Ntiyiso Malunghana Ni Khisimusi

XANA u ehleketa leswaku i swa nkoka ku tiva ntiyiso malunghana ni minkhuvo ni tidyondzo ta vukhongeri? Loko swi ri tano, kumbexana u tshame u tivutisa swivutiso leswi: (1)  Xana hakunene Yesu u velekiwe hi December 25? (2)  A ku ri vamani “vavanuna vo tlhariha,” naswona a va ri vanharhu hakunene? (3)  A ku ri “nyeleti” ya muxaka muni leyi va kongomiseke eka Yesu? (4)  Tatana wa Khisimusi u nghena njhani emhakeni ya Yesu ni ya ku velekiwa kakwe? (5)  Xikwembu xi wu teka njhani mukhuva wa Khisimusi wo nyikana tinyiko?

Sweswi a hi hlamuleni swivutiso leswi hi ku tirhisa Bibele ni ku kambisisa tinhla ta ntiyiso ta matimu.

(1) Xana Yesu U Velekiwe Hi December 25?

Mukhuva: Hi ku ya hi ndhavuko, Yesu u velekiwe hi December 25 naswona ku velekiwa kakwe ka tlangeriwa hi siku rero. Buku ya Encyclopedia of Religion yi vula leswaku Khisimusi i “nkhuvo wa ku velekiwa ka Kreste lowu tlangeriwaka hi vanhu vo tala.”

Lomu wu humaka kona: Buku ya The Christmas Encyclopedia yi vula leswaku “ku simekiwa ka siku ra December 25 a ku humi eBibeleni, kambe ku huma eka minkhuvo ya vuhedeni ya Varhoma leyi a yi va kona eku heleni ka lembe,” esikwini leri nga ni tiawara titsongo ninhlikanhi eXiphen’wini xa le N’walungwini wa Ekhweyita. Buku yoleyo yi tlhela yi vula leswaku minkhuvo yoleyo a yi katsa Saturnalia, ku nga ku xiximiwa ka Saturn xikwembu xa vurimi, ni minkhuvo leyi hlanganisiweke ya swikwembu swimbirhi swa dyambu, ku nga Roman Sol ni Persian Mithra.” Masiku ya ku velekiwa ka swikwembu leswimbirhi a ma tlangeriwa hi xixika xa December 25, ku nga siku leri nga ni tiawara titsongo ninhlikanhi hi ku ya hi khalendara ya Julian.

Minkhuvo yoleyo ya vuhedeni yi sungule ku nghenisiwa eka vugandzeri bya Vukreste hi lembe ra 350 loko Mupapa Julius wo Sungula a vule leswaku December 25 i siku leri Kreste a velekiweke ha rona. Buku ya Encyclopedia of Religion yi ri: “Nkhuvo wa ku velekiwa ka Yesu hakatsongo-tsongo wu sive mikhuva leyin’wana hinkwayo leyi a yi endliwa hi siku leri nga ni tiawara letitsongo ninhikanhi. Swifaniso swa dyambu swi sungule ku tirhisiwa swinene ku kombisa ku pfuxiwa ka Kreste (loyi nakambe a a vuriwa Sol Invictus), naswona xifaniso xa khale xa dyambu . . . xi sungule ku tsariwa xi rhendzela tinhloko ta vakwetsimi lava nga Vakreste.”

Leswi Bibele yi swi vulaka: Bibele a yi vuli leswaku Yesu u velekiwe rini. Kambe hi nga vula hi ku tiyiseka leswaku a nga velekiwanga hi December 25. Ha yini hi vula tano? Bibele yi hi byela leswaku loko Yesu a velekiwa, varisi a va “[tshame] ehandle ka muti” va rindza mintlhambi ya vona nivusiku ekusuhi ni muti wa Betlehema. (Luka 2:8) Hi ntolovelo nguva ya xixika leyi vaka ni timpfula yi sungula hi October naswona varisi—ngopfu-ngopfu etindhawini ta tintshava leti titimelaka, to fana ni leti rhendzeleke Betlehema—a va nghenisa tinyimpfu ta vona etindhawini leti hlayisekeke nivusiku. Maxelo lama titimelaka swinene lama minkarhi yin’wana a ma va ni gamboko a ma va kona hi December.a

Lexi tsakisaka, Vakreste vo sungula lava vo tala va vona va tirheke na Yesu entirhweni wo chumayela, a va nga si tshama va tlangela siku rakwe ra ku velekiwa ni siku ni rin’we. Ku ri na sweswo, va tsundzuke ntsena siku ra ku fa kakwe hi ku landza leswi a va leriseke swona. (Luka 22:17-20; 1 Vakorinto 11:23-26) Hambiswiritano, van’wana va nga ha ku, ‘Xana swi ni mhaka loko Mukreste a endla mikhuva ya vuhedeni?’ Swi ni mhaka eka Xikwembu. Yesu Kreste u te: ‘Vagandzeri va ntiyiso va ta gandzela Tatana hi moya ni ntiyiso.’—Yohane 4:23.

(2) Xana “Vavanuna Vo Tlhariha” A Va Ri Vangani Naswona A Ku Ri Vamani?

Mukhuva: “Vavanuna vo tlhariha” lava humaka evuxeni lava kongomisiweke hi “nyeleti” va mpfampfarhutiwa eswifanisweni va ri karhi va nyika Yesu tinyiko exidyelweni xa tihanci. Minkarhi yin’wana varisi na vona va kombisiwa eswifanisweni sweswo.

Lomu wu humaka kona: Buku ya The Christmas Encyclopedia yi vula leswaku “hinkwaswo leswi tsariweke malunghana ni Vavanuna vo Tlhariha swi huma eka mintsheketo,” handle ka leswi tsariweke eka rungula ro koma ra le Bibeleni.

Leswi Bibele yi swi vulaka: Bibele a yi vuli leswaku i vangani “vavanuna vo tlhariha” lava endzeleke Yesu. Swi nga ha endleka leswaku a va ri vambirhi, vanharhu, mune kumbe vo tala. Hambileswi eTibibeleni tin’wana va vuriwaka “vavanuna vo tlhariha,” kambe rito ra ririmi ro sungula i magoi, leri vulaka vangoma va swilo swa le mpfhukeni kumbe valoyi, ku nga mintirho leyi Bibele yi vulaka leswaku ya ‘nyenyetsa eka Yehovha.’ (Deteronoma 18:10-12) Hikwalaho ka riendzo ra vona ro leha ro suka evuxeni, vangoma va swilo swa le mpfhukeni a va swi kotanga ku hatla va fika leswaku va ta vona Yesu exidyelweni xa tihanci. Ku ri na sweswo, kumbexana endzhaku ka riendzo leri tekeke tin’hweti, va ye “endlwini” leyi Yesu a a tshama eka yona. Kwalaho va vone “n’wana lontsongo a ri na Mariya mana wakwe.”—Matewu 2:11.

(3) I Nyeleti Ya Muxaka Muni Leyi Kongomiseke Vangoma Va Swilo Swa Le Mpfhukeni?

Lexi nga hi pfunaka ku kuma nhlamulo i ku xiya laha nyeleti leyi yi va kongomiseke kona. Phela a yi va kongomisanga eBetlehema hi ku kongoma, kambe yi va yise eYerusalema, laha swivutiso swa vona swo lava ku tiva malunghana na Yesu swi fikeke etindleveni ta Hosi Heroda. Kutani Heroda u “vitanele vangoma va swilo swa le mpfhukeni exihundleni,” lava n’wi byeleke hi ta ricece leri nga “hosi ya va Yuda.” Hiloko a ku: “Fambani mi ya lava n’wana lontsongo hi vukheta, naswona mi vuya mi ta ndzi vikela loko mi n’wi kumile.” Hambiswiritano, xikongomelo xa Heroda xo lava Yesu a xi nga ri xinene. Entiyisweni, hosi leyi leyi tikukumuxaka ni leyi nga ni nsele, a yi lava ku n’wi dlaya.—Matewu 2:1-8, 16.

Lexi hlamarisaka, “nyeleti” yi sungule ku kongomisa vangoma va swilo swa le mpfhukeni edzongeni wa Betlehema. Kwalaho ‘yi fike yi yima” ehenhla ka yindlu leyi Yesu a a ri eka yona.—Matewu 2:9, 10.

Swi le rivaleni leswaku nyeleti leyi a yi nga tolovelekanga. Naswona ha yini sweswi Xikwembu a xi ta tirhisa nyeleti ku kongomisa vangoma va swilo swa le mpfhukeni lava nga vahedeni, leyi rhangeke yi va yisa eka nala wa Yesu ivi endzhaku yi va yisa eka n’wana kasi eku sunguleni xi tirhise tintsumi ku byela varisi lava titsongahataka hi ta ku velekiwa ka Yesu? Nyeleti leyi a ku ri xitirhisiwa lexi nga ni khombo xa Sathana, loyi a nga ni matimba yo endla swilo swo tano. (2 Vatesalonika 2:9, 10) Lexi hlamarisaka hileswaku loko vanhu a va swi tiva leswaku nyeleti yoleyo leyi vitaniwaka nyeleti ya Betlehema, leyi vekiwaka ehenhla ka nsinya wa Khisimusi a ku ri xitirhisiwa xa Sathana, a va nga ta yi tirhisa eka minkhuvo ya Khisimusi.

(4) Tatana wa Khisimusi u nghena njhani emhakeni ya Yesu ni ya ku velekiwa kakwe?

Mukhuva: Ematikweni yo tala, Tatana wa Khisimusi u tekiwa tanihi loyi a tiselaka vana tinyiko.b Hakanyingi vana va tsalela Tatana wa Khisimusi va n’wi kombela tinyiko, leti hi ku ya hi ndhavuko, a pfuniwaka ku ti endla hi swidajana entsindza wakwe wa le North Pole.

Lomu wu humaka kona: Hi ku ya vonelo leri tolovelekeke, ntsheketo wa Tatana wa Khisimusi wu sunguriwe hi Mukwetsimi Nicholas, la nga Bixopo-nkulu wa muti wa khale wa Myra eAsia Minor, lowu sweswi wu nga tiko ra Turkey. Buku ya The Christmas Encyclopedia yi ri: “Hinkwaswo leswi tsariweke hi Mukwetsimi Nicholas swi sekeriwe eka mintsheketo.” Vito leri nge “Santa Claus” (Tatana wa Khisimusi) ri nga ha va ri huma eka leri nge Sinterklaas, ku nga nhlamuselo leyi cinciweke ya Xidachi ya vito leri nge “Saint Nicholas.” Hi ku ya hi matimu ni Bibele, Tatana wa Khisimusi a nga fani na Yesu Kreste.

Leswi Bibele yi swi vulaka: “Leswi se mi cukumeteke mavunwa, un’wana ni un’wana wa n’wina a a vulavule ntiyiso eka warikwavo.” ‘Varikwerhu’ lavakulu i swirho swa mindyangu ya hina. (Vaefesa 4:25) Nakambe Bibele yi vula leswaku hi fanele hi “rhandza ntiyiso,” hi ‘vulavula ntiyiso embilwini ya hina.’ (Zakariya 8:19; Pisalema 15:2) Ku byela vana leswaku Tatana wa Khisimusi (kumbe n’wana wa Kreste) hi yena la nyikaka tinyiko hi Khisimusi swi nga ha vonaka swi ri mhaka leyi tsakisaka, kambe xana swi lulamile ku kanganyisa vana hambiloko xikongomelo xa wena xi nga bihanga? Xana a swi ku hlekisi leswaku nkarhi lowu ku vuriwaka leswaku i wa ku fundzha Yesu wu hundzuka nkarhi wo kanganyisa vana?

(5) Xikwembu Xi Swi Teka Njhani Ku Nyikana Tinyiko Hi Khisimusi Ni Ku Endla Minkhuvo?

Mukhuva: Ndlela leyi vanhu va nyikanaka tinyiko ha yona hi siku ra Khisimusi a yi tolovelekanga hikuva loyi a nyikaka un’wana nyiko u langutele leswaku na yena a nyikiwa, naswona nkarhi wa Khisimusi wu dume hi minkhuvo swin’we ni ku nwa byala.

Lomu wu humaka kona: Minkhuvo ya Vasaturnalia ya le Rhoma wa Khale a yi sungula hi December 17 naswona a yi hela hi ti-24, loko vanhu va nyikana tinyiko. A ku va ni pongo emakaya ni le switarateni leri a ri fambisana ni minkhuvo, ku nwa byala ku tlula mpimo ni ku tikhoma loku nga lawulekiki. Kutani minkhuvo ya Saturnalia a yi landzeriwa hi nkhuvo wo tlangela siku ro sungula ra January. Naswona siku rero a ri tlangeriwa hi nkhuvo lowu hi ntolovelo a wu teka masiku ya kwalomu ka manharhu. Swi nga ha endleka minkhuvo ya Saturnalia ni nkhuvo wa siku ro sungula ra January a yi vumba nkarhi wa nkhuvo lowukulu lowu a wu teka masiku yo tala.

Leswi Bibele yi swi vulaka: Ntsako ni ku hanana i timfanelo leti funghaka vugandzeri bya ntiyiso. Bibele yi ri: “Tsakani eka Yehovha mi tsakisisa, n’wina lavo lulama; huwelelani hi ku tsaka.” (Pisalema 32:11) Ntsako wo tano hakanyingi wu fambisana ni ku hanana. (Swivuriso 11:25) Yesu Kreste u te: “Ku nyika swi tisa ntsako lowukulu ku tlula ku amukela.” (Mintirho 20:35) U tlhele a ku: “Hanyani hi ku nyika,” kumbe a ku ve mukhuva wa n’wina.—Luka 6:38.

Ku hanana ko tano a ku fani nikatsongo ni ka ku sindzisiwa, kumbexana loku kuceteriwaka hi mukhuva wa vanhu. Loko Bibele yi hlamusela moya wa ku hanana, yi ri: “Un’wana ni un’wana a a endle hilaha a boheke hakona embilwini yakwe, ku nga ri hi ku vilela kumbe hi ku sindzisiwa, hikuva Xikwembu xi rhandza munyiki la tsakeke.” (2 Vakorinto 9:7) Lava yingisaka nawu lowu lowunene wa le Bibeleni va nyika van’wana tinyiko hileswi timbilu ta vona leti hananaka ti va susumetelaka ku endla tano, naswona va endla tano nkarhi wun’wana ni wun’wana elembeni. Entiyisweni, loko munhu a ri ni moya wo tano wo hanana u ta katekisiwa hi Xikwembu naswona a wu nge pfuki wu ve ndzhwalo eka yena.

Mukhuva Wa Mavunwa

Loko u kambisisa mukhuva wa Khisimusi hi ku ya hi leswi tsariweke eBibeleni, swi tikomba onge mikhuva hinkwayo ya wona yi huma eka vuhedeni kumbe eka timhaka ta le Bibeleni leti soholotiweke. Hikokwalaho, mikhuva ya Khisimusi ko va ya Vukreste ntsena hi vito. Swi te njhani leswaku Khisimusi yi hundzuka nkhuvo wa Vukreste? Endzhaku ka malembe ya madzana Kreste a file, ku humelele vadyondzisi vo tala va mavunwa hilaha Bibele yi profeteke hakona. (2 Timotiya 4:3, 4) Vavanuna volavo lava nga riki na mahanyelo a va hisekela ngopfu ku endla leswaku Vukreste byi rhandziwa ngopfu hi vanhu vo tala lava nga vahedeni ematshan’weni yo hisekela ku dyondzisa ntiyiso. Hikwalaho, hakatsongo-tsongo va sungule ku amukela minkhuvo ya vukhongeri leyi dumeke ya vahedeni kutani va vula leswaku i ya Vukreste.

Bibele yi lemukisile leswaku ‘vadyondzisi volavo va mavunwa’ “va ta mi dyelela hi marito ya vuxisi. Kambe volavo, ku avanyisiwa ka vona loku nga ka khale a ku nonoki, naswona ndzoviso wa vona a wu khudzeheli.” (2 Petro 2:1-3) Timbhoni ta Yehovha ti ma tekela enhlokweni marito wolawo, hilaha va yi tekaka hakona Bibele hinkwayo, leyi va yi tekaka yi ri Rito ra Xikwembu. (2 Timotiya 3:16) Hikokwalaho, ti fularhela mikhuva kumbe minkhuvo ya vukhongeri bya mavunwa. Xana sweswo swi ti tsona ntsako? Doo! Hilaha hi nga ta swi vona hakona sweswi, ti swi tiva kahle leswaku ntiyiso wa Bibele wa ntshunxa.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 8]

Loko U Byala Mfava U Ta Tshovela Mfava

Buku leyi nge Christmas Customs and Traditions—Their History and Significance yi vula leswaku vafundhisi va tikereke va tshame va “lwisana swinene ni mukhuva wihi na wihi lowu fambisanaka ni vuhedeni.” Kambe hi ku famba ka nkarhi, vafundhisi va sungule ku hisekela ku rhambela vanhu etikerekeni ta vona ematshan’weni yo dyondzisa ntiyiso. Kutani va sungule ku “pfumelela” mikhuva yoleyo ya vuhedeni. Endzhaku ka nkarhi, va yi amukerile.

Bibele yi ri: ‘Lexi u xi byalaka, u ta tlhela u tshovela xona.’ (Vagalatiya 6:7) Leswi tikereke ti byaleke masimu ya tona hi timbewu ta vuhedeni, a ti fanelanga ti hlamarisiwa hi leswi ku taleke “mfava”—nkhuvo lowu ku vuriwaka leswaku wu xixima ku velekiwa ka Yesu wu hundzuka xiendlakalo xa vudakwa ni huwa, switolo leswikulu se swi tala hi vanhu ku tlula tikereke, mindyangu yi nghena hi nhloko eswikweletini swo xava tinyiko naswona vana a va ha swi tivi ku hambanisa ntsheketo ni ntiyiso ni Tatana wa Khisimusi na Yesu Kreste. Swi fanerile leswi Xikwembu xi nge: “Tshikani ku khumba xilo lexi nga basangiki.”—2 Vakorinto 6:17.

[Swifaniso leswi nga eka tluka 7]

Nguva ya Khisimusi yi dume hi minkhuvo swin’we ni ku nwa byala ku fana ni minkhuvo ya khale ya Saturnalia

[Xihlovo Xa Kona]

© Mary Evans Picture Library