Vanhu Lava Nge Xikwembu A Xi Kona Va Le Ka Tsima Lerikulu

SE KU ni ntlawa lowuntshwa wa vanhu lava nge Xikwembu a xi kona. Ntlawa lowu a wu swi lavi ku tshama ni mavonelo ya wona. Ematshan’weni ya sweswo, muviki wa mahungu Richard Bernstein u tsale leswaku wu le ka tsima lerikulu “ro ringeta hi matimba swinene ku hundzula vanhu lava nghenaka tikereke leswaku va pfumela eka mavonelo ya wona.” Wu lava hambi ku ri lava nge a swi tiviwi leswaku Xikwembu xi kona kumbe a xi kona, hikuva a wu lavi munhu la nga swi tiviki leswaku u yime kwihi emhakeni leyi. Wona wu pfumela leswaku Xikwembu a xi kona.

Steven Weinberg la kumeke sagwadi ra Nobel u te: “Vanhu va fanele va tshika ku pfumela eka tidyondzo ta vukhongeri leti nyangatsaka. Hina van’wasayense hi fanele hi endla nchumu wihi na wihi lowu nga hungutaka nkucetelo lowu vukhongeri byi nga na wona naswona eku heteleleni hi ta va hi pfune vanhu leswaku va hanya vutomi lebyinene.” Ndlela yin’wana leyi sunguriweke leswaku ku herisiwa nkucetelo wolowo i ku tsala tibuku, naswona ndlela yoleyo yi tikomba yi tsakeriwa swinene hikuva tin’wana ta tibuku letintshwa ta vanhu lava nge Xikwembu a xi kona ti xaviwa ngopfu.

Vukhongeri hi byona lebyi endlaka leswaku ku va ni ntlawa lowuntshwa wa vanhu lava nge Xikwembu a xi kona, hikuva vanhu se va karhele hi swiendlo leswi tsemaka nhlana swa vukhongeri, vutherorisi ni hasahasa leyi kayakayisaka vanhu. Murhangeri un’wana wa ntlawa wolowo u te: “Vukhongeri byi ni chefu leyi dlayaka swilo hinkwaswo.” Ku tlula kwalaho, ku vuriwa leswaku “chefu” yoleyo yi katsa tidyondzo hinkwato ta vukhongeri, ku nga ri mavonelo lama tsemaka nhlana ntsena. Ntlawa wolowo wu vula leswaku tidyondzo ta xisekelo ta vukhongeri ti fanele ti paluxiwa, ti tshikiwa kutani ti siviwa hi mavonelo ya vanhu lama sekeriweke etimhakeni leti twalaka. Sam Harris la nge Xikwembu a xi kona u tsale leswaku vanhu a va fanelanga va chava ku vulavula hi ku kongoma malunghana ni “tidyondzo ta mavunwa” leti kumekaka eBibeleni ni le ka Korani. U tlhele a ku: “A hi nge he swi koti ku miyela . . . hikwalaho ko chava ku khunguvanyisa vanhu lava nghenaka tikereke.”

Hambileswi vanhu lava va solaka vukhongeri, va xixima sayense lerova van’wana va vona va vula leswaku yi kaneta mhaka ya leswaku Xikwembu xi kona. Kambe, xana swi tano hakunene? Harris u ri: “Hi ku famba ka nkarhi, ku ta hlula ntlawa wun’we eka mphikizano lowu naswona lowun’wana wu ta hluriwa hi ku helela.”

Hi wihi ntlawa lowu u ehleketaka leswaku wu ta hlula eka mphikizano lowu? Loko u ri karhi u kambisisa mhaka leyi, tivutise: ‘Xana swi ni khombo ku pfumela eka Muvumbi? Xana misava a yi ta va ndhawu leyinene loko vanhu hinkwavo a va nga pfumeli leswaku Xikwembu xi kona?’ A hi kambisiseni leswi vativi va filosofi ni van’wasayense van’wana lava xiximekaka va swi vuleke malunghana ni vukhongeri, sayense ni vanhu lava nge Xikwembu a xi kona.