Swilo Leswi Tsakisaka Eka Swimilana

XANA u tshame u swi xiya leswaku swimilana swo tala swi kula hi ku vumba mintila yo fana ni xikhongolotwana lexi tisongeke? Hi xikombiso, ekambeni ra xona, xihenge xi nga va ni mintila ya 8 leyi yaka tlhelo rin’we ni mintila yin’wana ya 5 kumbe 13 leyi yaka eka tlhelo lerin’wana. (Vona xifaniso 1.) Loko u nyangisisa timbewu ta ximilana lexi vuriwaka saniflawa, u nga ha vona mintila ya 55 leyi yaka eka tlhelo rin’we, ni yin’wana ya 89 kumbe ku tlula leyi yaka eka tlhelo lerin’wana. Nakambe u nga vona mintila leyi eka muxaka wa matsavu lowu vuriwaka kholiflawa. Loko se u kota ku vona mintila leyi, u ta ya exitolo xa mihandzu ni matsavu hi nkhinkhi lowukulu. Ha yini swimilana swi kula hi ndlela leyi? Xana nhlayo ya mintila yi vula swo karhi?

Xana Swimilana Swi Kurisa Ku Yini?

Swimilana swo tala swa hluma, ku va ni marhavi, matluka ni swiluva. Hluke rin’wana ni rin’wana ri suka exihlukeni xa kona ri kula ri ya etlhelo ka lero sungula.a (Vona xifaniso 2.) Swihluke swa swimilana swo tala swi voyama hi ndlela ya swona yo hlamarisa lerova swi vumba mintila yo songana bya xikhongolotwana. Xana swi voyama njhani?

Xiya xikombiso lexi: A hi nge u ringeta ku lawula ximilana leswaku swihluke swa xona swi huma ekusuhi ni mbilu, ku nga sali vangwa. A hi nge u ringeta ku endla leswaku hluke rin’wana ni rin’wana ri huma ekusuhi swinene ni lero sungula. Xiphiqo xa kona hileswaku swihluke swin’wana swi ta huma ndhawu yin’we swi tlhela swi kongoma tlhelo rin’we. Ndlela leyi swihluke swi nga ta voyama ha yona yi ta siya mavangwa exikarhi ka swihluve leswin’wana. (Vona xifaniso 3.) Ntiyiso hileswaku, ndlela yihi ni yihi leyi u nga yi tirhisaka eku kongomiseni ka swihluke yi ta endla leswaku ku sala mavangwa exikarhi ka mintila. Endlelo leri nga siyiki mavangwa exikarhi ka mintila hi leri van’wana va ri vulaka “ku voyama ko hlawuleka” loku endlaka kwalomu ka 137,5 wa tidigri, loku vangiwaka hiloko swihluke swi gandlelane ngopfu. (Vona xifaniso 5.) Ha yini mboyamo lowu wu ri wa nkoka swonghasi?

Ku voyama loku ko hlawuleka hi kona ku tirhaka hikuva a wu nge swi koti ku tlanga-tlanga ha kona u tirhisa mapimelo man’wana. A ma kona mapimelo man’wana lama fambisanaka na kona hi ku kongoma. Xisweswo, loko hluke ri huma embilwini ri voyamile ni leri ana se ri mileke hi ku ya hi ku voyama ko hlawuleka, a swi nge koteki leswaku swihluke swimbirhi swi kulela tlhelo rin’we. (Vona xifaniso 4.) Hikwalaho, mbilu ya ximilana yi humesa swihluke leswi voyameke ematshan’weni yo tsondzelana.

Kunene, ku kongomisa ku mila ka swihluke embilwini ya ximilana hi ku tirhisa khompyuta swi kota ku humesa mintila yo karhi ntsena loko swihluke swi voyame hi ndlela leyi pakaniseke. Loko munhu o tlhengusa katsongo eka mboyamo wo hlawuleka, a nge swi koti ku fikelela leswi a lavaka swona.—Vona xifaniso 5.

Xana Xiluva Xi Ni Mintila Yingani?

Lexi tsakisaka, nhlayo ya mintila leyi vangiwaka hi swihluke swa mboyamo wo hlawuleka hakanyingi yi fambisana ni mahlayelelo lawa ma vuriwaka vu-Fibonacci. Mahlayelelo lawa ma hlamuseriwe ro sungula hi mutivi wa tinhlayo wa lembe-xidzana ra vu-13 wa le Italy, loyi a vuriwaka Leonardo Fibonacci. Eka mahlayelelo yakwe, nomboro yin’wana ni yin’wana endzhaku ka 1 i ntsengo wa tinomboro timbirhi ta le mahlweni ka yona—1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, sweswo-sweswo.

Swiluva swa swimilana swo tala leswi humesaka mintila yo voyama ku fana ni xikhongolotwana lexi tisongeke, hakanyingi swi voyama hi ku ya hi mahlayelelo ya Fibonacci. Hi ku ya hi vakambisisi van’wana, hi ntolovelo ti-buttercup ti ni mitila ya 5, ti-bloodroot ti ni mitila ya 8, ti-fireweeds ti na 13, ti-aster ti na 21, ti-common field daisy ti na 34 naswona ti-Michaelmas daisy ti na 55 kumbe 89. (Vona xifaniso 6.) Hakanyingi mihandzu ni matsavu swi ni mintila leyi fambisanaka ni mahlayelelo ya Fibonacci. Hi xikombiso, banana ri ni mintila ya ntlhanu.

“Swilo Hinkwaswo Xi Swi Endle Swi Saseka”

Ku sukela khale vativi a va pfumela leswaku mboyamo wo hlawuleka i nchumu lowu swi tsakisaka swinene ku wu nyanga. I yini lexi endlaka leswaku swimilana swi humesa swihluke swi voyame hi ndlela yo hlamarisa swonghasi? Vanhu vo tala va pfumela leswaku lexi i xikombiso xin’wana xa leswaku swilo leswi hanyaka swi vumbiwe hi munhu wo tlhariha.

Loko va anakanyisisa hi ndlela leyi swilo leswi hanyaka swi vumbiweke ha yona, swin’we ni ndlela leyi swi hi tsakisaka ha yona, vo tala va swi lemuka leswaku swi endliwe hi Muvumbi loyi a lavaka leswaku hi tsakela vutomi. Bibele yi vula leswi hi Muvumbi wa hina: “Swilo hinkwaswo xi swi endle swi saseka hi nkarhi wa swona.”—Eklesiasta 3:11.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Tidayagramu leti nga eka tluka 24, 25]

Xifaniso 1

(Hlaya nkandziyiso)

Xifaniso 2

(Hlaya nkandziyiso)

Xifaniso 3

(Hlaya nkandziyiso)

Xifaniso 4

(Hlaya nkandziyiso)

Xifaniso 5

(Hlaya nkandziyiso)

Xifaniso 6

(Hlaya nkandziyiso)

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Xifaniso xa mbilu ya ximilana leyi pfalekeke

[Xihlovo Xa Kona]

R. Rutishauser, University of Zurich, Switzerland

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 25]

Xiluva xo basa: Thomas G. Barnes @ USDA-NRCS PLANTS Database