Tisirhelele Eka Vaphangi Va Timovha!

HI MUTSARI WA XALAMUKA! LAHA AFRIKA DZONGA

KU PHANGIWA ka timovha i xiphiqo lexi kulaka emadorobeni yo tala emisaveni hinkwayo, ku suka eKarachi ku ya eLisbon ni ku suka eNairobi ku ya eRio de Janeiro. Hi ku ya hi Bureau of Justice Statistics ya le United States, exikarhi ka 1993 na 2002 ku phangiwe timovha ya 38 000 lembe ni lembe eUnited States.

Afrika Dzonga leri nga ni vaaka-tiko lava nga le hansi swinene loko va pimanisiwa ni lava va le United States, ri ni nhlayo ya le henhla ya ku phangiwa ka timovha—nhlayo leyi tlulaka 14 000 hi lembe. Endzhaku ko hlaya mintokoto yo karhi, u ta swi vona leswaku ha yini vanhu vo tala va vona ku phangeriwa movha ku ri vugevenga lebyi chavisaka ngopfu. Mintokoto leyi landzelaka i ya vanhu lava tshamaka edorobeni lerikulu ra laha Afrika Dzonga, ku nga Joni. Hi ku hlaya leswi va langutaneke na swona, u nga ha vona leswi u faneleke u swi endla loko u phangeriwa movha, kumbe xa nkoka, leswi u faneleke u swi endla ku hunguta khombo ra ku phangeriwa movha.

Mintokoto Ya Xiviri

◼ “Mina ni munghana wa mina Susan hi ni lembe hi ri karhi hi chumayela swin’we. Siku rin’wana hi Ravunharhu, hi nga si ya eka un’wana loyi hi n’wi dyondzelaka Bibele, hi yime ehansi ka nsinya hi nwa tiya epatwini leri ri nga le xikarhi ka miti. Susan u hume emovheni ku ya teka basikiti endzhaku ka movha. Loko a ku u ndzi nyiketa nkomichi ya mina, ku humelele vavanuna vambirhi un’wana wa vona a khome xibamu naswona a xi veka enkolweni wa Susan. A ndzi chuhe ngopfu, hiloko ndzi ringeta ku huma emovheni kambe wanuna lowun’wana a ndzi chovhela endzeni ka movha. Hi tikume hi famba ni vavanuna lava hi movha—a ndzi vona onge va ta hi pfinya kumbe va hi dlaya.”—Anika, wansati la tekiweke la ha riki muntshwa.

◼ “A ndzi ri eku chayeleni ka movha wa mina hi 7:00 nimixo ndzi ya entirhweni. Ndzi fike ndzi yima emahandzeni ya tindlela laha ku talaka ku yima vanhu lava lavaka ntirho. A ndzi xiyanga nchumu kukondza munhu un’wana a ndzi chova hi xibamu enkolweni hi le fasitereni ra movha wa mina leri a ri pfulekile kutani a ku, ‘Huma, loko swi nga ri tano ndzi ta ku duvula.’ Hi nkarhi wolowo ku humelele xihaha-mpfhuka-phatsa xo kambela magondzo. Xigevenga xi ehlekete leswaku i maphorisa hiloko xi ndzi duvula xi suka xi tsutsuma. Xi ndzi duvule enkolweni, kutani ndzi vaviseka longo. Leswi swi ndzi lamate ku sukela enkolweni ku ya ehansi. A ndzi swi koti ku tirhisa mavoko ya mina ni milenge, naswona a swa ha tirhi.”—Barry, tatana la nga ni n’wana wa mufana wa malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi.

◼ “Mina ni nsati wa mina Lindsay a hi ri kusuhi ni ku famba hi ya dya swakudya swa ni nhlikanhi. A ndzi n’wi yimele emovheni. Swipfalo swa movha a swi khiyiwile kambe mafasitere a ma pfulekilenyana hikwalaho ka leswi a ku hisa. A ndzi langute emahlweni ndzi tshame exitulwini xa muchayeri loko ku humelela vavanuna vambirhi lava a va languteka va tifambela. Loko va ri ekusuhi ni movha, va hambanile kutani un’wana a ya exineneni un’wana a ya eximatsini xa movha. Hi ku copeta ka tihlo a va yime eminyangweni ya movha va ndzi kombetele hi swibamu va ri karhi va ndzi lerisa leswaku ndzi endla yini. Va ndzi byele ku dumisa movha kutani va ku ndzi huma ndzi ya tshama endzhaku. Un’wana wa vona a a ri eku chayeleni ka movha loko loyi un’wana a ri karhi a ndzi sindzisa ku yisa nhloko ya mina ehansi leswaku ndzi nga vonaki. U ndzi vutise a ku: ‘Hi xihi xivangelo lexi u nga ndzi nyikaka xona leswaku ndzi nga ku dlayi?’ Ndzi hlamule ndzi ku, ‘Ndzi Mbhoni ya Yehovha.’ U ye emahlweni a vulavula hi mhaka ya ku ndzi dlaya, na mina a ndzi ri karhi ndzi khongela ndzi ehleketa hi nsati wa mina, ndzi tivutisa leswaku u ta ku yini loko a vona leswaku nuna wa yena ni movha va nyamalarile.”—Alan, tatana tlhelo mulanguteri wa xifundzha.

Mintokoto leyi yi kombisa ndlela leyi ku phangiwa ka timovha ku humelelaka hi ku copeta ka tihlo ha yona naswona ku nga rindzeriwanga. Yi tlhela yi komba swiyimo leswi fanaka leswi tirhisiwaka hi swigevenga. Etindhawini to tala swi ni khombo ku tshama endzeni ka movha lowu pakiweke etindhawini leti ku tshamaka vanhu. Tindhawu tin’wana leti nga ni khombo hi le mahandzeni ya tindlela ni le swindledyanini leswi nghenaka ekaya ka wena.

Ku Langutana Ni Vuyelo Byo Phangeriwa Movha

Lexi tsakisaka, ntokoto wa Susan na Anika wu hele kahle. Loko swigevenga swi ri karhi swi famba na vona hi movha, vavasati lava va sungule ku hlamusela ntirho wa vona wo dyondzisa vanhu Bibele lowu va wu endlaka. Mhaka leyi yi sungule ku kingindza ripfalo ra vavanuna lava. Anika u ri: “Va sungule ku tisola hileswi a va swi endla, kutani va vula leswaku hi mhaka ya minkarhi leyi hi hanyaka eka yona, va boheka ku yiva ni ku phanga timovha leswaku va ta kota ku hanya. Hi va hlamuserile leswaku ha yini Xikwembu xi pfumelela vusiwana ni ku xaniseka.” Rungula leri ra Bibele ri khumbe timbilu ta swigevenga leswi, hiloko va hi vuyisela mali ni swikomba nkarhi leswi va hi tekeleke swona, kutani va byela Susan na Anika leswaku a va nge va endli nchumu xo biha. Susan u ri: “Un’wana wa vona u sungule ku hi byela leswaku hi nga endla yini ku sivela ku tekeriwa movha enkarhini lowu taka.” Anika u engetela a ku: “Va hi endle hi tshembisa leswaku a hi nge he pfuki hi yime etlhelo ka pato hi nwa tiya.” Kutani, hilaha swigevenga swi vuleke hakona, swi fike swi yimisa movha swi huma ni ku amukela minkandziyiso ya Bibele, swi tshika Susan na Anika va famba.

Alan, mulanguteri la famba-fambaka u fike a siyiwa enhoveni. Hambileswi a lahlekeriweke hi swilo swa yena swa nkoka, a a tsakile hileswi a nga vavisekangiki. Alan u ri: “Ndzi ehleketa leswaku a ndzi vavisiwanga hileswi a ndzi khomisana na vona, ndzi nga lwi na vona naswona a ndzi nga tikombi ndzi chuhile. Kambe, a ndzi fanele ndzi ve ni vuxiya-xiya. Xiendlakalo lexi xi ndzi dyondzise leswaku hi fanele ku tshama hi xalamukile sweswi hi hanyaka emakumu ka mafambiselo ya xiyimiso xa Sathana xo biha.” Hi siku leri landzelaka Alan na Lindsay va tlhelele eka nsimu leyi a va tirha eka yona ku ya chumayela ni vandlha leri a va averiwe ku tirha na rona. Alan wa hlamusela: “A hi khongela, naswona mahlo ya hina a ma tshama ma hala-hala siku hinkwaro. A swi nga olovi, kambe Yehovha u hi nyike ‘matimba lama tlulaka lama tolovelekeke.’”—2 Vakorinto 4:1, 7.

Loyi swi nga n’wi fambelangiki kahle i Barry, hikuva se u ni malembe ya 11 a famba hi xitulu xa lava lamaleke. Lexi tsakisaka, Barry a nga helanga mongo naswona mhangu leyi a yi n’wi endlaka leswaku a tshama a hlundzukile. Ripfumelo ra yena eka switshembiso swa Yehovha Xikwembu swa misava leyintshwa yo lulama a ri tsekatseki. (2 Petro 3:13) Barry u ya emahlweni ni ku ya emihlanganweni ya Vukreste nkarhi ni nkarhi ni ku tirhisa nkarhi lowu n’wi pfulekelaka ku byela van’wana hi ta ripfumelo ra yena. U ri: “Ku tirhela Yehovha swa tsakisa. Hambileswi se ndzi tshameke eka xitulu xa lava lamaleke naswona ndzi nga koteki ku tiendlela swo tala, ndzi tshama ndzi ehleketa hi leswi Yehovha a ndzi endleleke swona, sweswo swi ndzi pfuna ku tiyisela. Ku nga ri khale xiyimiso lexi xo homboloka xi ta hela, ndzi ta tsaka ngopfu ku tlhela ndzi kota ku famba nakambe!”—Esaya 35:6; 2 Timotiya 3:1-5.

Matshalatshala lama endliweke hi vafumi eAfrika Dzonga ma pfunile ku hunguta ku phangiwa ka timovha. Hambiswiritano, ku phangiwa ka timovha ka ha ri kona naswona ka engeteleka etindhawini tin’wana ta misava. Vakreste va ntiyiso va tshembe Mfumo wa Xikwembu leswaku hi wona wu ri woxe wu nga ta herisa vugevenga hinkwabyo ni madzolonga.—Pisalema 37:9-11; Matewu 6:10.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 14]

TINDLELA TO HUNGUTA KHOMBO RA KU PHANGERIWA MOVHA

◼ Loko u famba laha ku nga tshama ku phangiwaka timovha kona, tshama u khiye minyangwa ya movha ni ku pfala mafasitere.

◼ Loko u fika laha tindlela ti hlanganaka kona, hala hala ku vona loko ku nga ri na vanhu lava nga ku rhendzelaka ematlhelweni ka pato.

◼ Loko u landzela movha wun’wana, siya ndhawu leyi ringaneke emahlweni ka wena leswaku u ta kota ku jikisa movha u famba loko u vona khombo.

◼ Loko wo chayisiwa hi movha endzhaku, vana ni vuxiyaxiya u nga si huma u ya vona leswaku wu onhake njhani. Swi nga endleka ku ri ntlhamu. Loko mhangu leyi yo endleka endhawini leyi dumeke hi vugevenga, swi nga antswa ku ya yima exitichini xa maphorisa xa le kusuhi.

◼ Vana ni vuxiyaxiya hi vanhu lava u nga va tiviki lava rhendzelekaka ekusuhi ni gede ra wena. Loko u xiya vanhu vo tano, swi nga antswa ku chayela u hundza, u vuya ekaya endzhaku ka nkarhi kumbe u ya exitichini xa maphorisa xa le kusuhi.

◼ Loko swi boha leswaku u tshama endzeni ka movha lowu pakiweke etindhawini leti tiviwaka leswaku ti ni khombo kumbe eka ndhawu leyi ku nga riki na vanhu vo tala, vana ni vuxiyaxiya hileswi humelelaka endzhaku ni le mahlweni ka wena. Loko u vona onge ku nga va ni khombo, dumisa movha u jika hi xitarata xa le kusuhi.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 14]

Barry a nga helanga mongo hambileswi a fambaka hi xitulu xa lava lamaleke