U Nga Swi Vona Leswaku Ntumbuluko Wu Hlelekile
VO TALA va hina hi vona ku xonga ka ntumbuluko loko hi ri karhi hi rhendzeleka etindhawini ta le makaya. Ku nga ha va nyandza ya swiluva, xinyenyana xa mivalavala, murhi lowukulu kumbe ndhawu yo saseka. Vanhu vo tala va vula leswaku vuxongi byebyo byi endliwe hi Muvumbi kumbe Muendli Lonkulu.
Kambe u nga ha ehleketa leswaku vativi va sayense hi vona ntsena lava nga kotaka ku vona swilo leswi rharhanganeke swa ntumbuluko. Hambiswiritano, a swi lavi leswaku u va ni swilo swo rharhangana swa sayense leswaku u kota ku vona swilo swo saseka swa ntumbuluko. Swo lava ntsena leswaku u va ni vuxiyaxiya, u ehleketanyana naswona u tlangela swilo swo saseka ni ndlela leyi swi vumbekeke ha yona. Swi nga ha lava leswaku u langutisisa swilo leswi u swi toloveleke leswi kumbexana a wu nga swi tekeli enhlokweni.
Nchumu wun’wana wo olova ku nga ha va xilo xa xirhendzevutana. U nga ha ku vona eka swilo leswi tolovelekeke leswi endliweke hi vanhu swo kota fundzu kumbe nchumu lowu pfulaka swipfalo swa mabodlhela ya vinyo. Hambiswiritano, u nga vona xirhendzevutana lexi nga lo dla, eka swilo swo kota mbatsana kumbe vana va murhi wa muphayini. Nakambe loko u langutisisa hi vukheta exikarhi ka xiluva xa dyambu, nakambe u ta vona xirhendzevutana. Nakambe, xa vonakanyana xirhendzevutana exikarhi ka xiluva ni le ka ritsandzi ra puma.
Langutisisa ritsandzi ra pume. Puma ri sungula hi ku aka xisekelo xa ritsandzi ra rona, xisekelo xa kona xi fana ni swinsimbana swa vhilwa ra xikanyakanya. Kutani ri sungula hi le xikarhi ri hlanganisela ritsandze ra rona hi harani ya siliki. Ri tsondzela harani leyi kukondza ku vonaka xirhendzevutana.
Nchumu wun’wana lowu hlamarisaka eka ntumbuluko i ndzololo. Tindzololo ti nga ha vonaka ni le ka tindhawu leti nga tolovelekangiki—etinsiveni ta xinyenyana, eka timpiko ta phaphatana kumbe eka magegetsu ya nhlampfi. Vativi va sayense ya swilo leswi hanyaka va ringanyeta leswaku tindzololo teto ti nga pfuna loko swilo leswi swi gangisana, ti nga kanganyisa muhlaseri kumbe ku bakanya nyingiso lowu swi nga wu laviki. Xinyenyana lexi vuriwaka phikoko kumbexana hi xona xi tivekaka hi ku va ni tindzololo, naswona ndlela leyi xi gangisaka ha yona, ya hlamarisa swinene. Alexander Lonkulu u tsakisiwe ngopfu hi xinyenyana lexi lerova u lerise leswaku xi sirheleriwa etikweni hinkwaro leri a a ri fuma.
Swilo swa xirhendzevutana swi vonaka ematilweni naswona swi tolovelekile. Xirhendzevutana lexi vonakaka loko dyambu ri pela kumbe eka n’hweti lowu thwaseke wa silivhere swi endla leswaku hi tlangela ntumbuluko. Swiluva swo tala swa xiondzwa swi fananyana ni dyambu, exikarhi ka swona swi ni muvala wa xitshopana naswona swi humesa makamba ya mavala-vala. “Tihlo” ra nsuku ra swiluva leswi rhumbukaka ri tamele vulombe byo tala bya swiluva lebyi kokaka maphaphatani ku fana ni mabuwu yo saseka lama kokaka vaendzi.
Tanihi leswi swi olovaka ku paka swilo swa xirhendzevutana, mihandzu ni swidzungela hakanyingi a swi ringani naswona swi ni mivala yo hambana-hambana. Mivala ya swona yo vangama yi koka swinyenyana, leswi swi hangalasaka timbewu loko swi ri karhi swi lava swakudya swo nandziha.
Ina, swilo swa xirhendzevutana, tindzololo ni swilo swa xirhendzevutana bya tandza swo va swikombiso swi nga ri swingani ntsena swa swilo swo tala leswi kumekaka eka ntumbuluko. Hambileswi swin’wana swi nga ni swikongomelo swo karhi, kambe swin’wanyana swi nga ha tirha ku sasekisa kumbe ku tumbeta xivumbiwa xa kona. Hikwalaho, swi nyange naswona u swi tsakela.
[Xifaniso lexi tataka tluka hinkwaro lexi nga eka tluka 23]