Ndlela Yo Sirhelela Vana Va Wena

A VA talanga vanhu lava rhandzaka ku vulavula hi mhaka ya ku endliwa ka vana nsele. Vatswari va twa ku vava ngopfu loko ku vulavuriwa hi mhaka leyi! Kambe, ku endliwa ka vana nsele ka chavisa namuntlha, naswona ku nga onhela vana vumundzuku bya vona. Xana swi fanerile ku tikarhata hi vulavula hi mhaka leyi? Xana a wu ta endla yini leswaku u sirhelela n’wana wa wena? Phela ku tiva malunghana ni ku endliwa ka vana nsele swa olova. Kambe ku tiva sweswo swi nga ku pfuna swinene.

U nga chavisiwi hi ndzingo lowu. Hambiloko u pfilunganyekile, u ni matimba lawa n’wana wa wena a nga riki na wona naswona swi nga koka malembe yo tala leswaku a va na wona. Loko malembe ma ri karhi ma hundza sweswo swi endle leswaku u kuma vutivi, ntokoto ni vutlhari. Leswaku u humelela tirhisa matimba wolawo leswaku u sirhelela n’wana wa wena. Hi ta bula hi magoza manharhu ya xisekelo lawa mutswari un’wana ni un’wana a nga ma tirhisaka. Hi lama landzelaka: (1) A ku ve wena wo rhanga ku sirhelela n’wana wa wena leswaku a nga endliwi nsele, (2) dyondzisa n’wana wa wena hi ta makhombo lama nga kona naswona (3) n’wi dyondzise ndlela leyi a nga tisirhelelaka ha yona.

Xana U Wo Rhanga Ku Sirhelela N’wana Wa Wena?

Vutihlamuleri lebyikulu byo sirhelela n’wana leswaku a nga endliwi nsele i bya vatswari, ku nga ri n’wana. Hikwalaho, vatswari va fanele va dyondzisa vana hi mhaka leyi. Loko u ri mutswari, ku ni swilo swo hlayanyana leswi u faneleke ku swi tiva malunghana ni ku endliwa ka vana nsele. U fanele u tiva munhu la endlaka vana nsele nileswaku u wu endlisa ku yini. Hakanyingi vatswari va vona onge vanhu lava endlaka vana nsele i vanhu lava nga va tiviki lava va tumbelelaka emunyameni. Vanhu vo tano va kona hakunene. Swihaxa-mahungu swi tshamela ku vulavula hi vanhu volavo. Hambiswiritano, a va talanga. Eka milandzu ya kwalomu ka 90 wa tiphesente ya ku endliwa ka vana nsele, muendli wa kona ku va ku ri munhu loyi n’wana a n’wi toloveleke.

Hi ntolovelo, a swi khorwisi leswaku muakelani, mudyondzisi, muongori, muleteri kumbe xaka a nga endla n’wana nsele. Entiyisweni, vanhu vo tala a va swi endli sweswo. A swi bohi leswaku u ehleketelela munhu un’wana ni un’wana loyi u n’wi vonaka. Kambe, u nga sirhelela n’wana wa wena hi ku dyondza marhengu ya vanhu lava endlaka vana nsele.—Vona bokisi leri nga eka tluka 6.

Loko u tiva marhengu ya kona, swi endla leswaku wena mutswari u va wo rhanga ku sirhelela n’wana wa wena. Hi xikombiso, loko munhu loyi a tikombaka a rhandza vana ngopfu ku tlula vanhu lavakulu, a tsakela n’wana wa wena, a tshamela ku n’wi nyika tinyiko kumbe a kombela ku sala na yena ekaya kumbe ku famba na yena va ya beriwa hi moya, xana u ta endla yini? Xana u ta anakanya leswaku munhu yoloye u endla vana nsele? Doo! U nga hatliseli ku n’wi ehleketelela swo biha. Sweswo a nga ha va a swi endla hi mbilu yo basa. Nilokoswiritano, sweswo swi nga ha lava leswaku u xalamuka. Bibele yi ri: “Un’wana ni un’wana la nga riki na ntokoto u pfumela rito rin’wana ni rin’wana, kambe lowo tlhariha u xiyisisa magoza yakwe.”—Swivuriso 14:15.

Tsundzuka, xikombelo xin’wana ni xin’wana lexi nga vonakaka xi ri xinene, xi nga ha va lexi kanganyisaka. Xalamukela xikombelo xin’wana ni xin’wana xa munhu loyi a nga kombelaka ku dzumba ni n’wana wa wena va ri voxe. Tivisa un’wana ni un’wana loyi a kombelaka ku dzumba na yena leswaku u ta fika nkarhi wihi ni wihi u ta kamba n’wana wa wena. Melissa na Brad, i vatswari va swifanyetana swinharhu, naswona a va swi tsakeli ku siya n’wana wa vona ni munhu un’wana. Loko xifanyetana xin’wana xa vona xi ri karhi xi dyondzisiwa vuyimbeleri ekaya, Melissa u byele mudyondzisi wa xona a ku: “A ndzi nge heli laha ndlwini, ntsendze loko wa ha ri kona.” Ku veka tihlo hi ndlela yoleyo swi nga ha vonaka swi nga tolovelekanga, kambe vatswari lava va swi vone swi antswa ku endla tano ematshan’weni yo tisola endzhaku.

Tiva swilo hinkwaswo leswi n’wana wa wena a swi endlaka, vanghana va yena swin’we ni mintirho ya yena ya xikolo. Tiva swilo hinkwaswo leswi va hleleke ku swi endla. Dokodela un’wana wa ta miehleketo loyi a heteke malembe ya 33 a kambisisa milandzu ya ku endliwa ka vana nsele u vule leswaku ku ni milandzu ya ntsandza-vahlayi leyi a yi ta va yi nga vanga kona loko vatswari a va lo xalamuka. U tshahe munhu un’wana la endlaka vana nsele a ku: “Vatswari va hi nyika vana va vona. . . . Va ndzi olovisela ntirho.” U nga rivali leswaku swifamona swo tala swi lava vana hikwalaho ka leswi va phasekaka hi ku olova. Vatswari lava tivaka leswi vana va vona va swi endlaka, vana va vona a va phasiwi hi ku olova.

Ndlela yin’wana yo va wo rhanga eku sirheleleni n’wana i ku va muyingiseri lonene. Vana a swi va oloveli ku vula leswaku va endliwe nsele; swi va khomisa tingana naswona va vilerisiwa hileswaku van’wana va ta ku yini. Kutani rhiya ndleve loko va ku byela swo karhi leswi paluxaka nsele lowu va endliweke wona.a Loko n’wana wa wena a ku byela nchumu lowu ku karhataka, n’wi vutise swivutiso hi ndlela yo rhula leswaku a ta kota ku tiphofula. Loko a vula leswaku a nga swi lavi ku sala ni munhu wo karhi, n’wi vutise leswaku ha yini. Loko a vula leswaku munhu yoloye u tlanga mintlangu leyi nga tolovelekangiki na yena, n’wi vutise u ku: “I mintlangu ya muxaka muni? Xana munhu wa kona u endla yini?” Loko a vilerisiwa hileswaku munhu wo karhi wa n’wi khoma-khoma, n’wi vutise u ku, “U ku khoma-khome kwihi?” U nga hatliseli ku swi bakanyela etlhelo leswi n’wana wa wena a swi vulaka. Lava endlaka vana nsele va byela vana leswaku ku hava la nga ta va yingisa; hakanyingi va va va vurisile. Nakambe loko n’wana a endliwe nsele u hatla a hlakarhela loko a yingisiwa ni ku seketeriwa hi vatswari.

Dyondzisa N’wana Dyondzo Ya Xisekelo

Buku yin’wana yi tshahe mubohiwa la endleke vana nsele, a ku: “Vana lava ndzi va rhandzaka ngopfu hi lava nga tiviki nchumu hi timhaka ta rimbewu.” Marito lawa i xilemukiso eka vatswari. Vana lava nga tiviki nchumu hi ta rimbewu va kanganyisiwa hi ku olova hi vanhu lava endlaka vana nsele. Bibele yi vula leswaku vutivi ni vutlhari swi nga hi ponisa eka “munhu la vulavulaka swilo leswi humeke endleleni.” (Swivuriso 2:10-12) A swi kanakanisi leswaku hi swona leswi u swi lavaka eka n’wana wa wena. Loko swi ri tano, leswi ku nga rona goza ra vumbirhi ro n’wi sirhelela, u nga tshiki ku n’wi dyondzisa hi mhaka leyi ya nkoka.

Kambe, xana u nga va dyondzisa njhani vana va wena? A va talanga vatswari lava swi va olovelaka ku dyondzisa vana hi timhaka ta rimbewu. Na yena n’wana a nga khomiwa hi tingana ku vulavula hi timhaka leti, naswona a nge pfuki a sungule ku ku byela timhaka ha tona. Kutani wena u fanele u teka goza ku sungula. Melissa u ri: “Hi sungule ku va byela mavito ya swirho swa miri va ha ri vatsongo. A hi tirhisa mavito lama tolovelekeke, ku nga ri lama tirhisiwaka hi vana, hi va komba leswaku ku hava nchumu lowu khomisaka tingana eka xirho xin’wana ni xin’wana xa miri.” Endzhaku ka sweswo, swa olova ku vulavula hi timhaka ta ku endliwa ka vana nsele. Vatswari vo tala va byela vana va vona leswaku swirho swa miri leswi fihliweke hi swiambalo swo rhangisa a swi fanelanga swi kombiwa mani na mani naswona swi hlawulekile.

Heather loyi a boxiweke eka xihloko xo rhanga, u ri: “Mina na Scott hi byele xifanyetana xa hina leswaku xirho xa xona xa vununa a xi fanelanga xi kombiwa mani na mani, naswona a hi nchumu wo tlanga hi wona. Ku hava munhu loyi a faneleke a xi tlangisa hambi ku ri Manana kumbe Tatana swin’we na dokodela. Loko hi yisa xifanyetana xa hina eka dokodela, ndza xi byela leswaku dokodela a nga ha xi khoma xirho xa xinuna loko a xi kambela ntsena.” Vatswari havambirhi va hlanganyela eku dyondziseni ka n’wana mhaka leyi, naswona va tiyisekisa n’wana leswaku nkarhi na nkarhi u fanele a va byela loko munhu wo karhi a n’wi khoma hi ndlela leyi nga tolovelekangiki kumbe ku n’wi endlisa swilo leswi nga tolovelekangiki. Vatshila emhakeni ya ku khathaleriwa ka vana va khutaza vatswari hinkwavo leswaku va dyondzisa vana va vona hi timhaka leti boxiweke laha henhla.

Vanhu vo tala va kume leswaku buku leyi nge Dyondza Eka Mudyondzisi Lonkulub yi pfuna swinene eku dyondziseni ka timhaka leti. Ndzima 32, leyi nge “Ndlela Leyi Yesu A Sirheleriweke Ha Yona,” yi nyikela rungula leri chavelelaka eka vana malunghana ni makhombo ya ku endliwa nsele ni ndlela leyi swi nga swa risima ha yona leswaku va tshama va sirhelelekile. Melissa u ri: “Buku leyi yi hi nyike ndlela leyinene yo kandziyisa leswi hi nga swi byela vana va hina.”

Emisaveni ya namuntlha vana va fanele ku tiva leswaku ku ni vanhu lava lavaka ku va khoma-khoma kumbe ku endla leswaku vana va khoma-khoma vona hi ndlela leyi nga fanelangiki. Switsundzuxo leswi a swi fanelanga swi chavisa vana kumbe swi va endla va nga ha tshembi munhu un’wana ni un’wana lonkulu. Heather u ri: “I switsundzuxo swo sirhelela vana leswaku va nga kanganyisiwi. Kambe a hi switsundzuxo leswi vulavulaka hi ku endliwa ka vana nsele ntsena. Naswona a swi n’wi chavisanga nikatsongo n’wana wa mina.”

U fanele u tlhela u dyondzisa n’wana wa wena leswaku a nga yingisi xin’wana ni xin’wana lexi vanhu van’wana va n’wi byelaka xona. Ku dyondzisa n’wana ku yingisa i swa risima naswona a hi matlangwana. (Vakolosa 3:20) Kambe, dyondzo yoleyo yi nga va ni vuyelo lebyikulu. Loko n’wana a dyondzisiwa leswaku minkarhi hinkwayo u fanele a yingisa munhu un’wana ni un’wana lonkulu ku nga khathariseki swiyimo swa kona, u ta hlaseriwa hi ku olova. Vanhu lava endlaka vana nsele va hatla va swi xiya loko n’wana a yingisa xin’wana ni xin’wana. Vatswari vo tlhariha va dyondzisa vana va vona leswaku va nga yingisi xin’wana ni xin’wana. Vakreste va yi twisisa mhaka leyi. Hi ku komisa sweswo swi vula leswi: “Loko munhu a ku kombela ku endla nchumu lowu Yehovha Xikwembu a vulaka leswaku wu hoxile, a wu fanelanga u wu endla. Hambi ku ri Manana kumbe Tatana a nga fanelanga a ku kombela ku endla nchumu lowu Yehovha a vulaka leswaku wu hoxile. Naswona minkarhi hinkwayo byela Manana kumbe Tatana loko munhu wo karhi a ringeta ku ku endlisa nchumu lowu hoxeke.”

Xo hetelela, byela n’wana wa wena leswaku a nga pfumeleli munhu a n’wi byela leswaku a ku tumbetela timhaka to karhi. N’wi byele leswaku loko munhu wo karhi a n’wi byela leswaku a nga ku byeli timhaka to karhi, u fanele a ku tivisa timhaka ta kona minkarhi hinkwayo. Hambi o byeriwa yini na yini, hambiloko timhaka ta kona ti chavisa kumbe loko yena a endle nchumu wo karhi wo biha u fanele a ta eka Manana kumbe Tatana a ta n’wi tivisa mhaka ya kona hinkwayo. Swiletelo swo tano a swi fanelanga swi chavisa n’wana wa wena. U nga n’wi tiyisekisa leswaku a va talanga vanhu lava nga endlaka swilo leswi, ku fana ni ku n’wi khoma-khoma laha ku nga fanelangiki, ku n’wi byela leswaku a nga yingisi Xikwembu kumbe ku n’wi kombela ku hlayisa xihundla xo karhi. Ku fana ni ku endla malunghiselelo yo baleka loko yindlu yo tshuka yi sungula ku tshwa, swiletelo leswi swo va switsundzuxo ntsena, kumbexana a ku nge pfuki ku ve ni xiyimo lexi lavaka leswaku n’wana a swi tirhisa.

Dyondzisa N’wana Tindlela Leti A Nga Tisirhelelaka Ha Tona

Goza ra vunharhu leri hi nga ta vulavula hi rona, i ku dyondzisa n’wana wa wena leswi a nga swi endlaka loko munhu wo karhi o ringeta ku n’wi kanganyisa loko u nga ri kona. Ndlela yin’wana leyi khutaziwaka hi xitalo yi fana ni ntlangu. Vatswari va vutisa xivutiso lexi nge, “U ta endla yini loko . . . ?” ivi n’wana a hlamula. U nga ha ku, “U nga endla yini loko ho lahlekelana exitolo lexikulu? Xana u ta ndzi kuma njhani?” N’wana a nga ha hlamula hi ndlela leyi u nga yi langutelangiki, kambe u nga n’wi kongomisa hi ku n’wi vutisa swivutiso leswi engetelekeke swo tanihi lexi nge, “Xana swi kona leswi u swi ehleketaka leswi a wu ta swi endla leswaku u tshama u sirhelelekile?”

U nga ha vutisa n’wana swivutiso leswi fanaka leswaku a anakanya leswi a nga swi endlaka loko munhu wo karhi o tshuka a n’wi khoma-khoma laha ku nga fanelangiki. Loko n’wana a hela mbilu hi ku hatlisa hikwalaho ka leswi u n’wi vutisaka, u nga ha ringeta ku n’wi chumbutela xitori xa n’wana un’wana. Hi xikombiso: “Xinhwanyetana xin’wana a xi ri swin’we ni xaka leri xi ri rhandzaka ngopfu, hiloko xaka rero ri ringeta ku xi khoma-khoma laha ku nga fanelangiki. U ehleketa leswaku xinhwanyetana lexi a xi fanele xi endla yini leswaku xi tisirhelela?”

Xana n’wana wa wena u fanele u n’wi dyondzisa leswaku a endla yini loko a langutane ni swiyimo swo fana ni leswi nga laha henhla? Xiya mutsari un’wana u te: “Ku vula u ku, ‘E-e!’ kumbe ‘U nga endli sweswo!’ kumbe ‘Ndzi tshike!’ i ndlela leyinene yo chavisa munhu leswaku a nga endli leswi a swi ehleketaka.” Pfuna n’wana wa wena leswaku a endla swo karhi leswaku a tisirhelela, a tsutsuma ni ku vika swin’wana ni swin’wana leswi humeleleke. Kutani n’wana loyi a vonakaka a wu twisisa kahle ndzetelo lowu, a nga hatla a rivala endzhaku ka mavhiki kumbe tin’hweti ti nga ri tingani. Kutani tshama u ri karhi u n’wi dyondzisa.

Vanhu lava khathalelaka vana ekaya, ku katsa va xinuna—tatana la ku tswaleke, tatana wa muwundli kumbe xaka rin’wana ra xinuna—va nga va kona eka dyondzo leyi. Ha yini? Hikuva hinkwavo lava nga kona eka dyondzo leyi hi vona va faneleke va tiyisekisa n’wana leswaku a va nge pfuki va n’wi endle nsele. Khombo ra kona, vana va tala ku endliwa nsele ekaya. Xihloko lexi landzelaka xi ta tlhuvutsa ndlela leyi u nga sirhelelaka ndyangu wa wena ha yona emisaveni leyi yo homboloka.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Nkomiso eka tluka 5]

A ku ve wena wo rhanga ku sirhelela n’wana wa wena

[Nkomiso eka tluka 7]

Dyondzisa n’wana dyondzo ya xisekelo

[Nkomiso eka tluka 8]

Dyondzisa n’wana tindlela leti a nga tisirhelelaka ha tona

[Bokisi eka tluka 4]

KU ENDLIWA KA VANA NSELE I XIPHIQO EMISAVENI HINKWAYO

Hi 2006, muungameri wa Nhlangano wa Matiko u vikele Nhlengeletano ya Mani na Mani ya Nhlangano wa Matiko hi ta ku endliwa ka vana nsele hi ku ya hi xiviko lexi tsariweke hi mutivi wa timhaka leti, la nga xirho xa yona. Eka malembe ya sweswinyana, hi ku ya hi xiviko xa kona, ku ringanyetiwe leswaku vana va vanhwanyana va kwalomu ka 150 wa timiliyoni ni va vafana va kwalomu ka 73 wa timiliyoni lava nga ehansi ka malembe ya 18 hi vukhale va “pfinyiwile kumbe ku endliwa nsele.” Tinhlayo leti ta chavisa kambe xiviko lexi xi ri: “Lexi ko va xiringaniso ntsena.” Nkambisiso lowu endliweke eka matiko ya 21 wu ringanyete leswaku etindhawini tin’wana, vavasati va 36 wa tiphesente ni vavanuna va 29 wa tiphesente va tshame va endliwa nsele va ha ri vatsongo. Vunyingi bya vanhu lava va endleke nsele a ku ri maxaka!

[Bokisi eka tluka 6]

NDLELA LEYI VANA VA KANGANYISIWAKA HA YONA

Hakanyingi munhu a nga tirhisi matimba loko a lava ku endla n’wana nsele. Kambe, wa n’wi yenga hakatsongo-ntsongo. U sungula hi ku hlawula n’wana loyi a nga ta n’wi kanganyisaka, hakanyingi u hlawula n’wana loyi a tikombaka a ta hlaseleka hi ku olova ni loyi a tshembaka vanhu lavakulu ni la yengekaka hi ku olova. Xa vumbirhi, u lava tindlela to yenga n’wana yoloye. A nga ha ringeta ni ku endla leswaku vatswari va n’wana va n’wi tshemba. Vanhu lava endlaka vana nsele va ni vutshila byo tiendla onge va khathala hi n’wana swin’we ni ndyangu wa ka vona.

Hi ku famba ka nkarhi, munhu la endlaka vana nsele u ta sungula ku tilunghiselela ku endla n’wana nsele. Hakatsongo-ntsongo u sungula ku n’wi khoma-khoma hi ndlela ya rirhandzu, a n’wi tlanga-tlangisa hi ndlela leyi nga tolovelekangiki ni ku n’wi dikida-dikida. A nga ha n’wi nyika tinyiko ni ku sungula ku n’wi hambanisa ni vanghana va yena, vamakwavo ni vatswari leswaku a kota ku dzumba ni n’wana loyi a ri yexe. Nkarhi wun’wana a nga ha byela n’wana leswaku a fihlela vatswari mhaka yo karhi, kumbexana a va tumbetela nyiko yo karhi kumbe a nga va byeli lomu va nga ta ya kona. Marhengu yo tano ma pfula ndlela yo kanganyisa n’wana. Loko se munhu la endleka vana nsele a tshembiwa hi n’wana ni hi vatswari va n’wana, u va se a lunghekele ku endla nsele wakwe.

Nakambe, u va a kume rhengu ro kanganyisa handle ko tirhisa matimba. A nga yenga n’wana leswaku a navela ku dyondza hi ta rimbewu, kutani yena a tiendla “mudyondzisi wa kona” kumbe a nga ha ringanyeta leswaku va tlanga “ntlango wo hlawuleka” lowu nga ta tiviwa hi vona va ri vambirhi ntsena. A nga ha ringeta ku komba n’wana swifaniso swa vanhu lava byambuleke leswaku n’wana a vona onge ntlango wo tano wu tolovelekile.

Loko a swi kotile ku endla n’wana nsele, u lava tindlela to endla leswaku n’wana a nga byeli munhu hi timhaka ta vona. A nga ha tirhisa marhengu yo hambana-hambana, ku katsa ni ku xungeta n’wana, ku n’wi chavisa ni ku n’wi sola-sola kumbe a tirhisa tindlela leti hinkwato. Hi xikombiso, a nga ha ku: “I nandzu wa wena. A wu ndzi arisangi.” A nga ha tlhela a ku: “Loko wo byela vatswari va wena, va ta ndzi vitanela maphorisa ma ndzi pfalela ekhotsweni ndzi nga ha humi.” Kumbe, a nga ha ku: “Mhaka leyi i xihundla xa hina. Loko wo byela munhu un’wana a nge ku kholwi. Loko vatswari va wena vo twa mhaka leyi, ndzi ta va ba.” Munhu wo tano a nga endla marhengu ya ntsandza-vahlayi.

[Xifaniso eka tluka 5]

Tiva swilo hinkwaswo leswi n’wana wa wena a swi endlaka

[Xifaniso eka tluka 7]

U nga chavi ku dyondzisa n’wana wa wena timhaka ta rimbewu

[Xifaniso eka tluka 8]

Dyondzisa n’wana wa wena leswaku a nga chavi ku ala loko munhu a ringeta ku n’wi endla nsele