Hi Swihi Swiphiqo Leswi Vantshwa Va Langutanaka Na Swona Namuntlha?

U swi vonisa ku yini? Xana swiphiqo leswi vantshwa va namuntlha va langutanaka na swona swi tika swinene ku tlula swa vantshwa va le malembeni lama hundzeke? Loko u vona onge a swi tiki, u nga ha ehleketa leswaku vantshwa va namuntlha va phema byi horile loko va pimanisiwa ni lava tolweni.

Ematikweni yo tala, mirhi yi endla leswaku swi koteka ku lawula mavabyi lawa khale a ma lamata kumbe ma tlhela ma dlaya vantshwa. Thekinoloji yi endla leswaku swi koteka ku endla switirho swa elektroniki ni tithoyi leti vantshwa va le malembeni lama hundzeke a va nga anakanyi leswaku ti nga endliwa. Naswona ku kula ka ikhonomi ku pfune mindyangu ya timiliyoni leswaku yi nga vi evuswetini. Hakunene, vatswari vo tala swinene va wa va pfuka leswaku vana va vona va tshama endhawini leyinene naswona va kota ku dyondza, ku nga nchumu lowu vona va nga wu kumangiki.

Handle ko kanakana, namuntlha vantshwa va kuma swilo swo tala. Kambe swiphiqo leswi va langutanaka na swona swi tika ku tlula mpimo. Xivangelo xin’wana lexi endlaka sweswo hileswi vanhu sweswi va hanyaka enkarhini lowu Bibele yi wu vitanaka “makumu ya mafambiselo ya swilo.” (Matewu 24:3) Yesu Kreste u profete hi ku pakanisa leswaku enkarhini lowu ku ta va ni hasahasa leyikulu. (Matewu 24:7, 8) Bibele yi vula leswaku nkarhi lowu i ‘masiku yo hetelela’ naswona yi vula leswaku swiyimo leswi hi hanyaka eka swona ‘swa nonon’hwa ku langutana na swona.’ (2 Timotiya 3:1) Xiya swiphiqo swin’wana swo nonon’hwa leswi vantshwa va langutanaka na swona namuntlha.

Xiphiqo Xo Sungula

Vantshwa Vo Tala Va Lava Ku Va Voxe

Tifilimi, minongonoko ya TV ni timagazini swi kombisa vantshwa va ri ni vanghana va vona lava ngheneke na vona xikolo, naswona va ha riki vanghana hambileswi se va kuleke. Kambe ntiyiso hileswaku xiyimo a xi tano eka vantshwa vo tala.

Barbara Schneider na David Stevenson, vakambisisi, lava kambisiseke mimbulavurisano leyi endliweke ni vantshwa va magidi le United States, va kume leswaku “a swi talanga swichudeni leswi namarheleke vanghana va swona lava kuleke na swona.” Schneider na Stevenson va vula leswaku vantshwa vo tala “a va swi rhandzi ku endla vunghana lebyikulu ni vanhu van’wana naswona a va talanga vanghana va vona lava titwaka va ntshunxekile ku va byela swiphiqo swa vona kumbe ku pfunana hi mavonelo na vona.”

Vantshwa lava nga ni vanghana swi tikomba va ri ni nkarhi wutsongo wo wu heta na vona. Nkambisiso wun’wana lowukulu wa le United States wu kume leswaku vantshwa vo tala va heta nkarhi wa kwalomu ka tiphesente ta khume va ri ni vanghana va vona kambe va heta tiphesente ta 20 va ri voxe, ku nga nkarhi wo tala swinene ku tlula lowu va wu hetaka va ri ni mindyangu ya vona kumbe vanghana va vona. Va dya va ri voxe, va famba va ri voxe naswona va titsakisa va ri voxe.

Nchumu lowu nyanyisaka mukhuva lowu i ku andza ka swilo swa elektroniki. Hi xikombiso, hi 2006, magazini wa Time wu vike leswaku vantshwa va le Amerika lava nga ni malembe ya le xikarhi ka 8 na 18, hi xiringaniso va heta tiawara ta tsevu ni hafu hi siku va hlalele TV, va yingisele vuyimbeleri eka swilo leswi hoxiwaka etindleveni, va tlanga mintlangu ya vhidiyo kumbe va ri karhi va thayipa eka khompyuta.a

Entiyisweni, vantshwa va namuntlha a hi vo sungula ku heta nkarhi va ri karhi va tiphina hi vuyimbeleri kumbe va tlanga mintlangu. (Matewu 11:16, 17) Kambe nkarhi wo tala lowu vantshwa vo tala va wu hetaka namuntlha va ri karhi va tirhisa swilo swa elektroniki ematshan’weni yo va ni mindyangu ya vona wu nga va ni khombo. Mukambisisi Schneider na Stevenson va ri: “Vantshwa va vula leswaku a va ha tixiximi, a va ha tsakanga, a va ha swi tsakeli ngopfu leswi va swi endlaka naswona va titwa va loloha loko va ri voxe.”

Xiphiqo Xa Vumbirhi

Ku Kuceteriwa Ku Hlanganyela Timhaka Ta Masangu

Vantshwa ni vana lava nga ni malembe ya le hansi ka 13 va kuceteriwa swinene ku hlanganyela timhaka ta masangu. Nathan, loyi a nga muntshwa wa le Australia, u ri: “Vana vo tala lava a ndzi va tiva exikolweni va sungule ku hlanganyela timhaka ta masangu loko va ri ni malembe ya 12 na 15.” Nhwanyana un’wana la vuriwaka Vinbay, loyi a tshamaka eMexico u vula leswaku a swi tolovelekile leswaku vantshwa va le xikolweni xa yena va endla timhaka leti hambiloko va nga rhandzani. U ri: “Lava a va nga hlanganyeli timhaka ta masangu a va tekiwa va nga hanyanga kahle.” Ana la nga ni malembe ya 15 la tshamaka eBrazil, u ri: “Tintangha ta mina ti tolovele ku hlanganyela timhaka ta masangu ti nga rhandzani lerova loko va ndzi kombela leswaku ndzi etlela na vona kutani ndzi ala va ta tlhela va phikelela va ndzi kombela. Hikwalaho munhu u fanele a hambeta a ala.”

Vakambisisi va le United Kingdom va vulavurisane ni vantshwa va gidi lava a va ri ni malembe ya le xikarhi ka 12 na 19 naswona a va ri va mindhavuko yo hambana-hambana. Va kume leswaku kwalomu ka 50 wa tiphesente ta vantshwa volavo a va tshamela ku endla timhaka ta masangu hi ndlela yo karhi. Vana vo tlula 20 wa tiphesente lava a va ri ni nyanyuko wa timhaka ta masangu a va ri ni malembe ya 12 ntsena! Dok. Dylan Griffiths, loyi a a rhangele vulavisisi byebyo u ri: “Milawu leyi mindyangu, Tikereke ni minhlangano yin’wana a yi yi vekele vanhu se yi xaxile, leswi siyaka vantshwa va ri ekhombyeni.”

Xana vantshwa lava hlanganyelaka eka mukhuva lowu va le khombyeni hakunene? Eka xiviko lexi humesiweke hi 2003, Rector, Noyes na Johnson lava nga vakambisisi va vule leswaku ku hlanganyela timhaka ta masangu, ntshikilelo wa mianakanyo ni khombo lerikulu ra ku ringeta ku tidlaya swa fambisana. Va kambisise mimbulavurisano ni vantshwa va 6 500 ivi va kuma leswaku “vanhwanyana lava rhandzaka rimbewu va le khombyeni lerikulu ra ku khomiwa hi ntshikilelo wa mianakanyo ku tlula vanhwanyana lava nga rhandziki rimbewu.” Naswona vafana “lava rhandzaka rimbewu va le khombyeni ro khomiwa hi ntshikilelo wa mianakanyo ku tlula lava va nga rhandziki rimbewu.”

Xiphiqo Xa Vunharhu

Mindyangu Leyi Hahlukeke

Vantshwa va le United States va tikume va ri emindyangwini leyi hahlukeke hi ku hatlisa naswona va boheka ku hanya hi milawu yin’wana. Buku yin’wana yi ri: “Eka makume ya malembe ma nga ri mangani lama hundzeke, nhlayo ya vana lava velekiwaka yi hungutekile naswona nhlayo ya mindyangu leyi hahlukaka yi engetelekile, leswi swi khumbe vutomi bya vantshwa hi ku kongoma. Hikwalaho vantshwa va le Amerika va tikuma va ri ni tindzisana ti nga ri tingani. Leswi nhlayo ya vanhu lava dlayaka vukati yi andzaka, vana vo tala va kurisiwa hi mutswari un’we. Naswona vamanana vo tala lava nga ni vana lava nga ni malembe ya le hansi ka 18 va tirha, hikwalaho minkarhi yo tala vana va sala va ri voxe ekaya.”—The Ambitious Generation—America’s Teenagers, Motivated but Directionless.

Ku nga khathariseki leswaku vana va tshama ni mutswari un’we kumbe havambirhi, vo tala va vona onge vatswari va vona a va va pfuni hi nkarhi lowu va lavaka mpfuno wa vona swinene. Nkambisiso lowu endliweke eka vantshwa va 7 000 emalembeni yo hlayanyana wu kume leswaku vantshwa vo tala a va teka vatswari va vona va ri ni rirhandzu naswona va va tsakela. Hambiswiritano, “ko va vana va 2 310 ntsena lava vuleke leswaku va tekeriwa enhlokweni swinene naswona va pfuniwa loko va ri ni xiphiqo.” Nkambisiso wolowo wu tlhele wu kuma leswaku “loko vantshwa vo tala va ri ni swiphiqo vatswari va vona a va tali ku va pfuna.”

Le Japani vuxaka bya ndyangu lebyi tshameke byi tiya byi onhiwa hi ku navela ku va na rifuwo. Yuko Kawanishi, profesa wa dyondzo ya ntshamisano u ri: “Vatswari vo tala va vantshwa va manguva lawa va velekiwe emalembeni ya le ndzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, naswona va kurisiwe hi milawu leyintshwa leyi a yi kandziyisa ku lava rifuwo ni swilo leswi vonakaka.” Xana vatswari volavo va va dyondzisa milawu yihi vana va vona? Kawanishi u ri: “Vatswari vo tala namuntlha va khathala swinene hi ku va vana va vona va dyondzeka.” U ya emahlweni a ku: “Ntsendze loko vana va vona va dyondza, swilo leswin’wana swa le kaya swi ta sala swi landzela, kumbe va swi teka swi nga ri swa nkoka.”

Xana ku khathala ku tlula mpimo koloko hi ku va ni rifuwo ni hi ku dyondzeka swi va khumba njhani vantshwa? Le Japani swihaxa-mahungu swi tala ku vulavula hi kireru, ku nga rito leri hlamuselaka ndlela leyi vantshwa va ngo swi pfuketana va nga ha swi koti ku lawula mintlhaveko ya vona. Kawanishi u ri: “Loko vana va vonaka onge va hlangane nhloko, swi nga ha va swi vangiwa hileswi va vonaka onge mindyangu ya ka vona a yi lawuli mahanyelo ya vona.”

Lexi Endlaka Leswaku Va Va Ni Ntshembo

Hakunene, hi hanya “[eminkarhini] ya mangava leyi swi nonon’hwaka ku langutana na yona.” (2 Timotiya 3:1) Hambiswiritano, Bibele yi profete leswaku vanhu lava hanyaka enkarhini lowu va ta va ni maxangu yo tala, yi tlhela yi vula ni swin’wana.

Bibele yi nyikela ndzayo leyinene malunghana ni ndlela leyi vantshwa va nga byi antswisaka ha yona vutomi bya vona. Yehovha Xikwembu, Mutsari wa Bibele, u swi navela hi mbilu hinkwayo ku dyondzisa vantshwa leswaku va kota ku tiyiselela swiyimo swo tika. (Swivuriso 2:1-6) U lava leswaku va tiphina hi vutomi. Rito ra yena ri nga nyika “vutlhari eka lava nga riki na ntokoto, [ri] nyika jaha vutivi ni vuswikoti byo ehleketa.” (Swivuriso 1:4) Xiya ndlela leyi milawu ya Bibele leyi kongomisaka yi nga pfunaka ha yona.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 5]

Hi ku ya hi nkambisiso wun’wana, vanhwanyana lava hlanganyelaka timhaka ta masangu va le khombyeni lerikulu ra ku khomiwa hi ntshikilelo wa mianakanyo ku tlula vanhwanyana lava nga hlanganyeliki eka tona

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 6]

Vantshwa Lava Vavisaka Mimiri Ya Vona

Xiviko xa hulumendhe xa 2006 xi paluxe leswaku le Britain nhlayo ya vantshwa lava nga ni malembe ya 11 ku ya eka 15 lava tirhisaka khokheyini yi phindheke kambirhi ku nga si hela lembe. Vantshwa va kwalomu ka 65 000 va vule leswaku va swi ringetile swidzidziharisi. Le Holland vantshwa lava tlulaka tiphesente ta 20 lava nga ni malembe ya le xikarhi ka 16 na 24 ku vuriwa leswaku va tshamela ku nwa byala kumbe va ni vuvabyi lebyi vangiwaka hi byala.

Vantshwa vo tala va kombisa ku hlundzuka ka vona hi ku tivavisa mimiri ya vona. Va titsema, va tiluma kumbe va tihisa mimiri ya vona. Len Austin na Julie Kortum lava nga valavisisi va ri: “Ku ringanyetiwa leswaku vanhu va le Amerika lava endlaka timiliyoni tinharhu va tivavisa mimiri ya vona, naswona muntshwa un’we eka vantshwa va 200 va tshamela ku titwisa ku vava.”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 3]

Vantshwa vo tala a va na vanghana lava va nga tiphofulaka eka vona