Ta Rivala
◼ Maxelo yo hisa emisaveni hinkwayo ma cince ngopfu naswona swi le rivaleni leswaku swi vangiwa hi mintirho leyi endliwaka hi vanhu.—INTERGOVERNMENTAL PANEL ON CLIMATE CHANGE (IPCC), SWITZERLAND.
◼ Le Jarimani, vanhu va le xikarhi ka 1,4 na 1,9 wa timiliyoni va “godzomberiwe hi mirhi.” Xiphiqo lexi xi ringanisiwa ni xa ku kukutlela byala.—TAGESSCHAU, JARIMANI.
◼ Le Britain, tincece leti nga ehansi ka lembe hi vukhale hi tona ti dlayiwaka ngopfu etikweni.—THE TIMES, BRITAIN.
◼ Swiyenge swa ndzilakano exikarhi ka United States na Canada swi ni makhwati yo tlhuma swinene lerova vatirhela-mfumo “a va ha koti ku vona mindzilakano ya vona.” Dennis Schornack wa Ndzawulo ya Mindzilakano ya Matiko u ri, “Loko u nga koti ku vona ndzilakano wa wena, swi vula leswaku a wu nge swi koti ku wu sirhelela.”—ASSOCIATED PRESS, UNITED STATES.
Miri Wu Endliwe Leswaku Wu Titshungula Hi Woxe
Profesa Gustav Dobos, dokodela-nkulu eXibedlhele xa eEssen, le Jarimani, u ri, “Miri wa munhu wa swi kota ku tshungula mavabyi lama chavisaka ya kwalomu ka 60 ku ya eka 70 wa tiphesente.” Leswaku wu kota ku endla tano, ku vuriwa leswaku miri wu humesa mirhi ya kwalomu ka 30 ku ya 40, yo tanihi lowu vuriwaka cortisone ni tikhemikhali tin’wana leswaku ti sivela ku va ni maribye eka tinso. Vakambisisi va ma twisisa mafambiselo lama katsekaka eka matshungulelo lawa ya ntumbuluko, kambe ka ha ri ni swo tala leswi faneleke swi kambisisiwa. Vativi va sayense va xiye leswaku “matirhelo lama rharhanganeke ya tihomoni, tikhemikhali ta nsawutiso ni tisele leti dlayaka swa katseka,” ku vula magazini lowu nge Vital, naswona “mintlhaveko ni swipfukela naswona swa katseka.” Hambiswiritano, magazini lowu wu tlhela wu vula leswaku ntshikilelo ni swiphiqo swa munhu hi yexe swi nga “tsanisa fambiselo ra nsawutiso tin’hweti to tala.”
Ndlela Leyi Rifuwo Ri Aviwaka Ha Yona eMisaveni Hinkwayo
Magazini wa le London lowu nge Guardian, wu ri: “Phesente yin’we ya van’wakumi emisaveni hinkwayo va ni rifuwo ra 40 wa tiphesente.” Phepha-hungu rin’wana ri te, “Vanhu vo tala lava fuweke ngopfu hi lava tirhaka lomu ku lombisiwaka timali ni le ka mabindzu lama tirhaka swilo swa wona hi fambiselo ra Internet.” Nkambisiso wa Nhlangano wa Matiko wu kume leswaku swikhumukani swa 37 wa tiphesente swi tshama eUnited States, kasi swa 27 wa tiphesente swi tshama eJapani naswona swa tiphesente ta tsevu swi tshama eUnited Kingdom. Hafu ya vanhu lava sweleke ngopfu emisaveni va ni phesente yin’we ya rifuwo ra misava. Hi ku ya hi Duncan Green, loyi a nga mukambisisi-nkulu wa mphalalo wa Britain Oxfam, “ku nga ringani loku, ku tsema nhlana. . . . Kunene a swi khorwisi ku va munhu a ri ni rifuwo ronghasi loko vanhu va 800 wa timiliyoni va etlela ni ndlala.”
Nhlayo Leyi Nga Ringaniki Ya Ku Velekiwa Ka Vana Va Vafana Ni Va Vanhwanyana
Hi 2005, hi xiringaniso le China a ku tswariwa vana va vafana va 118 kasi va vanhwanyana a va va dzana. Etindhawini tin’wana ta tiko leri, magazini lowu nge China Daily wu ri, “xiringaniso lexi xi ve 130 wa tincece ta vafana eka dzana wa tincece ta vanhwanyana.” Xivangelo xa sweswo hileswi vatswari a va humesa makhwiri loko va tiva leswaku va ta tswala n’wana wa nhwanyana. Vatirhela-mfumo va vula leswaku xiphiqo xa kona xi fambisana ni nawu lowu lawulaka ku tswariwa ka vana le Chayina, lowu lavaka leswaku mimpatswa leyi tshamaka edorobeni yi va ni n’wana un’we ntsena. Phepha-hungu leri ri ri, “Loko ku fika lembe ra 2020, ku ta va ni vavanuna va 30 wa timiliyoni lava lunghekeleke ku teka nsati ku tlula nhlayo ya vavasati lava lunghekeleke ku tekiwa, naswona sweswo swi ta kavanyeta ndlela leyi vanhu va hanyaka ha yona.”