maindiya leyi nga riki swisiwana naswona yi nga ganyangiki yi cince mahanyelo ya yona, leswi endleke leswaku vana va malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi va nyuhela ngopfu. Ntungu lowu wa hangalaka tanihi leswi vanhu vo tala va nga ha endliki ngopfu vutiolori kambe va mukisanaka ni swakudya leswi nga akiki miri. Mutivi un’wana wa mirhi ya vantshwa u te: “Xitukulwana lexi landzelaka [eBritain] xi ta va . . . xi nyuhele ngopfu ku tlula vanhu hinkwavo ematin’wini.” Guardian Weekly yi vikile: “Eku sunguleni ku nyuhela ngopfu a ku ri xiphiqo xa vanhu lavakulu. Sweswi Britain ri ni xitukulwana lexitsongo lexi madyelo ya xona ni mahanyelo ya xona swi nga ta endla leswaku xi va ni xiphiqo lexi hi xi voneke ro sungula le United States. Ku tshama va nyuherile swi ta va vangela mavabyi yo kota vuvabyi bya chukele, bya mbilu ni bya khensa.”

Vatsari va buku leyi nge Food Fight, va ri: “Ku dya ngopfu se ku hundzuke xiphiqo lexikulu emisaveni, ku teke ndhawu ya ku sika.” Don Peck, loko a tsala eka The Atlantic Monthly, u ri: “Maamerika ya kwalomu ka kaye wa timiliyoni sweswi ma ‘nyuhele lerova se ma vabya,’ leswi vulaka leswaku ma le henhla ka ntiko wa ntolovelo hi kwalomu ka 45 wa tikhilogiramu kumbe ku tlula.” Mavabyi lama fambisanaka ni ku nyuhela ngopfu, hi lembe ma dlaya vanhu va kwalomu ka 300 000 nkarhi wu nga si fika, “nhlayo leyi yi landzela ya lava va dlayiwaka hi fole.” Peck u gimetise xileswi: “Ku nyuhela ngopfu ku nga ha vanga mavabyi yo tala ku tlula lama vangiwaka hi ndlala ni swifo leswi tlulelaka ma hlanganile.” Hikwalaho, a nga kona la nga wu baka hi makatla nxungeto lowu vangiwaka hi ku nyuhela ngopfu! Ebukwini yakwe leyi nge Eat, Drink, and Be Healthy, Dok. Walter C. Willett u tsale leswaku “ku dzaha ku ni khombo ngopfu, kambe ni ntiko wa munhu lowu a wu vonaka loko a ri exikalweni xa le xihambukelweni wu nga kombisa leswaku rihanyo rakwe ri ta va ri ri njhani enkarhini lowu taka.” Nchumu wa nkoka laha, i rihanyo enkarhini lowu taka.

U Ku Hlamusela Njhani Ku Nyuhela Ngopfu?

Hi rini laha munhu a tekiwaka a nyuhele ngopfu, ku nga ri yona mhaka ya leswaku u lo nyuhela ntsena? Mayo Clinic ya le Rochester, eMinnesota, le U.S.A., yi ri: “Entiyisweni, ku nyuhela ngopfu i ku va ni miri lowukulu hikwalaho ka mafurha yo tala.” Kambe, u swi vonisa ku yini loko munhu a nyuhele ngopfu? Tichati leti kombisaka ntiko wa munhu hi ku ya hi ku leha kakwe ti nga ha ku pfuna u vona loko munhu a nyuherile kumbe loko a nyuhele ngopfu. (Vona chati leyi nga eka tluka 13.) Kambe, tichati leti a ti kombisi ku hambana ka miri wa vanhu hi ku ya hi xivumbeko xa vona. Mayo Clinic yi ri: “Lexi kombisaka leswaku munhu u hanye njhani, i mafurha lawa a nga na wona, ku nga ri ntiko hi woxe.” Hi xikombiso, mutsutsumi a nga ha va ni ntiko wa le henhla hikwalaho ka misiha yakwe kumbe marhambu yakwe. I yini lexi talaka ku vanga ku nyuhela kumbe ku nyuhela ngopfu? Xihloko lexi landzelaka xi ta tlhuvutsa xivutiso lexi.