Ta Rivala
◼ Hi ku ya hi nkambisiso wun’wana, ku endliwa vuhandzuri loko munhu a kuma n’wana swi ni khombo hilaha ku phindhekeke ka nharhu ra ku fa ka manana ku tlula loko a bebula hi ndlela ya ntumbuluko.—OBSTETRICS AND GYNECOLOGY, U.S.A.
◼ N’wasayense Stephen Hawking, u vutise xivutiso lexi landzelaka eka Internet: “Eka misava leyi nga ni khombo eka swa tipolitiki, etikweni ni le ka ntumbuluko, xana vanhu va ta swi kotisa ku yini ku ya emahlweni va hanya emalembeni ya 100 lama landzelaka?” Endzhaku ka n’hweti u te: “Nhlamulo na mina a ndzi yi tivi. Hi swona swi nga ndzi endla ndzi vutisa xivutiso lexi leswaku vanhu va ta ehleketa ha xona, ni ku xiya khombo leri hi langutaneke na rona.”—THE GUARDIAN, BRITAIN.
◼ Lembe ni lembe vanhu va kwalomu ka 14 ku ya eka 19 wa timiliyoni eka vaaka-tiko va 37 wa timiliyoni va le Tanzania va hlaseriwa hi vuvabyi bya malariya. “Vuvabyi lebyi byi dlaya vanhu va kwalomu ka 100 000 lembe ni lembe etikweni leri.”—THE GUARDIAN, TANZANIA.
Tinhlampfi Ti Sirhelela Mati
Madoroba yo hlayanyana ya le Amerika N’walungu ma tirhisa tinhlampfi leti va nge i ti-bluegill, leti nga ni vunyenyeti eka tikhemikhali laha ti nga kona leswaku ti ta va komba loko mati lama nwiwaka ma tengile kumbe e-e. Xiviko xa Associated Press xi vika leswaku: “Tinhlampfi leti ti hoxiwa emathankini lawa ma nga ni mati lama humaka eka mfumo naswona ma tshamaka ma ri karhi ma tatisiwa, naswona ku ni switirhisiwa leswi kambelaka ku cinca loku vaka kona eka ndlela leyi tinhlampfi leti ti hefemulaka ha yona, ku ba ka mbilu ni ndlela leyi ti hlambelaka ha yona, ku vona loko ku ri ni ku cinca, leswi nga ta komba leswaku ku ni chefu.” Xiviko lexi loko xi ya emahlweni xi kombisa leswaku nkarhi wun’wana le Dorobeni ra New York, “tinhlampfi leti ti kote ku kombisa leswaku mati lawa ma ngheniwe hi dizele tiawara timbirhi . . . switirhisiwa swin’wana swi nga si xiya mhaka leyi,” hi ndlela yoloye chefu leyi yi siviwile leswaku yi nga fiki emakaya ya vanhu.
Ku Tatisiwa Ka Nikhothini
Loko va ta rihanyo va ri karhi va khutaza vanhu ku tshika fole, tikhampani to endla fole ti karhi ti “endla leswaku fole ri godzombela ngopfu hi tindlela ta vukungundzwana” ti engetela nikhothini “hi kwalomu ka khume ra tiphesente emalembeni ya tsevu lama hundzeke,” ku vika The New York Times. Ku ni xitirhisiwa lexintshwa lexi tirhisiwaka ku kambela mpimo wa nikhothini leyi nga kona eka fole naswona xitirhisiwa lexi xi kota ku encenyeta ndlela leyi munhu a dzahaka ha yona, naswona ku kumiwe leswaku tikhampani to endla fole ti ringeta ku “wonga vantshwa leswaku va sungula ku dzaha ni lava ku nga khale va dzaha leswaku va nga tshiki.” Loko ku kamberiwa “ku kumiwe leswaku mixaka hinkwayo ya mafole yi ni mpimo lowukulu wa nikhothini lowu nga endlaka munhu a godzomberiwa swinene.”
Voko Leri Nga Lo Endliwa Leri Lawuriwaka Hi Byongo
Wanuna u’wana wa le United States loyi a tsemiweke mavoko yakwe ku suka ekatleni endzhaku ka mhangu, sweswi u tirhisa voko leri nga lo endliwa leri lawuriwaka hi byongo bya yena. U kota ku khandziya xitepisi, ku penda ni ku angarha vatukulu vakwe. Cable News Network yi vika leswaku: “Voko ra yena ra ximatsi leri nga lo endliwa ri kota ku encenyeta leswi a swi endliwa hi leri nga tsemiwa naswona ri lawuriwa hi byongo bya yena. Wanuna loyi wo ehleketa kunene a ku, ‘Voko pfaleka,’ kutani rungula ra gezi leri fambaka hi misiha leyi nga lo vekeriwa ri endla leswaku sweswo swi endleka.” Ku ni swinsimbana leswi twaka ku tshuka-tshuka ka misiha leswi vangiwaka hi rungula leri humaka emiehleketweni kutani ri ya eka khompyuta leyi nga le vokweni. Khompyuta leyi yi endla leswaku michini leyitsongo leyi nga eka voko leri nga lo endliwa yi sungula ku tirha kutani yi tshuka-tshukisa voko ra munhu hi ndlela ya ntumbuluko exikokolweni ni voko hinkwaro.
Magidi-gidi Ya Swihadyana Leswintshwa!
Phepha-hungu ra le Tahiti ra Fenua Info ri vika leswaku lembe ni lembe ku kumiwa tinxaka ta kwalomu ka 17 000 ta swihadyana ni swiharhi leswi a swi nga tiviwi. Kwalomu ka 75 wa tiphesente ta swona i switswotswana kambe ku kumeke ni 450 wa swihadyana leswi nga ni longo, ku katsa ni 250 wa tinxaka ta tinhlampfi ni kwalomu ka 20 ku ya eka 30 wa tinxaka ta swiharhi. Swo tala swa swihadyana leswi i makondlo ni vamangadyana naswona phepha-hungu leri ri vula leswaku “hi xiringaniso ku kumiwa xiharhi lexintshwa lembe ni lembe,” naswona van’wasayense va vula leswaku mhaka leyi ya hlamarisa. Nhlayo ya leswi kumiwaka yi katsa misinya ni swimilana.