Ta Rivala
◼ “Le Britain loko n’wana a va ni malembe ya tsevu u ta va se a hete nkarhi lowu ringanaka ni lembe a ri karhi a hlalela TV, naswona vana va malembe manharhu vo tlula 50 wa tiphesente va ni TV emakamareni ya vona.”—THE INDEPENDENT, BRITAIN.
◼ Le Chayina, vanhu va tiphesente ta 31,4 lava nga ni malembe yo tlula 16 hi vukhale lava ku vulavuriweke na vona va vule leswaku va nghena kereke. Loko hi pima hi ku ya hi nhlayo ya vanhu va tiko hinkwaro leswi a swi ta vula leswaku “vanhu va kwalomu ka 300 wa timiliyoni va nghena kereke . . . kasi lavan’wana va 100 wa timiliyoni a va yi ngheni.”—CHINA DAILY, CHINA.
Vo Ya Va Onha Mbango A Va Wu Antswisi
Eka malembe yo hlayanyana lama hundzeke, van’watipolitiki va Madachi ni vahlayisi va mbango va ehlekete leswaku va kume tindlela to endla gezi—va tirhisa tijanareta ta vona hi mafurha yo endliwa hi murhi wa ncindzu. Hi ku vula ka magazini wa The New York Times, leswi va swi ehleketeke swi “onhe mbango hi ndlela yo chavisa. Leswi mafurha ya murhi wa ncindzu ma yaka ma laviwa swinene le Yuropa, sweswo swi vange ku tsemeleriwa ka mirhi ya mincindzu ni ku tirhisiwa ngopfu ka tikhemikhali to nonisa misava le matikweni ya le Dzonga-vuxa bya Asia.” Malahla a ma endliwa hi ku va ku pfuriwa tiforo leswaku mati ya le nhlangasini ma khuluka eka tona, ivi ku hisiwa malahla lama nga kwalaho, kutani sweswo swi endla leswaku ku “tala-tala” moya lowu nga ni khaboni. Hikwalaho, magazini wa Times, wu vule leswaku tiko ra Indonesia ri hatlise ri va “tiko ra vunharhu eka lama vangaka moya lowu nga ni khaboni emisaveni hinkwayo, lowu van’wasayense va vulaka leswaku wu vanga ku hisa ka misava.”
“Xikomba-nkarhi Xa Ndzoviso” Xi Ya eMakumu
Xikomba-nkarhi xa ndzoviso, lexi kombisiweke eka magazini lowu nge Bulletin of Atomic Scientists (BAS), lexi kombisaka leswaku vanhu va le kusuhi swinene ni khombo ra nyutliya, xi yisiwe emahlweni hi timinete timbirhi leswaku xi kombisa leswaku ku sale timinete ta ntlhanu leswaku ku ba awara ya 12 ya le xikarhi ka vusiku, ku nga “ku hela ka nhluvuko hi ndlela yo fanekisela.” Nkarhi wa xikomba-nkarhi lexi wu cinciwe minkarhi ya 18 ku sukela loko xi ve kona malembe ya 60 lama hundzeke. Xi cinciwe ro hetelela hi February 2002, endzhaku ka ku hlaseriwa ka miako ya World Trade Center le New York. Nhluvuko ni matlhari ya nyutliya lama nga kona kun’we ni ku tsandzeka ku ma sirhelela swi “kombisa ku tsandzeka ku tlhantlha swiphiqo leswi vangiwaka hi thekinoloji leyi nga ni khombo swinene eMisaveni,” hi ku vula ka magazini wa BAS. Magazini lowu wu ye emahlweni wu ku, “makhombo lama vangiwaka hi ku cinca ka maxelo i makulu ku fana ni lama vangiwaka hi matlhari ya nyutliya.”
Ntshikilelo Eka Munhu La Tikeke
Hi ku ya hi nkambisiso lowu endliweke sweswinyana, loko wansati la tikeke a va ni ntshikilelo hikwalaho ka ku holovisana kumbe hikwalaho ko biwa hi nuna wakwe sweswo swi nga kavanyeta ku kula ka mianakanyo ya n’wana la ha riki ekhwirini. Profesa Vivette Glover, wa le Kholichi ya Imperial, le London, u ri: “Hi kume leswaku loko wansati a ri ni nuna loyi a a holovisana na [yena] loko [a ha] tikile, sweswo swa tikomba loko n’wana a ri karhi a kula. Tata wa n’wana u hoxa xandla swinene.” U hlamusela leswaku vuxaka bya vatswari byi “khumba matirhelo ya tihomoni ni tikhemikhali emirini wa manana, leti na tona ti khumbaka ku kula ka byongo bya n’wana.”
Vanhu Lava Chayelaka Onge Va Tirivele
N’wasayense Michael Schreckenberg wa le Yunivhesiti ya Duisburg-Essen, le Jarimani u vule leswaku vachayeri lava fambaka hi ndlela yin’we siku ni siku, hakanyingi va chayela handle ko anakanya leswaku ku nga tshuka ku ve ni khombo. Loko va ri endleleni leyi va yi toloveleke, ematshan’weni yo xalamuka, va va va khomekile hi swilo swin’wana. Hikwalaho ka sweswo, a va hatli va ma vonile makhombo. Schreckenberg u khutaza vachayeri lava tirivalaka leswaku va tshama va xalamukile naswona va nga kavanyetiwi hi swin’wana loko va ri eku chayeleni.