Ta Rivala
◼ Kwalomu ka vanhu va 200 wa timiliyoni, ku nga ntlhanu wa tiphesente ta vaaki va misava lava nga exikarhi ka malembe ya 15 na 64 va tirhise swidzidzirisi n’wexemu.—2005 WORLD DRUG REPORT, HOFISI YA NHLANGANO WA MATIKO YA SWIDZIDZIRISI NI VUGEVENGA.
◼ Minkambisiso yi kombisa leswaku n’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi loyi a hlalelaka madzolonga ku ri karhi ku tirhisiwa xibamu, swi nga endleka leswaku na yena a endla madzolonga lama fanaka ku nga si hela malembe mambirhi.—SCIENCE MAGAZINE, U.S.A.
◼ Le São Paulo, eBrazil, kwalomu ka 16,8 wa tiphesente ta vanhu lava kumiweke va ri ni vuvabyi bya khensa ya mavele exibedlhele xin’wana a ku ri vavasati lava nga ni malembe ya le hansi ka 35. Loko khensa leyi yo voniwa ya ha ku sungula, swi nga ha olova ku yi tshungula.—FOLHA ONLINE, BRAZIL.
Ku Lwa Ni Xivundza
Valavisisi lava kambisisaka xivundza va vula leswaku xivundza i “vuvabyi lebyikulu bya le minkarhini ya hina,” ku vika The Vancouver Sun. Nkambisiso wun’wana wu vule leswaku “kwalomu ka vanhu vanharhu eka va mune va le Amerika N’walungu, va vula leswaku va navela swilo swo karhi leswintshwa leswi tsakisaka evuton’wini bya vona.” Swin’wana leswi phepha-hungu ri swi ringanyetaka tanihi ndlela yo lwa ni xivundza hi leswi: “Cinca ndlela leyi u endlaka swilo ha yona leswaku u nga endli swilo hi ndlela leyi fanaka,” “dyondza nchumu lowuntshwa,” endla “ntirho wa nkoka hi ku tirhandzela kumbe ku pfuna van’wana,” “endla vutiolori byo karhi, byo fana . . . ni ku famba-famba” swin’we ni “ku titoloveta ku va ni moya wo nkhensa.”
Vuhlonga Bya Manguva Lawa
“Kwalomu ka vanhu va timiliyoni ta 12,3 va tirhisiwa hi nkani emisaveni hinkwayo,” ku vika Nhlengeletano ya Mintirho ya Misava Hinkwayo ya Nhlangano wa Matiko (ILO). Ku ringanyetiwa leswaku eka nhlayo leyi, lava tlulaka 2,4 wa timiliyoni i vanhu lavo ngo tlhakisiwa. Swikombiso swa mintirho ya ku sindzisiwa—leswi ku nga ntirho lowu munhu a wu endlaka hi ku sindzisiwa kumbe a ri karhi a xungetiwa—i vunghwavava, vusocha, ni lava va tirhaka va kuma swimalana kumbe va nga kumi nchumu hikuva muholo wa vona wu hakela swikweleti swo karhi. Hi ku ya hi Juan Somavia, Mukongomisi-nkulu wa ILO, mintirho yo tano “yi tsona vanhu timfanelo ta vona ta xisekelo ni ku va yisa ehansi.”
Bibele Yo Sungula Leyi Heleleke Hi Xikriyoli Xa Le Australia
Phepha-hungu ra The Sydney Morning Herald ri ri: “Bibele leyi heleleke ku suka eka Genesa ku ya eka Nhlavutelo hi [Xikriyoli] xa le Australia yi hundzuluxeriwile.” Vuhundzuluxeri lebyintshwa bya Xikriyoli, lebyi nga ta humesiwa hi 2007, byi ta pfuna vanhu va kwalomu ka 30 000 lava tshamaka etindhawini ta le N’walungwini wa Australia. Phepha-hungu leri ri ri: “Ntirho lowu wu teke malembe ya 27.” Hi ku ya hi xiviko xa Mavandla Lama Hlanganeke Ya Bibele, “hi 2004 ku tsarisiwe 22 wa vuhundzuluxeri lebyintshwa bya matsalwa ya Testamente Leyintshwa.” Sweswi Bibele leyi heleleke kumbe xiphemu xa yona yi kumeka hi tindzimi ta 2 377.
Mpimo Wa Mahiselo Endzeni Ka Mimovha Leyi Pakiweke
Magazini wa Pediatrics wu vula leswaku hi 2004, vana va 35 va file le United States hikwalaho ka ku hisa loko va siyiwe emimovheni leyi pakiweke. Minkambisiso yi komba leswaku loko dyambu ro va ri hisa ku tlula 30 wa tidigri Celsius, mahiselo ya le ndzeni ka movha lowu pakiweke ma nga fika eka 57 ku ya eka 68 wa tidigri hi xihatla. Hambiloko ku hisa ku ri eka 22 wa tidigri Celsius, ku hisa endzeni ka movha ku nga ha tlakuka hi 22 wa tidigri Celsius, naswona ku hisa loku ku va kona endzhaku ka 15 ku ya eka 30 wa timinete movha wa ha ku pakiwa. Ku siya fasitere ri pfulekilenyana kumbe ku pfulela xititimerisi u nga si huma emovheni a swi pfuni nchumu. Vatsari va xihloko lexi va vula leswaku swi nga pfuna ngopfu loko vanhu vo tivisiwa hi mhaka leyi.