Swifaniso Swo Xonga Leswi Pendiweke Hi Mivalavala Ya Maribye

HI MUTSARI WA XALAMUKA! LE ITALY

TINDLELA hinkwato leti vampfampfarhuti va ti tirhiseke ku mpfampfarhuta swifaniso swa swilo swa ntumbuluko, hakanyingi ndlela yo mpfampfarhuta swifaniso swa mivalavala leyi vuriwaka Florentine kumbe commesso, hi yona leyi a yi tika ngopfu ku yi tirhisa. Ndlela leyi ya ku mpfampfarhuta swifaniso swa mivalavala ya le Florence, eItaly, a yi tirhisi swiphemu swa ribye leri nga ni xivumbeko xo karhi, thayilisi kumbe nghilazi leswaku munhu a endla nchumu wo fana ni lowu mivalavala yin’wana yi swi endlaka. Ematshan’weni ya sweswo vampfampfarhuti va swifaniso va endla swifaniso hi swiphemu swo lala swa ribye leri nga riki na xivumbeko. Hakanyingi swiphemu leswi swa ribye swa tsemiwa hi vukheta lerova laha swi hlanganisiweke kona ku nga ha vonaki.

Vampfampfarhuti va swifaniso lava endlaka swifaniso hi endlelo leri vuriwaka Florentine va na maribye ya mivalavala yo hambana-hambana. Ribye leri vuriwaka lapis lazuli i ra wasi wo hatima leri nga ni mikhwati yo basa, ri tlhela ri va ni muvala wa nsuku lowu pfanganeke ni wa xitshopana. Ribye leri vuriwaka malachite ri na muvala wa rihlaza. Ribye ra mavulu leri nga ni minkhwati ri va ri ri ni mivalavala yo hambana-hambana, wa xitshopana, wa buraweni, wa rihlaza ni wo tshwuka. Ribye ra agata, yaspere, onikisi, pofiri ni maribye man’wana yo hatima ya mivalavala, hi wona lawa vaendli va swifaniso va ma tirhisaka ku endla swifaniso swo saseka. Va tirhisa mivalavala ni minkhwati ya maribye lawa leswaku va mpfampfarhuta xifaniso xa ndhawu leyi nga ni tinkanghala leti nga ni maribye, laha ku nga ni swimilana, laha ku nga ni maboboma ya mati hambi swibakabaka leswi nga ni mapapa.

Ndlela leyi ya ku penda swifaniso hi mivalavala ya maribye a hi yintshwa. Swi tikomba onge endlelo leri ri sunguriwe le matikweni ya le Near East, ri fike eRhoma hi lembe-xidzana ro sungula B.C.E. naswona a ri tirhisiwa ngopfu ku khavisa fulorho ni khumbi. Hambileswi endlelo leri vuriwaka Florentine a ri tirhisiwa ngopfu eka malembe ya le xikarhi ni le minkarhini ya Byzantine, ndlela leyi tirhisiweke ku khavisa muti wa Tuscan leyi vuriwaka Florentine hi yona yi endleke leswaku ku mpfampfarhuta swifaniso hi mivala ya maribye swi va ni ndhuma ku sukela hi lembe-xidzana ra vu-16. Ninamuntlha swifaniso swo saseka leswi pendiweke hi mivala ya maribye swa ha kumeka eswigodlweni ni le timuziyamu etikweni hinkwaro ra Yuropa.

Ku penda hi mivalavala ya maribye a hi matlangwana. Magazini wun’wana wu hlamusela leswaku tiawara leti hetiwaka “hambi ku ri eka ntirho lowu olovaka ti nga chavisa munhu loyi a kambisisaka leswaku swi teka nkarhi wo fikela kwihi ku humesa nchumu wo karhi.” Ku fana ni le nkarhini lowu hundzeke, hikwalaho ka nkarhi lowu hetiwaka ku humesa xifaniso xo karhi, vanhu vo tala swa va durhela ku va na swifaniso sweswo.

Xana Swi Endliwa Njhani?

Xifaniso lexintshwa xa mivalavala xi sunguriwa hi ku landza ndlela leyi xi mpfampfarhutiweke ha yona. Muendli wa xona u tsema swiphemuphemu hi ku landza mpfampfarhuto wa kona, xiphemu xin’wana ni xin’wana xi fambisana ni xiyenge lexi xi nga ta tshama kona loko xifaniso xi hetiwile. Loko mumpfampfarhuti hi ku lehisa mbilu a ri karhi a hlawula ribye leri faneleke ra xiyenge ha xin’we, u ri veka laha a anakanyaka leswaku ra faneleka hi ku landza mpfampfarhuto wakwe. Xiyenge xin’wana ni xin’wana xa mpfampfarhuto xi namarhetiwa eka xiphemu xa ribye lexi hlawuriweke.

Endzhaku ka sweswo mumpfampfarhuti u khoma xiphemu ha xin’we lexi leheke timilimitara timbirhi ku ya eka tinharhu, ivi a xi tsema hi saha kutani a tsema swiphemu leswi a swi lavaka (leswi kombisiweke laha henhla). Loko a ri karhi a endla leswi, u khoma saha hi xikhomo xa yona. Loko a ri karhi a saha swiphemu leswi, u tsakamisa saha hi khemikhali leyi tirhisiwaka ku hlantswa nsimbi. Kutani u fanele a namarheta makumu ya swiphemu hi vurhon’wana lerova loko a swi veka ndhawu yin’we a nga voni ximbhovana exikarhi ka swona. Wa nga vona ndlela leyi ku endla tano swi nonon’hwaka ha yona loko swiyenge swoleswo swi kombisa xifaniso xa xirhabyana xa murhi wa vhinyo!

Endzhaku ka loko swiphemu swi hlanganisiwile swi tlhela swi namarhetiwa eka xifaniso lexi mpfampfarhutiweke, xifaniso xa kona xa hlantswiwa xi basa lerova xi hatima, hikwalaho hambi ku ri tikhamera ta vateki va swifaniso ta tsandzeka ku humesa xifaniso lexi fanaka na xona. Vutshila lebyi mumpfampfarhuti a byi tirhiseke ku humesa mivala eka xiphemu xin’we xa ribye leswaku a mpfampfarhuta xifaniso xa xiluva bya hlamarisa. Swifaniso swin’wana leswi vampfampfarhuti va swi endlaka i swifaniso swa mihandzu, mabodlhela ya swiluva, maphaphatani, swinyenyana ni swifaniso swin’wana swa tindhawu.

Nchumu wun’wana lowu hlamarisaka hi ndlela leyi vuriwaka Florentine yo endla swifaniso swa mivalavala hileswi mumpfampfarhuti a nga swi kotiki ku byi vona hi ku kongoma vuxokoxoko bya xifaniso xakwe. Ematshan’weni ya sweswo, u fanele a hlawula mivalavala, xivumbeko xa kona ni maribye lawa Xikwembu ana se xi ma vumbeke. Buku yin’wana leyi vulavulaka hi mhaka leyi yi ri: “Eka maribye yo saseka u nga anakanya hi vukulu ni matimba lama hlamarisaka ya Xikwembu, lexi emimirini leyitsongo xi hlanganisaka ku saseka ka misava hinkwayo . . . , naswona nkarhi na nkarhi emahlweni ka wena u vona matimba ya xona.”

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 16]

All photos pages 16 & 17: Su concessione del Ministero per i Beni e le Attivitá Culturali-Opificio delle Pietre Dure di Firenze, Archivio Fotografico