Leswi Lavekaka Loko Ku Lerhisiwa Ndlopfu — Watchtower LAYIBURARI YA LE KA WEB SITE

Leswi Lavekaka Loko Ku Lerhisiwa Ndlopfu

HI MUTSARI WA XALAMUKA! LE INDIA

LOKO mulerhisi wa tindlopfu a ri karhi a sweka swakudya etlhelo ka Nambu wa Narmada, u siye n’wana wa yena kwalaho emahlweni ka ndlopfu ya yena leyi tiwiseleke. Buku leyi nge Project Elephant yi vula leswaku n’wana a a tshamela ku ringeta ku suka ekusuhi na yona, kambe “ndlopfu leyi tiwiseleke a a yi tshamela ku khoma n’wana hi nxakwa wa yona yi n’wi vuyisela laha tata wakwe a n’wi siyeke kona. Tata wa n’wana u ye emahlweni ni ku sweka a ri ni ntshembo wa leswaku n’wana u hlayisekile.”

Tindlopfu ti sungule ku tirhela vanhu ku sukela hi 2000 B.C.E. Eminkarhini ya kahle, tindlopfu a ti leteriwa ngopfu leswaku ti lwa enyimpini. Le Indiya manguva lawa, ti leteriwa leswaku ti tirha. Ti tirhisiwa etifemeni ta mintsandza, eminkhubyeni ya vukhongeri ni le micatweni, ku navetisa, etiserekisini ni ku kombela swilo swo karhi. Xana tindlopfu leti ti lerhisiwa njhani? Naswona ti leteriwa njhani?

Ndlela Yo Letela Ndlopfu

Le Indiya ku ni tindhawu to hlayanyana leti khathalelaka swindlopfana leswi khomiweke, leswi nga ha riki na vatswari, kumbe leswi vavisekeke enhoveni. Ndhawu yin’wana laha tindlopfu ti leteriwaka kona yi le Koni, exifundzheni xa Kerala. Kwalaho swindlopfana swi leteriwa ku tirha. Muleteri u fanele a rhanga hi ku tshembiwa hi xindlopfana. Ndlela ya ku endla leswaku xindlopfana xi n’wi tshemba, i ku xi nyika swakudya. Xindlopfana xi kota ku tiva rito ra muleteri wa xona, naswona loko xi vitaniwa leswaku xi ta dya, xi ta ta hi ku tsutsuma leswaku xi ta kuma ntswamba ni swakudya leswi endliweke hi n’wahuva. Hi ntolovelo swindlopfana loko swi leteriwa ku tirha, a swi leteriwi kukondza swi va emalembeni ya 13. Kutani swi sungula ku tirha loko swi ri ni malembe ya 25. Le Kerala, fumo wu lava leswaku tindlopfu ti tshika ku tirha loko ti ri ni malembe ya 65.

Leswaku ndlopfu yi kota ku lerha kahle, muleteri u fanele a va muleteri lonene. Vandlha Ra Vuhlayiseki Bya Tindlopfu ra le dorobeni ra Trichur le Kerala ri vula leswaku muleteri wa tindlopfu lontshwa u fanele a leteriwa swinene ku ringana tin’hweti tinharhu. Ndzetelo wa kona a hi wa ku dyondza ku lerisa ndlopfu ntsena. Wu katsa ni tindlela leti ndlopfu yi hanyaka ha tona vutomi bya yona hinkwabyo.

Ndlopfu yi teka nkarhi wo leha ku dyondza. Ku suka laha ndlopfu yi tshamaka kona, muleteri u fanele a rhanga a yi dyondzisa leswaku yi twisisa swileriso swa yena. Le Kerala, muleteri wa ndlopfu u tirhisa swileriso swa 20 ni mimfungho leswaku a byela ndlopfu yakwe leswaku yi endla ntirho lowu a wu lavaka. Muleteri u nyika ndlopfu swileriso leswi twisisekaka ni leswi twalaka naswona u tlhela a tirhisa ximhandzana ku kombetela ndlopfu ya yena ni ku yi komba ha xona leswi yi faneleke ku swi endla. Loko ndlopfu yi yingisa leswi yi lerisiweke swona, yi nyikiwa nchumu wo karhi lowu yi wu tsakelaka. Loko muleteri a tiyiseka leswaku ndlopfu yakwe yi ni xinghana, a nga chavi ku nghena exivaleni xa yona ni ku yi bambatela. Swiendlo swo tano swi tiyisa ku tshembana ka ndlopfu ni muleteri wa yona. Hi ku famba ka nkarhi, ndlopfu yi nga ha humeseriwa ehandle ka xivala xa yona, hambiswiritano muleteri u va ni vuxiya-xiya hileswi ya ha riki ni swihlawulekisi swa xiharhi xa nhova. Ku fikela loko swi ta vonaka leswaku ndlopfu se yi lerhile, yi boheleriwa ni tindlopfu timbirhi leti lerheke loko yi humesiwa leswaku yi ya beriwa hi moya.

Loko se ndlopfu yi dyondze ku kongomisiwa hi marito, muleteri wa yi khandziya ivi a yi dyondzisa ndlela yo angula loko a yi khumba hi swikunwana swa yena kumbe hi xirhendze. Leswaku ndlopfu yi ya emahlweni, muleteri u yi khumba hi swikunwana leswikulu swakwe haswimbirhi endzhaku ka tindleve ta yona. Leswaku yi ya endzhaku, u yi khumba hi swirhendze swakwe emakatleni. Leswaku yi nga pfilunganyeki, yi nyikiwa swileriso swa marito hi muleteri un’we ntsena. Ndlopfu yi ta twisisa swileriso hinkwaswo ku nga si hela malembe manharhu kumbe mune. Endzhaku ka sweswo, a yi nge pfuki yi swi rivarile. Hambileswi ndlopfu yi nga ni byongo byitsongo swinene loko byi ringanisiwa ni miri wa yona, i xiharhi xo tlhariha swinene.

Ku Khathalela Ndlopfu

Ndlopfu yi fanele yi tshama yi hanye kahle naswona yi tsakile. I swa nkoka leswaku yi hlambisiwa masiku hinkwawo. Loko yi ri eku hlambeni, muleteri u fanele a yi gudla hi ribye naswona u tsema mungu wa khokhonati leswaku a yi gudla kahle hikuva nhlonge ya yona yi olovile naswona yi vaviseka hi ku olova.

Kutani loko ku fika nkarhi wo fihlula. Muleteri u yi nyika swakudya leswi endliweke hi koroni, n’wahuva ni swakudya swa tihanci leswi endlaka tikhilogiramu ta 140. Swakudya swa ninhlikanhi swi katsa musengele, matluka ya ncindzu ni byanyi. Ndlopfu yi tsaka ngopfu loko yi dya ni tikherotsi leti nga swekiwangiki ni mova. Tindlopfu ti heta nkarhi wo leha ti ri karhi ti dya. Siku ni siku ti fanele ti dya swakudya leswi endlaka tikhilogiramu ta 140 ni ku nwa mati lama endlaka tilitara ta kwalomu ka 150! Leswaku muleteri a tshama a ri munghana wa ndlopfu yakwe, u fanele a yi nyika swakudya leswi yi swi lavaka.

Vuyelo Lebyi Vaka Kona Loko Yi Xanisiwa

Ndlopfu leyi rhuleke ya le Indiya a yi leteleki kumbe ku endla ntirho wo karhi loko ku va ni swivangelo swo karhi. Tindlopfu ti nga ha hlundzukela valeteri va tona lava va ti xanisaka hi ku ti karihela kumbe hi swiendlo swin’wana. Phepha-hungu ra le Indiya leri vuriwaka Sunday Herald ri vulavule hi nkuzi yin’wana ya ndlopfu leyi nga ni timhondzo, leswaku “yi sungule ku kariha . . . endzhaku ka loko yi nga khomiwanga kahle hi valeteri va yona. Ndlopfu leyi a yi hlundzukisiwe hi ku biwa hi muleteri wa yona yi sungule ku ka yi nga ha lawuleki . . . hiloko va boheka ku yi tlhava nayiti leyi nga ni murhi lowu nga ta endla leswaku yi etlela.” Hi April 2007, phepha-hungu leri vuriwaka India Today International ri te: “Etin’hwetini timbirhi ntsena leti hundzeke, tindlopfu to tlula khume leti nga ni timhondzo ti sungule ku kariha loko ti ri eminkhubyeni; ku sukela hi January n’wexemu, valeteri va 48 va dlayiwile hi tindlopfu leti hlundzukeke.” Tindlopfu ti tala ku endla sweswo hi nkarhi wa tona wa ku mithisana, laha mpimo wa tihomoni ta leta xinuna leti kuleke ti tlhela ti hanya kahle wu tlakukaka. Hi nkarhi wolowo ti karihela tinkuzi letin’wana ku katsa ni vanhu. Nkarhi wa tona wa ku mithisana wu nga ha teka masiku ya 15 ku ya eka tin’hweti tinharhu.

Nkarhi wun’wana lowu ndlopfu yi nga ha karihaka ha wona hiloko yi xavisiwa ivi yi va ni muleteri un’wana. Swi va erivaleni leswaku a yi tolovele muleteri wa yona wa khale. Leswaku yi tolovelana ni kaya ra yona lerintshwa, muleteri wa yona wa khale u fanele a tshamela ku yi yisa ekaya ra yona lerintshwa. Valeteri lavambirhi va tirhisana ku kondza muleteri lontshwa a tolovela hanyelo ra ndlopfu yoleyo. Loko muleteri wa yona a fa ivi un’wana a sungula ku yi letela, ku nga ha va ni swiphiqo leswikulu. Hambiswiritano, ndlopfu yi hetelela yi tive ni ku tolovela muleteri wa yona lontshwa swin’we ni kaya ra yona lerintshwa.

Hambileswi vanhu van’wana va nga ha chavaka xiharhi lexi lexikulu, ndlopfu leyi leteriweke kahle yi ta n’wi yingisa muleteri la nga ni tintswalo. Loko muleteri wa ndlopfu a yi khoma kahle, a swi bohi leswaku yi bohiwa loko muleteri wa yona a nga ri kona swa xinkarhana. Leswi muleteri a faneleke a swi endla i ku tshega nhonga yakwe ni nenge wa ndlopfu ivi a yi kombela leswaku yi nga fambi. Ndlopfu yi yingisa marito yakwe kutani yi yima yi nga fambi laha a yi siyeke kona ni nhonga yakwe. Hilaha swi kombisiweke hakona eku sunguleni, ku tirhisana loku nga kona exikarhi ka ndlopfu ni muleteri wa yona ku nga ha hlamarisa ku tlhela ku khumba mbilu. Ina, muleteri lonene a nga tshemba ndlopfu ya yena.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 18]

I KHALE VANHU NI TINDLOPFU VA RI KARHI VA TIRHISANA

Vanhu va sungule khale ku lerhisa tindlopfu. Kumbexana xikombiso lexi dumeke swinene xa khale i xa Hannibal, ndhuna-nkulu ya le Carthage. Hi lembe-xidzana ra vunharhu B.C.E., muti wa le Afrika N’walungu lowu vuriwaka Carthage a wu lwa ni tiko ra Rhoma eka tinyimpi leti se a ti ri ni dzana ra malembe leti a ti tiviwa tanihi Tinyimpi ta le Carthage. Hannibal u hlengelete vuthu ra yena emutini wa Cartagena, le Spain, hi xikongomelo xo macha va ya eRhoma. U rhange a tsemakanya hi le tintshaveni ta Pyrenees leswaku a nghena etikweni leri sweswi ri vuriwaka Furwa. Kutani, eka leswi magazini lowu vuriwaka Archaeology wu swi vulaka “vuthu lerikulu swinene leri tshameke ri va kona ematin’wini,” vuthu rakwe ra vavanuna va 25 000 ri tsemakanye tintshava ta Alps ri nghena eItaly, ri famba ni tindlopfu ta laha Afrika ta 37 ni swiharhi swo tala leswi a swi rhwele nhundzu ya rona. A va fanele va tiyisela xirhami, gamboko, ku khunguluka ka maribye ni vanhu lava tshamaka etintshaveni lava nga ni tihanyi. Riendzo rolero ri ti karharise swinene tindlopfu. Hinkwato ka tona ti file hi lembe leri Hannibal a fikeke ha rona eItaly.

[Xihlovo Xa Kona]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]

Muleteri a ri karhi a hutha miri wa ndlopfu ya yena kahle

[Xihlovo Xa Kona]

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 16]