Shark Bay—Lwandle Ro Saseka Ra Tinhlampfi — Watchtower LAYIBURARI YA LE KA WEB SITE

Shark Bay—Lwandle Ro Saseka Ra Tinhlampfi

HI MUTSARI WA XALAMUKA! LE AUSTRALIA

SHARK BAY i ndhawu leyikulu leyi kumekaka evupela-dyambu bya tiko ra Australia, kwalomu ka tikhilomitara ta 650 ku ya en’walungwini wa doroba ra Perth. Hi 1629, Francois Pelsaert, ku nga muvalangi wa Mudachi u vule leswaku ndhawu leyi yi kota mananga hikuva “a yi na nchumu naswona yi rhukaniwile hikuva a yi na byanyi bya rihlaza.” Hi ku famba ka nkarhi, van’wana lava hundzeke kwalaho va hlamusele ndhawu leyi hi marito yo fana ni lawa, Ndhawu Leyi Nga Riki Na Ntshembo, Ndhawu Leyi Nga Pfuniki Nchumu ni Ndhawu Leyi Khomisaka Tingana.

Kambe, namuntlha ku ni vanhu vo tlula 120 000 lava endzelaka ndhawu leyi lembe ni lembe. Ndhawu leyi ya hlamarisa swinene lerova hi 1991 yi xaxametiwe eka Tindhawu ta Risima eMisaveni.a

Ndhawu Yo Saseka Leyi Phuphumaka Hi Swilo Leswi Hanyaka

Pelsaert a a ta va a vone ndhawu yo saseka swinene loko a a lo languta endzeni ka mati, hikuva Shark Bay yi ni ndhawu leyikulu yo saseka leyi nga ni byanyi byo hambana-hambana bya le ndzeni ka mati, lebyi funengetaka ndhawu leyi tlulaka 4 000 wa swikwere-khilomitara. Ribuwa leri vitaniwaka Wooramel Seagrass rona ri lehe 130 wa tikhilomitara hi le vuxeni bya Shark Bay.

Byanyi lebyi bya le lwandle, lebyi kahle-kahle ku nga swimilana leswi nga ni swiluva, byi dyiwa hi swiharhi swa mixaka-xaka swa le lwandle. Eka ndhawu leyi yo saseka ku tshama swihadyana swo tala swa le matini swo kota mahanti ni tinhlampfi letitsongo. Byanyi lebyi bya le lwandle byi dyiwa ni hi swiharhi swa le matini leswi vuriwaka ti-dugong kumbe ti-sea cow ta kwalomu ka 10 000. Swiharhi leswi swo rhula swo tlhariha leswi tikaka kwalomu ka 400 wa tikhilogiramu, swi tidyela byanyi lebyi bya le matini minkarhi yin’wana swi va swi ri ntlhambi wa kwalomu ka 100. Le Australia n’walungu, ku suka eShark Bay leyi nga le vupela-dyambu ku ya eMoreton Bay leyi nga le vuxeni, hi yona ndhawu leyi nga ni ti-dugong to tala emisaveni hinkwayo.b

Ndhawu leyi ya Shark Bay yi tele hi tinhlampfi leti vuriwaka tinyankwave. Ku ni tinxaka ta tinyankwave to hambana-hambana ku katsa ni leti vuriwaka tiger shark, ni nyankwave leyikulu swinene emisaveni kambe leyi rhuleke leyi vuriwaka whale shark. Tinyankwave leti ti hlambela swin’we ni tidolfini, leswi swi hambanaka ni mavarivari ya leswaku laha ku nga ni tidolfini, a wu nge ti kumi tinyankwave. Entiyisweni, valavisisi va kume leswaku kwalomu ka 70 wa tiphesente ta tidolfini leti kumekaka endhawini leyi ti ni swivati leswi vangiweke hi ku hlaseriwa hi tinyankwave. Ndhawu leyi yi ni mixaka ya swiharhi swo hambana-hambana swo kota tinkava-va-nga-heti, leti wisaka laha eriendzweni ra tona ro ya edzongeni, ni timfutsu ta le matini leti taka lembe ni lembe ku ta tshikela matandza ya tona etimbuweni ta kwalaho.

Xana I Maribye Hakunene?

Ku hambana ni tindhawu tin’wana ta le Shark Bay, ku ni ndhawu leyi vitaniwaka Hamelin Pool leyi kumekaka hi le dzongeni wa nsonga lowu, leyi langutekaka onge a ku na xivumbiwa lexi hanyaka eka yona. Hikwalaho ka leswi mati ya kwalaho ma hisiwaka ngopfu hi dyambu kutani ma va nkungwa, ma kufumela naswona ma ni munyu wo tala ku tlula mati ya le lwandle lama tolovelekeke. Loko u languta mati ya kona u ta vona swilo swo kota maribye yo kwalala ematlhelweni ka mati. Kambe loko u tshinela ekusuhi u ta kuma leswaku “maribye” lawa kahle-kahle i masalela ya nkuxu wa khale lowu vumbiwaka hi swihadyana swa le matini leswi vuriwaka ti-cyanobacteria kumbe nkuxu wa wasi bya rihlaza. Eka xikwere mitara ha xin’we ku ni magidi-gidi ya swona!

Swihadyana leswi swi pfuva marha ya swona ni swin’wana leswi swi swi kumaka ematini ya le lwandle leswaku swi endla vumba, kutani swi aka yindlu ya swona hi ku pharha kunene, yi tiya onge i ribye. Swi teka malembe ku aka yindlu leyi. Swi nga teka kwalomu ka malembe ya 1 000 leswaku tiyindlu ta swihadyana leswi ti leha ku ringana 30 wa tisentimitara!

Le Hamelin Pool masalela lawa ya nkuxu ma tele swinene hi mixaka-xaka ya yona ku tlula hambi ku ri kwihi emisaveni. Ku tlula kwalaho, ndhawu leyi hi yona yi nga ni nkuxu wo tala ku tlula tindhawu tin’wana emisaveni.

Leswi Tsakisaka Ngopfu Le Shark Bay

Nchumu lowu tsakisaka ngopfu le Shark Bay i tidolfini ta nhompfu yo tontswa ta le ribuweni ra le Monkey Mia, leri nga le makumu ka Nhlonhle ya Denham. Ribuwa ra Monkey Mia hi rin’wana ra tindhawu leti tidolfini ta le lwandle ti taka eka rona ku ta tlanga ni vanhu. A nga kona la tivaka leswaku ti sungule rini ku endla sweswo.

Van’wana va vula leswaku tidolfini a ti byisa tinhlampfi ti ti yisa eka mati lama nga entangiki ngopfu hi va-1950—ku nga nchumu lowu ta ha wu endlaka ni sweswi. Kumbexana vanhu va sungule hi wona nkarhi wolowo ku tolovelana ni tidolfini leti. Hi 1964, wansati un’wana la phasaka tinhlampfi u teke nhlampfi a yi hoxela dolfini leyi a yi tlanga ekusuhi ni byatso byakwe le Monkey Mia. Dolfini leyi, leyi vanhu a va yi vitana Charlie, yi tlhele yi vuya vusiku lebyi landzelaka, kutani yi teka nhlampfi evokweni ra wansati loyi. Hi ku famba ka nkarhi vanghana va Charlie na vona va endle tano va ri swin’we na yena.

Ku sukela kwalaho ku ni switukulwana swinharhu swa tidolfini leswi tsakisaka vaendzi vo tala swinene. Tidolfini leti ti tsakise ni vativi va ntivo-vutomi, lerova kwalomu ka 100 wa vona lava humaka ematikweni yo hambana-hambana va endle vulavisisi hi tinhlampfi leti, leswi endleke leswaku ku endliwa vulavisisi lebyikulu ngopfu eka tona ku tlula letin’wana hinkwato emisaveni hinkwayo.

Masiku lawa tidolfini ti endzela ribuwa ra Monkey Mia hi xitalo swin’we ni vana va tona nimixo. Mintshungu ya vaendzi va tshama va ti rindzele hi mahlo-ngati, kambe a hi vaendzi hinkwavo lava nyikiwaka lunghelo ro ti phamela swakudya. Ha yini? Xivangelo xa kona hileswaku vahlayisi va ndhawu leyi a va lavi leswaku tidolfini leti ti hanya hi ku kombela. Hambiswiritano, vahlaleri hinkwavo va kota ku vona hinkwaswo leswi humelelaka. Wansati un’wana u te: “A swi ta tsakisa swinene loko vanhu a va ri ni vuxaka byo tani ni swivumbiwa hinkwaswo swa laha misaveni!”

Bibele yi komba leswaku ku navela koloko ku fambisana ni xikongomelo xo sungula xa Xikwembu, xa leswaku vanhu va fanele ku fuma swiharhi hinkwaswo. (Genesa 1:28) Loko u rhandza swiharhi, swi ta ku tsakisa ku tiva leswaku xikongomelo xa Xikwembu xi ta hetiseka loko Mfumo wa Xikwembu wa le matilweni lowu nga emavokweni ya Yesu Kreste wu fuma emisaveni hinkwayo, hambileswi swa sweswi wu kavanyetiweke swa xinkarhana hi xidyoho.—Matewu 6:9, 10; Nhlavutelo 11:15.

EMfun’weni wa Xikwembu, misava hinkwayo yi ta saseka yi tala hi swilo leswi hanyaka ni ku va ni vutomi lebyinene. Ku nga ri khale, tindhawu to kota Shark Bay ti ta tsakisa vaendzi ku tlula leswi ti nga xiswona sweswi.—Pisalema 145:16; Esaya 11:6-9.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

a Vandla ra Nhlangano wa Matiko ra Dyondzo, Sayense ni Ndhavuko ri engetela eka Nxaxamelo wa rona wa Tindhawu ta Risima eMisaveni, tindhawu leti nga ta risima hi tlhelo ra ndhavuko kumbe ntumbuluko.

b Hambileswi ti-dugong ti yelanaka ni ti-manatee, kambe a swi fani swiharhi leswi. Ti-manatee ti ni ncila wo bumbula kasi ti-dugong ti ni ncila wo lala, wo fana ni wa dolfini.

[Mimepe leyi nga eka tluka 15]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

AUSTRALIA

SHARK BAY

[Xifaniso lexi nga eka tluka 16, 17]

Xifaniso xa le moyeni xa ribuwa ra Monkey Mia

[Xifaniso lexi nga eka tluka 16, 17]

Ti-“dugongs” kumbe “ti-sea cows” to rhula

[Xihlovo Xa Kona]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 16, 17]

Swihadyana swa magidi-gidi swi aka tindlu ta swona hi nkuxu

[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]

Tidolfini ta le lwandle ti tala ku endzela ribuwa ra Monkey Mia

[Laha Swifaniso Swi Humaka Kona eka tluka 15]

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 17]

Swifaniso hinkwaswo handle ka leswa ti-dugong, swi huma eka Tourism Western Australia