Dyondzo Ya Vunharhu-un’we Yi Sungurise Ku Yini?
EMHAKENI leyi u nga ha vutisa: ‘Loko Vunharhu-un’we byi nga ri dyondzo ya Bibele, xana byi ve dyondzo ya Vujagana hi ndlela yihi?’ Vo tala va anakanya leswaku byi sunguriwe eHubyeni ya Nicaea hi 325 C.E.
Hambi swi ri tano, wolowo a hi ntiyiso lowu heleleke. Huvo ya Nicaea yi swi tiyisile leswaku Kriste a a ri wa xivumbeko lexi fanaka ni xa Xikwembu, leswi andlaleke masungulo ya ntivo-vukwembu bya Vunharhu-un’we bya le ndzhakunyana. Kambe a yi simekanga Vunharhu-un’we, hikuva eka huvo yoleyo a ku vanga na ku boxiwa ka moya lowo kwetsima tanihi munhu wa vunharhu wa Xikwembu-nhloko xa vunharhu-un’we.
Xiphemu Xa Constantine Eka Nicaea
HI MALEMBE yo tala, a ku ri na ku kanetana lokukulu ehenhleni ka swisekelo swa Bibele eku vumbeni ka mianakanyo ya leswaku Yesu a a ri Xikwembu. Ku ringeta ku tlhantlha ku kanetana loku, Constantine mufumi wa Rhoma u hlengelete tibixopo hinkwato eka Nicaea. I va kwalomu ka 300, xiphemu xa ntsengo, lava kahle-kahle va veke kona.
Constantine a a nga ri Mukriste. Kumbexana, endzhakunyana u hundzukile evuton’wini, kambe a a nga khuvuriwanga ku kondza a fa. Malunghana na yena, eka The Early Church Henry Chadwick u ri: “Constantine, ku fana ni tata wakwe, u gandzele Dyambu leri nga Hluriwiki; . . . ku hundzuka ka yena a ku fanelanga ku hlamuseriwa tanihi ntokoto wa le ndzeni wa tintswalo . . . A ku ri mhaka ya nyimpi. Ku twisisa ka yena ka dyondzo ya Vukriste a ku kalanga ku twisiseka swinene, kambe a a tiyiseka leswaku ku hlula enyimpini a ku titshege eka nyiko ya Xikwembu xa Vakriste.”
I xiphemu xihi lexi mufumi loyi a nga khuvuriwangiki a xi tekeke eHubyeni ya Nicaea? Encyclopædia Britannica ya hlamusela: “Constantine hi byakwe u rhangerile, a kongomisa ku kanerisana hi ku gingiriteka, naswona yena hi yexe u simeke . . . endlelo lerikulu leri kombisaka vuxaka bya Kriste ni Xikwembu eka dyondzo leyi humesiweke hi huvo, ‘ya munhu un’we na Tatana’ . . . Hi ku chavisiwa swinene hi mufumi, tibixopo, ti ri na ku hlawula kumbirhi ntsena, ti sayine dyondzo leyi, to tala ta tona ti lwisana swinene ni mboyamelo wa tona.”
Hikwalaho, xiphemu xa Constantine a xi ri lexikulu. Endzhaku ka tin’hweti timbirhi ta ku kanetana lokukulu ka vukhongeri, n’watipolitiki loyi wa muhedeni u nghenelerile ivi a boha makungu yo yima ni lava va vuleke leswaku Yesu a a ri Xikwembu. Kambe hikwalaho ka yini ke? Entiyisweni hayi hikwalaho ka ku pfumela kwihi na kwihi ka Bibele. “Constantine kahle-kahle a a nga ri na ku twisisa nikantsongo eka swivutiso leswi a swi ri karhi swi vutisiwa eka ntivo-vukwembu bya Magriki,” ku vula A Short History of Christian Doctrine. Leswi a swi twisiseke a ku ri leswaku ku avana ka vukhongeri a ku ri nxungeto eka mfumo wa yena, naswona u lave ku tiyisa mfumo wa yena.
Hambi swi ri tano, ku hava na un’we wa tibixopo eNicaea loyi a bumabumeleke Vunharhu-un’we. Va xiye xivumbeko xa Yesu ntsena, kambe hayi xiphemu xa moya lowo kwetsima. Loko Vunharhu-un’we a byi ri ntiyiso lowu twisisekaka wa Bibele, xana ingi va nga byi simekanga enkarhini wolowo ke?
Ku Kula Kun’wana
ENDZHAKU ka Nicaea, ku kanetana ehenhleni ka nhloko-mhaka leyi ku hambetile hi makume ya malembe. Lava va pfumeleke leswaku Yesu a a nga ringani ni Xikwembu va tlhele va seketeriwa nkarhinyana. Kambe endzhakunyana Mufumi Theodosius u bohe makungu lama lwisanaka na vona. U simeke dyondzo ya Huvo ya Nicaea tanihi mpimanyeto wa xivandla xa yena ivi a hlengeleta Huvo ya Constantinople hi 381 C.E. leswaku yi ta hlamusela endlelo leri.
Huvo yoleyo yi pfumerile ku veka moya lowo kwetsima exiyin’weni lexi fanaka ni xa Xikwembu na Kriste. Vunharhu-un’we bya Vujagana byi humelele ro sungula.
Kambe ke, hambi ku ri endzhaku ka Huvo ya Constantinople, Vunharhu-un’we a byi vanga dyondzo leyi amukelekaka hinkwako. Vo tala va yi kanetile naswona xisweswo va titisele nxaniso wa tihanyi ehenhla ka vona. Hi le ka malembe xidzana ya le ndzhakunyana ntsena laha Vunharhu-un’we byi vumbiweke byi va tidyondzo leti simekiweke. The Encyclopedia Americana ya xiya: “Ku simekiwa loku taleke ka Vunharhu-un’we ku endleke eVupela-dyambu, eka Ntlawa wa Filosofi wa Malembe ya le Xikarhi, loko nhlamuselo yi nyikeriwile hi marito ya filosofi ni ya ntivo-miehleketo.”
Dyondzo Ya Athanasius
VUNHARHU-UN’WE byi hlamuseriwe hi laha ku taleke eka Dyondzo ya Athanasius. Athanasius a a ri mufundhisi loyi a seketeleke Constantine eNicaea. Dyondzo leyi nga ni vito ra yena yi ri: “Hi gandzela Xikwembu xin’we hi Vunharhu-un’we . . . Tatana i Xikwembu, N’wana i Xikwembu, naswona Moya lowo Kwetsima i Xikwembu; kambe a hi swikwembu swinharhu, kambe i Xikwembu xin’we.”
Hambi swi ri tano, vadyondzi lava nga ni vutivi va pfumela leswaku Athanasius a hi yena la nga vumba dyondzo leyi. The New Encyclopædia Britannica yi ri: “Dyondzo leyi a yi nga tiveki eKerekeni ya le Vuxeni ku kondza ku fika lembe xidzana ra vu-12. Ku sukela eka lembe xidzana ra vu-17, vadyondzi hi ntolovelo va pfumerile leswaku Dyondzo ya Athanasius a yi nga tsariwanga hi Athanasius (la feke hi 373) kambe kumbexana yi vumbiwile edzongeni wa Furwa hi lembe xidzana ra vu-5. . . . Nhlohlotelo wa dyondzo leyi wu vonaka onge ngopfu-ngopfu a wu ri edzongeni wa Furwa ni le Spain eka lembe xidzana ra vu-6 ni ra vu-7. A wu tirhisiwa eka mihiva-hivani ya kereke eJarimani eka lembe xidzana ra vu-9 naswona endzhakunyana a wu tirhisiwa eRhoma.”
Kutani swi teke malembe xidzana ku sukela enkarhini wa Kriste leswaku Vunharhu-un’we byi va lebyi amukelekaka hinkwako eVujaganini. Naswona eka hinkwaswo leswi, i yini lexi kongomiseke makungu lawa? Xana a ri ri Rito ra Xikwembu, kumbe a yi ri mianakanyo ya vafundhisi na van’watipolitiki? Eka Origin and Evolution of Religion, E. W. Hopkins wa hlamula: “Nhlamuselo yo hetelela ya orthodox ya vunharhu-un’we ngopfu-ngopfu a ku ri mhaka ya tipolitiki ta kereke.”
Vugwinehi Byi Vhumbiwile
MATIMU lawa yo biha ya Vunharhu-un’we ma twanana ni leswi Yesu ni vaapostola vakwe va vhumbeke leswaku a swi ta landzela nkarhi wa vona. Va vule leswaku a ku ta va ni vugwinehi, ku hambuka, ku wa evugandzerini bya ntiyiso ku kondza Kriste a vuya, laha vugandzeri bya ntiyiso a byi ta vuyeteriwa emahlweni ka siku ra Xikwembu ra ku lovisiwa ka mafambiselo lawa ya swilo.
Malunghana ni “siku” rero, muapostola Pawulo u te: “A ri nga ti, loko ku nga si ta ku gweneha lokukulu, ni loko ku nga si humeseriwa erivaleni Munhu wa ku homboloka.” (2 Vatesalonika 2:3, 7) Endzhakunyana, u vhumbile a ku: “Loko ndzi sukile, mi ta ngheneriwa hi timhisi leto leva, leti nga ta ka ti nga tsetseleli ntlhambi; na swona ndzi tiva leswaku ku ta huma van’wana exikarhi ka n’wina lava nga ta vula mavunwa ku tilavela vadyondzisiwa.” (Mintirho 20:29, 30) Vadyondzisiwa van’wana va Yesu na vona va tsale hi vugwinehi lebyi kun’we ni ntlawa wa byona ‘wo homboloka’ wa vafundhisi.—Hi xikombiso, vona 2 Petro 2:1; 1 Yohane 4:1-3; Yuda 3, 4.
Pawulo u tlhele a tsala a ku: “Nkarhi wa ta, lowu vanhu va nga ta ka va nga amukeli dyondzo leyi nga yona ya xiviri; kambe leswi tindleve ta vona ti hlohlonyaka, va ta tihlengeletela vadyondzisi lava nga ta va dyondzisa leswi va swi tsakelaka. Kutani va ta fularhela ntiyiso kule, va nga ha wu yingisi, va pepetsekela emintsheketweni ya hava.”—2 Timotiya 4:3, 4.
Yesu hi byakwe u hlamusele leswi a swi vangela ku wa loku evugandzerini bya ntiyiso. U vule leswaku u byale timbewu letinene kambe leswaku nala, Sathana, a a ta byala masimu ma tala hi mfava. Kutani mfava na wona wu mirile kun’we ni matluka yo sungula ya mavele. Xisweswo, ku hambuka eka Vukriste lebyi tengeke a ku fanele ku languteriwa ku kondza ku fika ntshovelo, laha Kriste a a ta lulamisa timhaka. (Matewu 13:24-43) The Encyclopedia Americana yi ri: “Vunharhu-un’we bya lembe xidzana ra vumune a byi yi kombisanga hi ku pakanisa dyondzo yo sungula ya Vukriste malunghana ni xivumbeko xa Xikwembu; ku hambana ni sweswo, a byi hambukile eka dyondzo leyi.” Manuku ke, xana ku hambuka loku ku sungule kwihi ke?—1 Timotiya 1:6.
Leswi Ku Hlohloteleke
EMISAVENI hinkwayo ya khale, ku tlhelela le ndzhaku eBabilona, vugandzeri bya swikwembu swa vuhedeni leswi hlengeletiweke hi swinharhu-nharhu, kumbe vunharhu-un’we, a byi tolovelekile. Nhlohlotelo wolowo nakambe a wu tolovelekile aEgipta, Greece ni le Rhoma eka malembe xidzana ya le mahlweni, enkarhini wa Kriste, ni le ndzhaku ka yena. Naswona endzhaku ka ku fa ka vaapostola, tidyondzo to tano ta vuhedeni ti sungule ku nghenelela eVukristeni.
N’wamatimu Will Durant u xiyile a ku: “Vukriste a byi byi herisanga vuhedeni byi byi amukerile. . . . Mianakanyo ya vunharhu-un’we bya Xikwembu yi hume aEgipta.” Naswona ebukwini leyi nge Egyptian Religion, Siegfried Morenz wa xiya: “Vunharhu-un’we a ku ri ntirho lowukulu wa vafundhisi va Egipta . . . Swikwembu swinharhu swa hlanganisiwa ivi swi khomiwa tanihi xivumbiwa xin’we, lexi vitaniwaka hi vito rin’we. Hi ndlela leyi matimba ya moya ya vukhongeri bya Egipta ma kombisa ku hlangana loku kongomeke ni ntivo-vukwembu bya Vukriste.”
Xisweswo, le Alexandria, aEgipta, vangheni va kereke va le ku heteleleni ka lembe xidzana ra vunharhu ni va le ku sunguleni ka lembe xidzana ra vumune, vo tanihi Athanasius, va kombise nhlohlotelo lowu loko va vumbe mianakanyo leyi yiseke eka Vunharhu-un’we. Nhlohlotelo wa vona vini wu hangalakile, lerova Morenz a xiya “ntivo-vukwembu bya Alexandria tanihi xihlanganisi exikarhi ka ndhavuko wa vukhongeri bya Egipta ni Vukriste.”
Eka rito ro rhanga ra buku ya Edward Gibbon leyi nge History of Christianity, ha hlaya: “Loko Vuhedeni a byi lo hluriwa hi Vukriste, hi laha ku fanaka i ntiyiso leswaku Vukriste byi onhiwile hi Vuhedeni. Vugandzeri lebyi tengeke bya Vakriste vo sungula . . . byi hundzuriwile, hi Kereke ya Rhoma, byi ya eka dyondzo leyi nga twisisekiki ya vunharhu-un’we. Tidyondzo to tala ta vuhedeni, leti sunguriweke hi Vaegipta ni ku seketeriwa hi Plato, ti hlayisiwe tanihi leti ti faneleke ku khorwiwa.”
A Dictionary of Religious Knowledge yi xiya leswaku vo tala va vula leswaku Vunharhu-un’we “i xithyakisi lexi lombiweke eka vukhongeri bya vuhedeni, ivi xi nghenisiwa eka ripfumelo ra Vukriste.” Naswona The Paganism in Our Christianity yi ri: “Masungulo ya [Vunharhu-un’we] i ya vuhedeni hi laha ku heleleke.”
Hi yona mhaka leyi, eka Encyclopædia of Religion and Ethics, James Hastings a tsaleke a ku: “Eka vukhongeri bya Maindia, hi xik., hi hlangana ni ntlawa lowu pfumelaka eka vunharhu-un’we bya Brahmā, Siva na Viṣṇu; naswona eka vukhongeri bya Egipta hi hlangana ni ntlawa lowu pfumelaka eka vunharhu-un’we bya Osiris, Isis na Horus . . . Naswona a hi le vukhongerini bya matimu ntsena laha hi kumaka Xikwembu xi langutiwa tanihi Vunharhu-un’we. Munhu u tsundzuka ngopfu-ngopfu langutelo ra Neo-Plato ra Xivumbeko lexi Tlakukeke kumbe lexi Heleleke,” lexi xi “yimeriwaka hi ndlela ya vunharhu-un’we.” Xana Plato mutivi wa filosofi wa Mugriki u hlangana njhani na Vunharhu-un’we ke?
Dyondzo Ya Plato
KU EHLEKETIWA leswaku Plato, u hanye ku sukela hi 428 ku ya eka 347 emahlweni ka Kriste. Hambi leswi a nga dyondzisangiki Vunharhu-un’we hi xivumbeko xa byona xa namuntlha, tifilosofi ta yena ti byi pfulele ndlela. Endzhakunyana, matshalatshala ya filosofi lama katseke tidyondzo ta vunharhu-un’we ma humelerile, naswona wona ma kuceteriwe hi mianakanyo ya Plato hi Xikwembu ni ntumbuluko.
Nouveau Dictionnaire Universel (Dikixinari Leyintshwa Ya Misava Hinkwayo) ya Xifurwa, yi ri hi nhlohlotelo wa Plato: “Vunharhu-unwe bya Plato, lebyi hi byoxe ku nga lunghiselelo rin’wana ra vunharhu-un’we ntsena bya khale lebyi tlhelelaka le ndzhaku eka vanhu vo sungula, byi vonaka byi ri vunharhu-un’we bya filosofi lebyi nga ni vutihlamuleri bya swivangelo leswi tswaleke vanhu vanharhu kumbe vanhu va le tilweni lebyi dyondzisiweke hi tikereke ta Vukriste. . . . Nhlamuselo leyi ya mutivi wa filosofi wa Mugriki ya vunharhu-un’we bya Xikwembu . . . yi nga kumiwa eka vukhongeri hinkwabyo bya khale bya [vuhedeni].”
The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge yi kombisa nkucetelo wa filosofi leyi ya Magriki: “Tidyondzo ta Rito ni Vunharhu-un’we ti vumbiwe hi Vatatana va Magriki, lava . . . a va kuceteriwa swinene, hi ndlela yo kongoma kumbe leyi nga kongomiki, hi filosofi ya Plato . . . Leswaku swihoxo ni swithyakisi swi nghene eKerekeni swi huma eka xihlovo lexi swi nga ka swi nga landzuriwi.”
The Church of the First Three Centuries yi ri: “Dyondzo ya Vunharhu-un’we a yi ri ya xivumbeko lexi nonokaka ni lexi hi xiringaniso xi nga xa khale; . . . xi ve ni masungulo ya xona exihlobyeni lexi hambaneke hi laha ku heleleke ni lexiya xa Matsalwa ya Xiyuda ni ya Vukriste; . . . xi kurile, naswona xi nghenisiwile eVukristeni, hi ku tirhisiwa ka mavoko ya Vatatana lava seketelaka dyondzo ya Plato.”
Eku heleni ka lembe xidzana ra vunharhu C.E., “Vukriste” ni tifilosofi letintshwa ta Plato swi sungule ku hlangana hi ndlela leyi nga hambanisekiki. Hi laha Adolf Harnack a vulaka ha kona eka Outlines of the History of Dogma, dyondzo ya kereke yi “dzime timitsu hi laha ku tiyeke emisaveni ya Vugriki [mianakanyo ya vuhedeni ya Magriki]. Ku sukela kwalaho yi ve xihundla eka vunyingi lebyikulu bya Vakriste.”
Kereke yi vule leswaku tidyondzo ta yona letintshwa a ti seketeriwe eBibeleni. Kambe Harnack u ri: “Entiyisweni yi amukele mianakanyo ya Magriki, malangutelo ni mikhuva ya vukholwa-hava ya vugandzeri bya xihundla bya vuhedeni ximfumo exikarhi ka yona.”
Ebukwini leyi nge A Statement of Reasons, Andrews Norton u ri hi Vunharhu-un’we: “Hi nga landzelerisa matimu ya dyondzo leyi, ivi hi kuma xihlovo xa yona, hayi eka nhlavutelo ya Vukriste, kambe eka filosofi ya Plato . . . Vunharhu-un’we a hi dyondzo ya Kriste ni Vaapostola vakwe, kambe i nthyeketo wa xikolo xa valandzeri va Plato va le ndzhakunyana.”
Xisweswo, eka lembe xidzana ra vumune C.E., vugwinehi lebyi vhumbiweke hi Yesu ni vaapostola byi tinyike matimba swinene. Ku simekiwa ka Vunharhu-un’we a ku ri vumbhoni byin’wana bya leswi. Tikereke ta vugwinehi na tona ti sungule ku amukela mianakanyo yin’wana ya vuhedeni, yo tanihi ndzilo wa tihele, ku nga fi ka moya ni ku phahla swikwembu. Hi tlhelo ra moya, Vujagana byi nghenele malembe ya byona ya munyama lama vhumbiweke, lama lawuriwaka hi “Munhu wa ku homboloka” loyi a andzaka, ku nga ntlawa wa vafundhisi.—2 Vatesalonika 2:3, 7.
Ha Yini Vaprofeta Va Xikwembu Va Nga Byi Dyondzisanga?
HA YINI, hi magidi ya malembe, ku nga vanga na un’we wa vaprofeta va Xikwembu loyi a dyondziseke vanhu va xona hi Vunharhu-un’we? Eku heteleleni, xana Yesu ingi a nga tirhisanga vuswikoti bya yena tanihi Mudyondzisi Lonkulu ku endla leswaku Vunharhu-un’we byi twisiseka eka valandzeri vakwe ke? Xana Xikwembu a xi ta huhutela madzana ya matluka ya Matsalwa kambe xi nga tirhisi na xin’we xa vuleteri lebyi ku dyondzisa Vunharhu-un’we loko a byi ri “dyondzo-nkulu” ya vupfumeri?
Xana Vakriste va fanele ku pfumela leswaku malembe xidzana endzhaku ka Kriste ni le ndzhaku ka ku huhutela ku tsariwa ka Bibele, Xikwembu a xi ta seketela ku vumbiwa ka dyondzo leyi a yi nga tiveki eka malandza ya xona hi magidi ya malembe, leyi yi nga “xihundla lexi nga twisisekiki” “leyi nga kotiki ku twisisiwa hi mianakanyo ya vanhu,” leyi handle ko kanakana yi veke ni masungulo ya vuhedeni naswona “ngopfu-ngopfu yi ri mhaka ya tipolitiki ta kereke”?
Vumbhoni bya matimu bya twisiseka: Dyondzo ya Vunharhu-un’we i ku hambuka entiyisweni, ku gwineha eka wona.
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 8]
‘Vunharhu-un’we bya lembe xidzana ra vumune a ku ri ku hambuka eka dyondzo ya Vukriste byo sungula.’—The Encyclopedia Americana
[Bokisi leri nga eka tluka 9]
“Vunharhu-un’we bya Swikwembu Leswikulu”
Malembe xidzana yo tala emahlweni ka nkarhi wa Kriste, a ku ri ni vunharhu-un’we bya swikwembu eBabilona na Asiriya ya khale. “Larousse Encyclopedia of Mythology” ya Xifurwa yi xiya byin’wana bya vunharhu-un’we byo tano exivandleni lexiya xa Mesopotamiya: “Vuako a byi avanyisiwe hi swiyenge swinharhu leswi xin’wana ni xin’wana xa swona xi fumiweke hi xikwembu. Xiavelo xa Anu a ku ri tilo. Misava a yi nyikiwile Enlil. Ea u ve mufumi wa mati. Loko swi hlanganile swi vumbe vunharhu-un’we bya Swikwembu Leswikulu.”
[Bokisi leri nga eka tluka 12]
Vunharhu-un’we bya Mahindu
Buku leyi nge “The Symbolism of Hindu Gods and Rituals” malunghana ni vunharhu-un’we bya Mahindu lebyi humeleleke malembe xidzana emahlweni ka Kriste yi ri: “Siva hi xin’wana xa swikwembu swa Vunharhu-un’we. Xi vuriwa xikwembu xa ndzoviso. Swikwembu leswin’wana swimbirhi i Brahma, xikwembu xa ntumbuluko na Vishnu, xikwembu xa nhlayiso. . . . Ku kombisa leswaku swilo leswi swinharhu i xin’we naswona i swikwembu swinharhu leswi fanaka swi hlanganisiwe eka xivumbeko xin’we.”—Leyi humesiweke hi A. Parthasarathy, Bombay.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 8]
“Constantine kahle-kahle a a nga ri na ku twisisa nikantsongo eka swivutiso leswi a swi ri karhi swi vutisiwa eka ntivo-vukwembu bya Magriki.”—A Short History of Christian Doctrine
[Swifaniso leswi nga eka tluka 10]
1. Egipta. Vunharhu-un’we bya Horus, Osiris, Isis, gidi ra vu-2 ra malembe B.C.E.
2. Babilona. Vunharhu-un’we bya Ishtar, Sin, Shamash, gidi ra vu-2 ra malembe B.C.E.
3. Palmyra. Vunharhu-un’we bya xikwembu xa n’weti, Hosi ya Matilo, xikwembu xa dyambu, kwalomu ka lembe xidzana ro sungula C.E.
4. India. Xikwembu-nhloko xa Vunharhu-un’we xa Mahindu, kwalomu ka lembe xidzana ra vu-7 C.E.
5. Kampuchea. Xikwembu-nhloko xa Vunharhu-un’we xa Mabudha, kwalomu ka lembe xidzana ra vu-12 C.E.
6. Norway. Vunharhu-un’we (Tatana, N’wana, moya lowo kwetsima), kwalomu ka lembe xidzana ra vu-13 C.E.
7. Furwa. Vunharhu-un’we, kwalomu ka lembe xidzana ra vu-14 C.E.
8. Italy. Vunharhu-un’we, kwalomu ka lembe xidzana ra vu-15 C.E.
9. Jarimani. Vunharhu-un’we, kwalomu ka lembe xidzana ra vu-19 C.E.
10. Jarimani. Vunharhu-un’we, lembe xidzana ra vu-20 C.E.