Mangadyane Leyitsongo Swinene eMisaveni
● Hi 1973, mutivi wa swilo leswi hanyaka wa Muthai, Kitti Thonglongya ni ntlawa wakwe va hlengelete vamangadyane vo tlula 50 emabakweni lama nga ekusuhi ni boboma ra Sai Yok etikweni ra Thailand, lava a va nga si thyiwa mavito. U rhumele vamangadyane volavo eka Dok. J. E. Hill wa le Muziyamu ya Britain ya Matimu ya Ntumbuluko edorobeni ra London. Khombo ra kona, Kitti u fe a nga si swi tiva leswaku u tshubule mixaka leyintshwa ya vamangadyane, lava Hill a va thyeke vito leri nge Craseonycteris thonglongyai leswaku a fundzha Kitti. Vito ra vamangadyane volavo leri dumeke hi leri nge Kitti hog-nosed.
Vamangadyane volavo lava leheke kwalomu ka tisentimitara tinharhu, lava nga ni timpapa letitsongo leti leheke kwalomu ka 13 wa tisentimitara, ku sukela emakumu ya ripapa lerin’wana ku ya emakumu ya lerin’wanyana, hi vona lavatsongo swinene emisaveni lava tshameke va kumiwa naswona i van’wana va swiharhi leswitsongo eka hinkwaswo leswi mamisaka. Entiyisweni, i vatsongo swinene lerova minkarhi yin’wana va vitaniwa vamangadyane va bumblebee. Nchumu wun’wana lowu vamangadyane lava va nga na wona lowu va hambanisaka ni lavan’wana i nhompfu leyi fanaka ni ya nguluve, ku pfumala ncila, tindleve letikulu leti nga ni nchumu lowu kukumukeke ehandle ka tona lowu funengetaka mbhovo wa ndleve.
Ndhawu Leyitsongo Laha Va Tshamaka Kona
Vamangadyane lava va nga kumiwa ntsena eNtangeni wa Swiharhi wa Sai York le Thailand ni le tindhawini ta tiko ra Myanmar leti nga ekusuhi na wona. Ku fana ni vamangadyane va mixaka leyin’wana yo tala, vamangadyane va Kitti hog-nosed va tirhisa ngulumelo loko va hlota switsotswana. Leswi va nga ni timpapa to leha ku tlula miri, va kota ku kavatela emoyeni va yime endhawini yin’we naswona sweswo swi va pfuna ku khoma switsotswana leswi phatsameke eka matluka ya mirhi. Vamangadyane va rhandza ku etlela etindhawini leti tlakukeke to kufumela emabakweni lama nga ni ribye ro basa, leti nga ni micele yo tala leyi vaka tindhawu leti sirhelelekeke, leti endlaka leswaku va tshama va ri karhi va kufumela. Hakunene bya hlamarisa vuswikoti bya ntumbuluko lebyi Muvumbi a byi nyikeke swiharhi leswi leswitsongo swinene!—Nhlavutelo 4:11.
Leswi vamangadyane lava va Kitti hog-nosed va nga tolovelekangiki nikatsongo naswona va kumekaka endhawini leyitsongo ntsena, loko swiyimo swa vona swi nga hluvuki vutomi bya vona byi ta va ekhombyeni. Ku endliwe matshalatshala yo tala leswaku ku sirheleriwa vamangadyane lava, kambe ku tsemeleriwa ka mirhi, ku akiwa ka magondzo ni tindhawu to rhurhela vavalangi, hi swona leswi hambetaka swi veka vutomi bya vona ekhombyeni. Kahle-kahle vutomi bya vamangadyane lava lavatsongo byi le khombyeni hileswi vanhu va sunguleke ku tshama endhawini leyitsongo leyi vona va tshamaka eka yona.
[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 21]
VAMANGADYANE LAVAKULU NI LAVATSONGO
Ku ni mixaka ya vamangadyane ya kwalomu ka 1 000 naswona hi vona ntsena swiharhi leswi mamisaka leswi kotaka ku haha. Vamangadyane lavakulu swinene (1), hi lava nga ni timpapa leti leheke mitara yin’we ni hafu ku sukela emakumu ka ripapa lerin’wana ku ya emakumu ka lerin’wanyana naswona va tikaka kwalomu ka khilogiramu yin’we. Loko va pimanisiwa ni lavatsongo swinene (2), vamangadyane va Kitti hog-nosed va nga leha tisentimitara ta kwalomu ka 13 naswona va tika tigiramu timbirhi.
[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 21]
Photos: © Merlin D. Tuttle, Bat Conservation International, www.batcon.org