I Mani “Xikwembu Xi Ri Xin’we Xa Ntiyiso”?

HAKANYINGI Yesu a a khongela eka Xikwembu, lexi a a xi vitana Tatana, naswona u tlhele a dyondzisa van’wana ku endla tano. (Matewu 6:9-11; Luka 11:1, 2) Loko a khongela ni vaapostola vakwe—loko ku sele tiawara ti nga ri tingani leswaku a fa—Yesu u kombele hi mbilu hinkwayo a ku: “Tatana, nkarhi wu fikile; vangamisa n’wana wa wena, leswaku n’wana wa wena a ta ku vangamisa. Leswi swi vula vutomi lebyi nga heriki, ku nghenisa ka vona vutivi ha wena, Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso, ni loyi u n’wi rhumeke, Yesu Kreste.”—Yohane 17:1, 3.

Xiya leswaku Yesu a a khongela eka Loyi a n’wi vitanaka “Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso.” U kombetele eka xiyimo lexi tlakukeke xa Xikwembu loko a ya emahlweni a ku: “Kutani sweswi wena, Tatana, ndzi vangamise etlhelo ka wena hi ku vangama loku ndzi veke na kona etlhelo ka wena misava yi nga si va kona.” (Yohane 17:5) Leswi Yesu a khongeleke eka Xikwembu a kombela ku va etlhelo ka Xikwembu, xana swi nga endlekisa ku yini leswaku Yesu hi nkarhi lowu fanaka a va “Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso”? A hi kambisiseni mhaka leyi.

Xikhundlha Xa Yesu eTilweni

Yesu u dlayiwile endzhaku ka tiawara ti nga ri tingani loko a heta ku khongela. Kambe a ku hundzanga nkarhi wo leha a file—u fe hi Ravuntlhanu nindzhenga ku ya fika hi Sonto nimixo. (Matewu 27:57–28:6) Muapostola Petro u vike a ku: “Yesu yoloye Xikwembu xi n’wi pfuxile, ku nga mhaka leyi hinkwerhu hi nga timbhoni ta yona.” (Mintirho 2:31, 32) Xana a swi ta koteka leswaku Yesu a tipfuxa? Doo, hi ku ya hi Bibele lava feke “a va tivi nchumu nikatsongo.” (Eklesiasta 9:5) “Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso,” ku nga Tata wa Yesu wa le matilweni, xi pfuxe N’wana wa xona.—Mintirho 2:32; 10:40.

Endzhakunyana ka sweswo, Stefano mudyondzisiwa wa Yesu u dlayiwe hi vaxanisi va vukhongeri. Loko va ri ekusuhi ni ku n’wi khandla, Stefano u kombiwe xivono. U te: “Maswivo! Ndzi vona matilo ma pfulekile ni N’wana wa munhu a yime evokweni ra xinene ra Xikwembu.” (Mintirho 7:56) Stefano u vone Yesu, “N’wana wa munhu” a seketela Xikwembu etilweni—a ri “evokweni ra xinene ra Xikwembu”—tanihi leswi a a ri ‘etlhelo ka Xikwembu’ loko a nga si ta emisaveni.—Yohane 17:5.

Endzhaku ka rifu ra Stefano, Yesu u endlele Sawulo masingita, loyi a a tiviwa hi vito ra yena ra Xirhoma, Pawulo. (Mintirho 9:3-6) Loko Pawulo a ri eAtena, le Grikiya, u vulavule hi “Xikwembu lexi endleke misava ni swilo hinkwaswo leswi nga eka yona.” U vule leswaku Xikwembu lexi, ku nga “Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso,” xi ta “avanyisa misava leyi akiweke hi ku lulama hi wanuna loyi xi n’wi vekeke, naswona xi nyike xitiyisekiso eka vanhu hinkwavo hi ku n’wi pfuxa eka lava feke.” (Mintirho 17:24, 31) Laha muapostola Pawulo u hlamusele Yesu tanihi “wanuna”—ina, loyi a nga ehansi ka Xikwembu—loyi Xikwembu xi n’wi pfuxeleke etilweni.

Muapostola Yohane na yena u hlamusele Yesu tanihi la nge hansi ka Xikwembu. Yohane u vule leswaku u tsale Evhangeli yakwe leswaku vahlayi va ta kholwa leswaku “Yesu i Kreste N’wana wa Xikwembu”—ku nga ri leswaku a ri Xikwembu. (Yohane 20:31) Yohane na yena u kombiwe xivono lexi humaka etilweni laha a voneke “Xinyimpfana,” lexi eka Evhangeli ya yena xi tiviwaka tanihi Yesu. (Yohane 1:29) Xinyimpfana lexi a xi yime ni van’wana va 144 000 lava Yohane a vulaka leswaku va ‘xaviwe [kumbe ku pfuxiwa] emisaveni.’ Yohane u vule leswaku lava 144 000 va “tsariwe vito ra [Xinyimpfana] ni vito ra Tata wa xona emimombyeni ya vona.”—Nhlavutelo 14:1, 3.

Xana “Xinyimpfana” i munhu un’we ni “Tata wa xona”? Doo! Bibele yi vula leswaku va hambanile. Va na mavito lama hambaneke.

Vito Ra Xinyimpfana Ni Ra Tatana

Hilaha swi hlamuseriweke hakona, vito leri nyikiweke N’wana wa Xikwembu, ku nga Xinyimpfana, i Yesu. (Luka 1:30-32) Kambe i mani vito ra Tata wakwe? Ri humelela ko tala eBibeleni. Hi xikombiso, Pisalema 83:18 yi ri: “Wena loyi vito ra wena u nga Yehovha, wena u ri wexe u La nge Henhla-henhla emisaveni hinkwayo.” Lexi vavisaka, vito ra Xikwembu, Yehovha, eTibibeleni to tala ri siviwe hi rito “HOSI” kumbe “XIKWEMBU,” hakanyingi ri tsariwa hi maletere lamakulu ntsena. Maletere lamakulu ma tirhiseriwa ku hambanisa Yehovha eka swikwembu swin’wana kumbe tihosi tin’wana.a Kambe eka Tibibele to tala, Vito ra Xikwembu ri tlheriseriwe endhawini ya rona.

Bibele ya Xinghezi ya American Standard Version (ya 1901) i xikombiso lexinene xa vuhundzuluxeri bya Bibele lebyi tlheriseleke vito ra Xikwembu, Yehovha, endhawini ya rona. Rito ra yona ro sungula ri ri: “Lava pfuxeteke Bibele ya American, endzhaku ko kambisisa hi vurhon’wana va fikelele xiboho xin’we xa leswaku vukholwa-hava bya Vayuda lebyi vulaka leswaku Vito ra Xikwembu ri kwetsima ngopfu lerova a ri fanelanga ri vitaniwa, a byi nge tirhi eka Xinghezi kumbe eka vuhundzuluxeri byin’wana bya Testamente ya Khale, hilaha swi nga hakona eka vuhundzuluxeri byo hlaya bya varhumiwa va manguva lawa.”

Vunharhu-un’we—I Dyondzo Ya Mani?

Ku vuriwa yini hi dyondzo ya leswaku Yehovha na Yesu i munhu un’we, hilaha dyondzo ya Vunharhu-un’we yi vulaka hakona? Enkandziyisweni wa wona wa April-June 1999, magazini wa The Living Pulpit wu hlamusela Vunharhu-un’we hi ndlela leyi: “Ku ni Xikwembu xin’we ni Tatana, Hosi yin’we Yesu Kreste ni Moya lowo Kwetsima wun’we, ‘vanhu’ vanharhu . . . lava fanaka . . . ; vanhu lava nga Xikwembu hi vunharhu bya vona, lava nga ni timfanelo leti fanaka ta ntumbuluko, kambe va hambane ngopfu, va tiviwa hi vumunhu bya vona.”b

Xana dyondzo leyi, leyi rharhanganeke ya Vunharhu-un’we yi sungule kwihi? Xihloko lexi nga eka magazini wa Christian Century wa May 20-27, 1998, xi tshaha mufundhisi loyi a pfumelaka leswaku Vunharhu-un’we i “dyondzo ya kereke ku nga ri ya Yesu.” Hambiloko Vunharhu-un’we ku nga ri dyondzo ya Yesu, xana ya pfumelelana nileswi a swi dyondziseke?

Tatana—I Nkulu Eka N’wana

Yesu u dyondzise vadyondzisiwa vakwe ku khongela va ku: “Tata wa hina la nge matilweni, vito ra wena a ri hlawuleke.” Tata wa hina la nge tilweni, loyi vito ra yena ku nga Yehovha, eBibeleni u hlamuseriwa a ri lonkulu eka N’wana wa yena. Hi xikombiso, i Yehovha “ku suka enkarhini lowu nga riki na makumu ku ya enkarhini lowu nga riki na makumu.” Kambe, Bibele yi vula leswaku Yesu i “mativula ya ntumbuluko hinkwawo.” Yi vula leswaku Yehovha i nkulu eka Yesu, hambi ku ri Yesu hi byakwe u swi tiyisekisile sweswo loko a ku: “Tatana u nkulu eka mina.” (Matewu 6:9, Bibele—Mahungu Lamanene; Pisalema 90:1, 2; Vakolosa 1:15; Yohane 14:28) Kambe, dyondzo ya Vunharhu-un’we yi vula leswaku Tatana ni N’wana i “Xikwembu lexi ringanaka.”

Leswaku Tatana i nkulu eka N’wana, nileswaku Tatana i munhu un’wana, swi hlamuseriwe kahle eswikhongelweni swa Yesu, ku fana ni lexi a xi endleke a nga si dlayiwa: “Tatana, loko u swi rhandza, susa xinwelo lexi [ku nga rifu leri khomisaka tingana] eka mina. Nilokoswiritano, ku nga endleki ku rhandza ka mina, kambe a ku endleke ka wena.” (Luka 22:42) Loko Xikwembu na Yesu a va “fana” hilaha dyondzo ya Vunharhu-un’we yi vulaka hakona, hikwalaho ka yini ku rhandza ka Yesu ku hambane ni ka Tata wakwe?—Vaheveru 5:7, 8; 9:24.

Ku tlula kwalaho, loko Yehovha na Yesu a va fana, xana a swi ta endlekisa ku yini leswaku un’wana a tiva swilo leswi un’wana a nga swi tiviki? Hi xikombiso, Yesu u vule leswi malunghana ni siku ra ku avanyisiwa ka misava: “Malunghana ni siku ra kona ni nkarhi wa kona a ku na munhu la swi tivaka, hambi ku ri tintsumi etilweni hambi ku ri N’wana, kambe swi tiviwa hi Tatana.”—Marka 13:32.

Vunharhu-un’we Ni Kereke

Vunharhu-un’we a hi dyondzo ya Yesu kumbe ya Vakreste va khale. Kambe, hilaha swi hlamuseriweke hakona eku sunguleni, i “dyondzo ya kereke.” Magazini wa The Living Pulpit wa 1999 loko wu vulavula hi Vunharhu-un’we, wu te: “Nkarhi wun’wana, swi vonaka onge vanhu hinkwavo va ehleketa leswaku dyondzo ya vunharhu-un’we i dyondzo ya Vukreste,” kambe wu tlhela wu vula leswaku a hi “dyondzo ya Bibele.”

New Catholic Encyclopedia (ya 1967) yi hlamusela Vunharhu-un’we hi vuenti: “Dyondzo ya Vunharhu-un’we yi sunguriwe hi lembe-xidzana ra vumune endzhaku ka loko ku endliwe nkambisiso wo hetelela. . . . Dyondzo ya leswaku ‘Xikwembu i xin’we eka Vanhu vanharhu,’ a yi nga simekiwanga yi tiya, a yi nga nghenisiwanga hi ku helela etidyondzweni ta Vukreste loko lembe-xidzana ra vumune ri nga si hela.”

Martin Werner, la nga profesa eYunivhesiti ya Bern, eSwitzerland, u te: “Kun’wana ni kun’wana eka Testamente Leyintshwa laha ku vulavuriwaka hi vuxaka bya Yesu ni Xikwembu, ku nga Tatana, ku nga khathariseki leswaku ku vulavuriwa hi yena tanihi munhu kumbe tanihi Mesiya, ku kombeteriwa eka yena a ri loyi a nga ehansi ka un’wana.” Entiyisweni, leswi Yesu ni Vakreste va khale a va pfumela eka swona swi hambane ngopfu ni dyondzo ya Vunharhu-un’we leyi dyondzisiwaka etikerekeni namuntlha. Kutani, dyondzo leyi yi huma kwihi?

Masungulo Ya Dyondzo Ya Vunharhu-un’we

Bibele yi vulavula hi swikwembu swo tala ni swikwembukati swo tala leswi vanhu a va swi gandzela, ku katsa na Axitoreti, Milikomo, Kemoxi na Moleke. (1 Tihosi 11:1, 2, 5, 7) Hambi ku ri vanhu vo tala va Israyele wa khale a va tshemba leswaku Bali a ku ri Xikwembu xa ntiyiso. Kutani, Eliya muprofeta wa Yehovha u swi veke erivaleni a ku: “Loko Yehovha a ri Xikwembu xa ntiyiso, n’wi landzeleni; kambe loko ku ri Bali, landzelani yena.”—1 Tihosi 18:21.

Ku gandzeriwa ka swikwembu swa mavunwa leswi vekiweke hi mintlawa yinharhu-nharhu a swi tolovelekile, hambiloko Yesu a nga si velekiwa. N’wamatimu Will Durant u te: “Dyondzo ya vunharhu-un’we yi sungule le Egipta.” Eka Encyclopædia of Religion and Ethics, James Hastings u tsale a ku: “Hi xikombiso, etikweni ra le Indiya ku ni ntlawa wa vunharhu-un’we bya Brahmā, Siva na Viṣṇu; naswona eka vukhongeri bya le Egipta ku ni ntlawa wa vunharhu-un’we bya Osiris, Isis na Horus.”

Hikwalaho, ku ni swikwembu swo tala. Xana Vakreste vo sungula va swi xiyile leswi? Nakambe xana a va teka Yesu tanihi Xikwembu xa Matimba Hinkwawo?

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 19]

EGIPTA

Vunharhu-un’we bya Horus, Osiris na Isis, eka gidi ra vumbirhi B.C.E.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 19]

PALMYRA, SIRIYA

Vunharhu- un’we bya xikwembu xa n’weti, Hosi ya Matilo ni xikwembu xa dyambu, eka lembe-xidzana ro sungula C.E.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 19]

INDIYA

Xikwembu-nhloko xa Vunharhu-un’we xa Mahindu, eka lembe-xidzana ra vunkombo C.E.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 19]

NORWAY

Vunharhu-un’we (Tatana, N’wana ni Moya lowo Kwetsima), eka lembe-xidzana ra vu-13 C.E.

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 19]

Swifaniso swimbirhi swo sungula: Musée du Louvre, Paris