Ta Rivala
“Swa hlamarisa leswaku lembe ni lembe, Bibele hi yona buku leyi xavisiwaka ngopfu eAmerika—hambileswi mindyangu ya 90 wa tiphesente se yi nga na yona Bibele yin’we. . . . Ku ringanyetiwa leswaku lembe ni lembe [ku] xavisiwa Tibibele ta 25 wa timiliyoni.”—PHEPHA-HUNGU RA THE WALL STREET JOURNAL, RA LE UNITED STATES.
“Emisaveni hinkwayo, tinyoka ti luma vanhu va kwalomu ka 4,5 wa timiliyoni lembe ni lembe, naswona ku pimanyetiwa leswaku vanhu va kwalomu ka 100 000 va fa hikwalaho ko lumiwa hi tinyoka kasi van’wana va 250 000 va lamala hi ku helela.”—YUNIVHESITI YA MELBOURNE, YA LE AUSTRALIA.
Hi 2008 ku rhumeriwe ti-email ta kwalomu ka “210 wa tibiliyoni hi siku.”—MAGAZINI WA NEW SCIENTIST, WA LE BRITAIN.
Pongo Ra Le Magondzweni Lamakulu Ri Kavanyeta Vuswikoti Byo Tsundzuka Swilo
Ysbrand van der Werf wa Xikolo xa Fambiselo ra Misiha xa le Netherlands u te: “Vanhu lava nga ni makamara lama nga ekusuhi ni gondzo lerikulu, xiporo kumbe rivala ra swihaha-mpfhuka swi nga ha va tikela ku tsundzuka rungula ra khale ni ku dyondza swilo leswintshwa, hambiloko va swi kota ku etlela endhawini leyi nga ni pongo.” Phepha-hungu ra de Volkskrant ra le Netherlands ri vula leswaku vuswikoti byo tsundzuka ni byo dyondza swilo bya kavanyeteka loko munhu a nga etleli ni loko a “kavanyeteka katsongo loko a ri evurhongweni lebyikulu hambiloko . . . a nga phaphami.” Leswaku xiphemu xa byongo lexi tirhanaka ni ku tsundzuka swilo lexi vuriwaka hippocampus xi tirha kahle, xi lava leswaku munhu a etlela vurhongo lebyikulu, a nga kavanyetiwi hi “swikavanyeto swin’wana swa le handle swo fana ni pongo kumbe ku vonakala.”
Tikhirikete Ti Vanga Swiphiqo Swo Hefemula
Swi nga ha tsakisa ku vona ndzilo wa mivalava exibakabakeni loko ku buluseriwa tikhirikete, kambe nkuma lowu salaka kwalaho wu nga va ni khombo eka rihanyo ra wena. Leswaku tikhirikete ti kota ku humesa ndzilo wa mivalavala, to tala ta tona ti ni tikhemikhali—hi xikombiso, khemikhali ya strontium yi endla muvala wo tshwuka kasi ya barium yi endla muvala wa rihlaza. Valavisisi va le Austria lava kambeleke gamboko leyi weke emahlweni ni le ndzhaku ka ku buluseriwa ka tikhirikete ta ku nghena ka Lembe Lerintshwa, va kume leswaku mpimo wa barium leyi nga eka gamboko wu ringana kwalomu ka 1 000. Leswi ku chelela munhu barium eswakudyeni kumbe eka swonwa swi pfalaka tiphayiphi to hefemula, valavisisi va vula leswaku ku hefemula musi wa tikhirikete wu nga nyanyisa swiphiqo swo hefemula, swo fana ni asma.
Swipelupelu Swa Moya Swi Dlaya Vamangadyana
Magazini wa Scientific American wu vika leswaku vamangadyana va kumiwa va file ehansi ka swipelupelu swa moya eAlberta le Canada. Leswi swi pfilunganye van’wasayense hikuva vamangadyana va ni vuswikoti lebyi hlamarisaka byo haha ni byo hlayela leswaku nchumu wo karhi wu le kule hi mpfhuka wo tanihi kwihi. Hambiswiritano, valavisisi va kume leswaku vamangadyana lava endlaka tiphesente ta 92 lava kamberiweke, a va ri ni ngati leyi weleke endzeni, leswi endleke leswaku va gimeta hileswaku vamangadyana va tsandzeka ku tiyiselela ku hunguteka ka moya hi xitshuketa loku vangiwaka hi swipelupelu swa moya. Swipelupelu leswi swi nga ndziwika hi rivilo leri endlaka 200 wa tikhilomitara hi awara. Vamangadyana lava dyaka switsotswana lava rhurhelaka endhawini yin’wana lembe ni lembe va khumbeka swinene naswona ku chaviwa leswaku swipelupelu swa moya swi nga ha dlaya vamangadyana vo tala lerova mafambiselo ya swilo emisaveni ma kavanyeteka.