Ku Xanisiwa Ka Vavasati—I Xiphiqo eMisaveni Hinkwayo

SIKU ra November 25 ra xiximiwa tanihi Siku ra ku Herisiwa ka ku Xanisiwa ka Vavasati eMatikweni Hinkwawo. Siku leri ri hlawuriwe hi Nhlengeletano ya Swirho Hinkwaswo swa Nhlangano wa Matiko hi 1999, hi xikongomelo xo lemukisa vanhu hi ta ku honisiwa ka timfanelo ta vavasati. Ha yini ku tekiwe goza leri?

Eka vanhu va mindhavuko yo tala vavasati va tekeriwa ehansi, naswona mhaka leyi se yi dzime timitsu. Ku xanisiwa ka vavasati hi tindlela hinkwato i xiphiqo lexi yaka emahlweni hambi ku ri ematikweni lama ku vuriwaka leswaku ma hluvukile. Khale ka Holobye-nkulu wa Nhlangano wa Matiko, Kofi Annan, u vule leswaku “ku xanisiwa ka vavasati i xiphiqo emisaveni hinkwayo, naswona sweswo swi endliwa hi vanhu va mixaka ni mindhavuko hinkwayo. Mhaka leyi yi dyisa vavasati mbitsi ku nga khathariseki leswaku i va rixaka rihi, va tswaleriwe kwihi kumbe va ni xikhundlha xihi.”

Radhika Coomaraswamy, khale ka Muviki wa Timhaka wo Hlawuleka wa Nhlangano wa Matiko wa Vandla ra Timfanelo ta Vanhu emhakeni ya ku xanisiwa ka vavasati, u vule leswaku eka vavasati vo tala, “ku vulavula hi ta ku xanisiwa ka vavasati swa yila.” Tinhlayo leti vikiweke hi nhlangano wun’wana wa le Holland lowu kambisisaka leswi endlaka leswaku vanhu va hlaseriwa, ti kombisa leswaku vavasati va tiphesente ta 23 etikweni rin’wana ra le Amerika Dzonga, kumbe wansati un’we eka va mune wa xanisiwa hi ndlela yo karhi ekaya. Hilaha ku fanaka, Vandla rin’wana ra le Yuropa ri ringanyete leswaku wansati un’we eka va mune le Yuropa wa xanisiwa ekaya hi ndlela yo karhi. Hi ku ya hi Ndzawulo ya Timhaka ta le Kaya ya Manghezi, le Nghilandhi ni le Wales, eka lembe rin’wana, vhiki na vhiki ku dlayiwe vavasati vambirhi, va dlayiwa hi vanuna va vona kumbe loyi va tshameke va rhandzana na yena. Magazini wun’wana lowu vuriwaka India Today International, wu vike leswaku “etikweni hinkwaro ra le India, vavasati hinkwavo va tshama va khome timbilu hi mavoko hi ku chava leswaku va nga pfinyiwa kun’wana ni kun’wana laha va nga kona, epatwini, endhawini ya mani na mani naswona nkarhi wihi na wihi.” Nhlangano wa ku Rivalelana ka Matiko Hinkwawo, loko wu hlamusela hi ta ku xanisiwa ka vavasati ni vanhwanyana wu vule leswaku namuntlha “xiphiqo lexi xi kona hinkwako.”

Xana tinhlayo leti boxiweke laha henhla ta ri kombisa langutelo ra Xikwembu hi vavasati? Xivutiso lexi xi ta hlamuriwa exihlokweni lexi landzelaka.