Nchumu Wa Nkoka Ku Tlula Ntivo-vuxongi

Hi ku vula ka Rakel Koivisto

Hi 1950, ndzi endle xiringanyeto malunghana ni ribye leri nga ta va xitsundzuxo xa vanhu lava feke eNyimpini ya Vumbirhi ya Misava, naswona xiringanyeto xa mina xi humelerile. Hi lembe leri landzeleke, loko ribye rero ra xitsundzuxo ri khanguriwa enkhubyeni wo xiximeka lowu a wu khomeriwe le Tuusula, eFinland, a ndzi nga ri kona kwalaho. Inge ndzi mi hlamusela xivangelo xa kona.

NDZI velekiwe hi 1917, hi mina rikotse endyangwini lowu nga ni vana va nhungu lowu a wu tshama le ximutanini xa le dzongeni wa Finland. Hambileswi a hi ri swisiwana, a ndzi tsakile naswona a ndzi titwa ndzi sirhelelekile. Vatswari va mina a va ri kahle naswona va chava Xikwembu, naswona va hi dyondzise ku teka swilo swa moya swi ri swa risima. Tatana u xave Bibele naswona a yi xiximiwa ngopfu ekaya.

Loko ndza ha ri n’wana, a ndzi kovotla swifaniso leswitsongo hi swimhandzana. Maxaka a ma vula leswaku ntirho wa mina wu saseke ngopfu, xisweswo va ndzi khutaze leswaku ndzi dyondzela ntivo-vuxongi. Hi ku famba ka nkarhi, xikombelo xa mina xo ya eYunivhesiti ya Ntivo-vuxongi eHelsinki xi amukeriwile. Xikolo lexi xo hlawuleka, lexi nga ntsindza wa ntivo-vuxongi bya le Finland, a xi ri ndhawu yo tsakisa swinene eka mina tanihi leswi a ndzi ri xinhwanyetana lexi humaka etiko-xikaya, naswona ndzi vhele ndzi tinyiketela eka xona. Loko ndzi thwasa hi 1947, a ndzi ehleketa leswaku ndzi ta endla nchumu lowu nga taka wu nga rivariwi hambiloko se ndzi file.

Ku Cinca

Endzhaku ka sweswo tipakani ta mina ti cince ngopfu. Siku rin’wana ku te sesi wa mina Aune, kutani a huwelela a tsakile a ku, “Ndzi kume ntiyiso!” A a kume buku leyi nge, “Let God Be True,” leyi kandziyisiweke hi Timbhoni ta Yehovha. Mina a swi nga ndzi yi helo sweswo. Kambe ku nga ri kungani, ndzi xiye leswaku nhwanyana un’wana loyi a ndzi dyondza na yena eyunivhesiti a a ri ni buku leyi fanaka ni yoleyo. Loko ndzi kombisa ku yi delela, u ndzi byele a ku: “U nga hleki! Buku leyi yi ta ku pfuna ku twisisa Bibele.” Ndzi teke buku yoleyo kutani ndzi yi hlaya hinkwayo hi nkarhi wun’we. A ndza ha tlhelanga ndzi yi hleka; entiyisweni, a ndzi khorwile leswaku Timbhoni ti ni ntiyiso. Ndzi tlhele ndzi xiya leswaku Yehovha Xikwembu a a ndzi nyika nchumu lowu ndzi nga taka ndzi nga wu kumi eka ntivo-vuxongi—ku nga vutomi lebyi nga heriki.

Loko ndzi sungula ku hlangana ni Timbhoni, a ti ndzi rhambanga emihlanganweni ya tona. Hikwalaho, a ndzi ehleketa leswaku emihlanganweni ya tona ku ya swirho swa vandlha ntsena. Hikwalaho ndzi vutisile loko swi pfumeleriwa leswaku na mina ndzi ya emihlanganweni ya tona. Ndzi tsake ngopfu ku twa leswaku minhlangano yoleyo ya Vukreste i ya vanhu hinkwavo. Ku ya emihlanganweni yoleyo swi tiyise ripfumelo ra mina, kutani ndzi endle xiboho xa ku tinyiketela eka Yehovha. Ndzi kombise ku tinyiketela ka mina erivaleni hi November 19, 1950, loko mina na sesi hi khuvuriwa. Lexi hi tsakiseke ngopfu, vasesi wa hina va mune ni vatswari va hina na vona va hetelele va ri Timbhoni.

Xana Hi Wihi Ntirho-vutomi Lowu Ndzi Nga Ta Wu Hlawula?

Loko ndzi ri karhi ndzi dyondza Bibele ni Timbhoni, a ndzi ya emahlweni ni ntirho-vutomi wa mina wa ntivo-vuxongi. Loko ndzi thwasa exikolweni xa ntivo-vuxongi, ndzi tirhe tanihi mupfuneti wa profesa wa ntivo-maribye. Kutani, hilaha ndzi boxeke hakona eku sunguleni, xiringanyeto xa mina xa ribye ra xitsundzuxo leri nga tirhisiwaka ku xixima hinkwavo lava dlayiweke eNyimpini ya Vumbirhi ya Misava xi humelerile. Xihloko lexi a ndzi xi ringanyetile a xi ku, “Lava Feke eNyimpini,” a xi kombisa vonelo leri se a ndzi ri na rona hi nyimpi. (Esaya 2:4; Matewu 26:52) Loko xifaniso xexo—lexi a xi lehe ku tlula timitara ta ntlhanu xi khanguriwa, a ndzi nga ri kona hikuva nkhuvo wa kona a wu fambisana ni ku rhandza tiko naswona a wu nga pfumelelani ni ripfumelo ra mina leri seketeriweke eBibeleni.

Loko ndzi duma tanihi munhu la nga ni vuswikoti eka ntivo-vuxongi, ndzi tshembisiwe mintirho leyi nga ta ndzi holela mali hi masaka. Kambe, ndzi sungule ku kambisisa leswi nga swa nkoka ngopfu eka mina. Hambileswi a ndzi wu rhandza ntirho wa mina, kambe leswi a ndzi swi rhandza ngopfu a ku ri ku pfuna vanhu hi tlhelo ra moya. Hi yona mhaka leyi hi 1953, ndzi sunguleke ku va phayona, hilaha vachumayeri va evhangheli va nkarhi hinkwawo va Timbhoni ta Yehovha va vitaniwaka hakona.

Minkarhi yin’wana a ndzi byeriwa leswaku ndzi tlanga hi talenta ya mina. Kambe ndzi swi xiyile leswaku hambi ku ri yini leswi ndzi nga swi fikelelaka tanihi muvatli a swi ta va swa xinkarhana. Hambi ku ri maribye ya xitsundzuxo lama endliweke hi granayiti ma wa hi ku famba ka nkarhi. Kambe, tanihi phayona, ndzi nga tirhisa nkarhi wa mina wo tala ku pfuna van’wana leswaku va kuma ndlela leyi yisaka evuton’wini lebyi nga heriki! (Yohane 17:3) Hambiswiritano, a ndzi swi rivalanga ku vatla. Minkarhi yin’wana, a ndzi hungasa hi ku vatla swifaniso leswitsongo, kutani ndzi swi xavisa ndzi kuma mali yo tihanyisa.

Ndzi Rhurhela eTiko-xikaya

Hi 1957, endzhaku ka malembe ya mune ndzi ri phayona le Helsinki, rhavi ra le Finland ra Timbhoni ta Yehovha ri ndzi komberile leswaku ndzi ya eJalasjärvi, ku nga tiko-xikaya ra muganga wa le Ostrobothnia Dzonga. Kwalaho a ndzi fanele ndzi ya tirha na Anja Keto, loyi a a ri ntsongo eka mina hi malembe ya 17. Hambileswi a ndzi nga n’wi tivi Anja, ndzi xi amukerile xiavelo xexo kutani ndzi famba ku ya tshama na yena. Hi yena na mina ntsena lava a hi ri Timbhoni endhawini yoleyo, hikwalaho a hi tala ku tirha swin’we ensin’wini. Ku nga ri kungani a hi ri vanghana lavakulu.

Ku rhurhela eJalasjärvi a swi vula ku tlhelela evuton’wini bya le matiko-xikaya lebyi a ndzi hanya byona ndzi nga si nghenela ntirho wa ntivo-vuxongi le ntsindza wa doroba emalembeni ya 20 lama hundzeke. Vuxika bya kona a byi vuyisa ni n’wana evukatini, minkarhi yin’wana a hi boheka ku famba exikarhi ka gamboko leyi a yi fika hi le tinyongeni ta hina. A hi tshama exikamaranini lexi a xo va yindlu hi vito. A hi ka mati exihlobyeni lexi nga ekusuhi, naswona hi ntolovelo mati lawa hi nga ma ka a ma ghwitsila ni vusiku. Kambe a hi ri ni swilo hinkwaswo leswi hi swi lavaka. (1 Timotiya 6:8) Wolawo a ku ri masiku yo tsakisa, a hi tshama hi ri karhi hi gingiriteka.

Ku Gingiriteka eNtirhweni Lowu Vuyerisaka

Kambe, eku sunguleni, a swi vonaka onge ho tlanga hi nkarhi, hikuva vanhu va kwalaho a va hi venga. Leswaku hi va pfuna va twisisa ntirho wa hina, hi hlele ku va komba tifilimi leti endliweke hi Timbhoni ta Yehovha, to fana ni leyi nge The New World Society in Action ni leyi nge The Happiness of the New World Society. Tifilimi leti ti endle leswaku va hi tiva ni ku tiva ntirho wa hina, ti va pfune ku vona ndlela leyi ntirho wa hina wu va pfunaka ha yona vanhu emisaveni hinkwayo. A ku ta vanhu vo tala va ta hlalela tifilimi leti.

Siku rin’wana, Eero Muurainen, mulanguteri wa xifundzha la nga Mbhoni ya Yehovha, u va kombe filimi leyi nge, The New World Society in Action eholweni ya tiko. A ku tele lerova a ku ri hava ni vuphelo bya marha, ndzi kume ndhawu le mpfungwe wa holo, hi le khonweni. Ndzi boheke ku yima hi nenge wun’we, ndzi tiseketela hi khumbi, tanihi leswi a ku nga ri na ndhawu yo veka nenge lowun’wana ehansi. Loko filimi yi hela, vanhu vo tala va te eka hina, va kombela leswaku hi va endzela.

Loko hi endzela vanhu lava tshamaka emapurasini, a hi tirhisa ni switlanga-tikhasete leswaku hi tlanga tikhasete ta tinkulumo ta Bibele leti rhekhodiweke. Siku rin’wana hi tshame hi pfumela ku tlanga yin’wana ya tinkulumo teto hi awara ya nkombo nimadyambu endlwini ya ndyangu wun’wana, naswona a hi rhambe muganga wolowo hinkwawo leswaku wu ta yingisela nkulumo leyi. Nimixo siku rero hi gade swikanyakanya swa hina hi ya chumayela emugangeni wun’wana, lowu a wu ri ekule hi mpfhuka wa kwalomu ka tikhilomitara ta 25, a hi ehleketa leswaku hi ta vuya ri nga si pela. Kambe, loko hi suka kwalaho, mpfula yi ne ngopfu lerova a ku nga ha fambeki hikwalaho ka ridaka.

Eku heteleleni, ridaka ri khome mavhilwa lerova ma nga ha swi koti ku ndzuluka, kutani hi boheke ku rhwala swikanyakanya swa hina. Hikwalaho ka sweswo, hi tsandzekile ku suka ekaya hi nkarhi, ku ya enhlanganweni. Hi suke nivusiku hi rhwale switlanga-tikhasete swa hina kutani hi fika hi awara ya khume nivusiku. A hi tibyele leswaku a hi nge kumi munhu. Kambe, hi hlamale ngopfu loko hi kuma yindlu ya ha lo mphaa, hi vanhu va kwalaho va hi yimerile! Endzhaku ka nkulumo yoleyo, ku landzele bulo ro tsakisa. Loko hi fika ekaya hi mahlamba-ndlopfu, a hi nga ha tikoti hi ku karhala, kambe a hi tsake ngopfu!

Miganga ya kwalaho yi le kule ni le kule lerova Timbhoni ta xifundzha xexo ti hi pfune ku xava movha—movha wa khale lowu endliweke eRhaxiya. Sweswo swi hi olovisele ntirho wa hina wo chumayela. Hi ku famba ka nkarhi, movha lowu a wu tiviwa ngopfu hikuva bixopo wa xifundzha xexo u byele vanhu va kereke leswaku va nga hi amukeli emakaya ya vona. U vulavule hi vavasati vambirhi lava fambaka hi movha wa wasi. Xikan’we-kan’we vanhu va sungule ku tlakusa tinhloko. A va lava ku tiva leswaku i vamani vavasati lava, ni xivangelo xa ku va va ri ni khombo swonghasi! Sweswo swi endle leswaku hi va ni mabulo yo tsakisa ya Bibele ni vanhu va le mutini wolowo. Kunene marito ya Esaya ma vurisile loko ma ku: “Tlhari rihi ni rihi leri nga ta endleriwa ku ku hlasela a ri nge humeleli.”—Esaya 54:17.

Hi ku famba ka nkarhi, ntirho wa hina wu humelerile. Hi sungule ku khoma minhlangano ya vhiki ni vhiki ni vanhu va nga ri vangani lava tsakelaka. Eku heteleleni ntlawa wa hina wu engetelekile, naswona hi 1962, ku vumbiwe vandlha ra vahuweleri va 18, lava vunyingi bya vona a ku ri va xisati. Endzhaku ka malembe mambirhi, mina na Anja hi yisiwe endhawini leyi vitaniwaka Ylistaro, kona emugangeni wolowo.

Ndhawu Yo Xonga

Hi tsakele ku saseka ni ku rhula loku a ku ri kona endhawini yoleyo ya le makaya exiavelweni xa hina lexintshwa, kambe lexi a hi xi tsakela ngopfu, a ku ri vanhu va kwalaho. A va ri ni malwandla naswona a va rhandza vanhu. I ntiyiso leswaku vo tala a va rhandza vukhongeri ni tiko ku tlula mpimo, naswona minkarhi yin’wana a va hi holovela; kambe a ku ri ni van’wana lava a va yi xixima swinene Bibele. Minkarhi yo tala loko hi humesa Bibele, vavasati a va tshika mintirho ya vona ya le kaya leswaku va hi lomba tindleve naswona vavanuna a va rhula swihuku swa vona—swihuku leswi hi xitalo a swi nga suki etinhlokweni ta vona. Minkarhi yin’wana loko hi dyondza Bibele, ndyangu hinkwawo hambi ku ri vaakelani, a va ta va ta tshama va rhiya ndleve.

Vanhu va timbilu letinene, lava a ndzi hlangana na vona ensin’wini, a va ndzi endla leswaku ndzi vumba swifaniso swa vanhu lava tsakeke. Loko ndzi ri ni nkarhi, a ndzi teka vumba, kutani ndzi sungula ku vumba nchumu wo karhi. Tanihi leswi minkarhi hinkwayo a ndzi tsakisiwa hi vanhu lava titsakeleke, swifaniso swa mina swo tala a swi ri swa vanhu. Swo tala swa swona a swi kombisa vavasati va ri karhi va endla mintirho ya vona ya le kaya. Xihloko xin’wana xa magazini xi vule leswi hi swifaniso swa mina: “Loko u languta swifaniso leswi, u titwa u tsakile naswona u sirhelelekile, swi fambisana ni misavu naswona swi endliwe hi ndlela leyi kombaka ku ringanisela . . . Swifaniso leswi a swi kombisa leswaku muvumbi wa swona u rhandza vanhu naswona u ni vuswikoti.” Kambe, a ndzi tiyiseka leswaku a ndzi khomeki ku tlula mpimo hi ku endla swifaniso. Ndzi khomelele swi tiya eka xiboho xa mina xo tirhela Yehovha evutirhelini bya nkarhi hinkwawo.

Hi 1973 ndzi komberiwe ku endla ntirho lowu a ndzi nga ta wu ala. Ndzi komberiwe ku endla xifaniso lexikulu lexi nga ta vekiwa laha ku amukeriwaka vaendzi erhavini ra le Finland ra Timbhoni ta Yehovha le Vantaa. Ku hlawuriwe Pisalema 96:11-13 tanihi xihloko xa xifaniso lexi. Mawaku ndlela leyi a ndzi tsake ha yona ku tirhisa vutshila bya mina eku dzuniseni ka Yehovha!

Tanihi leswi swifaniso swo tala a ndzi swi endlela ku tihungasa loko ndza ha ri phayona, ndzi hlamarile loko eku heleni ka va-1970, ndzi nyikiwa mudende wa vaendli va swifaniso. Phela, ndzi wu tsakerile nseketelo wolowo wa timali, kambe ndzi tivutise ndzi ku, ‘Xana hi swona ntsena leswi a ndzi ta kuma swona loko a ndzi nyiketele vutomi bya mina hinkwabyo eku endleni ka swifaniso? A ndzi to kuma swimalananyana leswi ndzi nga ta dya swona loko ndzi dyuhele?’ Swimalana leswi a hi nchumu loko swi pimanisiwa ni hakelo ya vutomi lebyi nga heriki!—1 Timotiya 6:12.

Ndzi Tlhelela eDorobeni

Lembe ra 1974 ri cince swo tala evuton’wini ni le vutirhelini bya hina. Hi averiwe ku ya tirha eTurku, ku nga doroba lerikulu. Hi nkarhi wolowo a ku ri karhi ku akiwa miako yo tala kwalaho, naswona vanhu lava a va khitikanela kwalaho va endle leswaku ku laveka vachumayeri va Mfumo. Eku sunguleni, a hi nga xi tsakeli ngopfu xiavelo xa hina lexintshwa xa le dorobeni. A swi tika ku chumayela vanhu lava tshamaka edorobeni, hikuva vo tala va vona a va nga ri na mhaka ni rungula ra hina. Kambe hakatsongo-tsongo hi sungule ku yi tolovela nsimu yoleyo, naswona hi kume vanhu vo tala lava a va rhandza ntiyiso wa Bibele.

Emalembeni lawa hinkwawo, mina na Anja hi ve ni nkateko wo pfuna vanhu va 40 leswaku va nyiketela vutomi bya vona eka Yehovha. Mawaku ndlela leyi vana lava va hina va moya va hi tsakisaka ha yona! (3 Yohane 4) Emalembeni ya sweswinyana rihanyo ra mina ri sungule ku tsana, kambe ndza swi vona leswaku Yehovha wa ndzi seketela, vandlha ra ndzi rhandza, naswona Anja phayona-kulorhi leri rhandzekaka, u ve “mpfuno lowu tiyisaka.” (Vakolosa 4:11; Pisalema 55:22) Loko ndzi hlangana na Anja emalembeni ya kwalomu ka 50 lama hundzeke, ndzi ehleketa leswaku a nga kona eka hina loyi a a ehleketa leswaku hi ta phayona swin’we vutomi bya hina hinkwabyo.

Ku ni marito lama dumeke lama nge, “Vutomi byi komile kambe ntivo-vuxongi wu tshama hilaha ku nga heriki.” Kambe, eka mina a swi tano. Ndzi pfumelelana ni marito ya muapostola Pawulo eka 2 Vakorinto 4:18 lama nge: “Swilo leswi voniwaka i swa nkarhinyana, kambe swilo leswi nga voniwiki i swa hilaha ku nga heriki.” Ntsako hinkwawo lowu ndzi veke na wona tanihi mutshila eka ntivo-vuxongi—“swilo leswi voniwaka”—i swa nkarhinyana. A wu nge pimanisiwi nikatsongo ni ntsako lowu ndzi wu kumeke entirhweni wa Yehovha, naswona ntivo-vuxongi a wu nge nyiki munhu vutomi lebyi nga heriki. Ndza tsaka swinene leswi ndzi nyikeleke vutomi bya mina eka “swilo leswi nga voniwiki,” swilo leswi nga ta tshama hilaha ku nga heriki ku tlula ntivo-vuxongi!

[Xifaniso lexi nga eka tluka 19]

Ndzi ri karhi ndzi endla ribye ra xitsundzuxo ndzi tirhisa ribye ra granayiti

[Xifaniso lexi nga eka tluka 21]

Ndzi ri na Anja (eximatsni), hi 1957

[Xifaniso lexi nga eka tluka 22]

Ndzi ri na Anja (exineneni) namuntlha