Khisimusi Ha Yini Yi Tlangeriwa Ni Le Vuxeni?

DYONDZO ya khale ya le Vuxeni yi hi tsundzuxa Santa Claus wa Khisimusi. Byebyo i vupfumeri lebyi Vakorea va nga na byona hi Chowangshin, naswona ku nga kumiwa leswi fanaka exikarhi ka Machayina ni Majapani.

Chowangshin a xi langutiwa xi ri xikwembu lexi langutelaka khixi, xikwembu xa ndzilo lexi a xi yelana ni vugandzeri bya ndzilo bya vanhu va le Korea. (Eminkarhini ya khale, vanhu va le Korea a va rhwala hi vukheta makala lama pfurhaka, va tiyiseka leswaku makala lawa a ma timeki.) A ku vuriwa leswaku xikwembu lexi a xi languta mahanyelo ya swirho swa ndyangu ku ringana lembe, ivi endzhaku ka sweswo xi tlhandlukela etilweni hi ku tirhisa chimele ya xitofu.

Ku vuriwa leswaku Chowangshin a a fika a tivisa hosi ya tilo hi ti-23 ta n’hweti ya December. A a languteriwe ku vuya eku heleni ka lembe hi chimele ya xitofu, a tisa vuyelo ni nxupulo hi ku ya hi mahanyelo ya munhu. Hi siku leri a vuyaka ha rona, swirho swa ndyangu a swi fanele swi lumeka makhandlele ekhixini ni le ndlwini hinkwayo. Swifaniso swa xikwembu xolexo xa khixi swi yelana ni hi ndlela yin’wana na Santa Claus—swiambalo swo tshwuka! A ku ri ntolovelo leswaku nhlomi yi endla masokisi ya ndhavuko wa le Korea ivi hi nkarhi wa ku tsema nguva ya vuxika yi ma nyika n’wingi wa yona. A ku vuriwa leswaku sweswo swi vula ku navela ka yena ka leswaku n’wingi wa yena a hanya nkarhi wo leha, tanihi leswi masiku ma sungulaka ku leha endzhaku ka siku rolero.

Xana a wu voni ku yelana ko karhi eka leswi se swi boxiweke ni Khisimusi? Swi ni switori ni mindhavuko leyi fanaka: chimele, makhandlele, ku nyikana tinyiko, masokisi, mukhalabye la ambaleke swiambalo swo tshwuka ni siku ro tlangela. Hambiswiritano, ku fana koloko a hi kona ntsena ku vangaka leswaku Khisimusi yi amukeriwa hi ku olova le Korea. Dyondzo ya Chowangshin a yi nga ha ri kona loko Khisimusi yi tlangeriwa ro sungula le Korea. Kahle-kahle, vanhu vo tala va le Korea namuntlha a va swi tivi leswaku ku tshame ku va ni dyondzo yo tano.

Hambiswiritano, leswi swi kombisa ndlela leyi mikhuva leyi fambisanaka ni ku tsema nguva ya vuxika ni ku hela ka lembe swi hangalakeke ha yona emisaveni hinkwayo hi tindlela to hambana-hambana. Hi lembe-xidzana ra vumune C.E., kereke leyi dumeke eMfun’weni wa Rhoma yi hundzule vito ra Saturnalia, ku nga nkhuvo wa vuhedeni wa Varhoma wa ku velekiwa ka xikwembu xa dyambu, ivi yi ri hundzula xiphemu xa Khisimusi. Ku tlangeriwa ka Khisimusi ku vange ku pfuxiwa ka mikhuva ya tiko kambe ku nyikiwa vito rin’wana. Xana sweswo swi endlekise ku yini?

Xiphemu Xa Ku Nyikana Tinyiko

Ku nyikana tinyiko i mukhuva wun’wana lowa ha riki kona. Vanhu va le Korea va tsakele swinene ku nyikana tinyiko ku ringana nkarhi wo leha. Lexi a xi ri xivangelo xin’wana xa ku hangalasa ku tlangela Khisimusi le Korea.

Endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, leswi masocha ya le United States lawa a ma ri eKorea a ma lava ku tiyisa vuxaka bya wona ni vanhu, ma tirhise tikereke leswaku ti va tindhawu to hlangana eka tona ivi ma ava tinyiko ni mphalalo. Leswi a swi endleka ngopfu-ngopfu hi Siku ra Khisimusi. Vana vo tala a va ya etikerekeni hikwalaho ka ku navela ku vona, kutani loko va fika kwalaho a va nyikiwa chokoleti. Hilaha u nga twisisaka hakona, vo tala va vona a va langutela Khisimusi leyi landzelaka hi mahlo-ngati.

Eka vana vo tano, Santa Claus a a ri socha ra le Amerika leri ambaleke xihuku xo tshwuka lexi fanaka ni sokisi. Swivuriso 19:6 yi ri: “Hinkwavo i vanakulobye va munhu la humesaka tinyiko.” Ina, ku nyikana tinyiko ku tikombe ku tirha swinene. Kambe hilaha u nga swi xiyaka hakona eka ndzimana leyi, tinyiko to tano a hi xitiyisekiso xa vunghana lebyi nga heriki. Hambi ku ri le Korea, va tele vanhu lava yeke ekerekeni leswaku va ya tidyela chokoleti loko va ha ri vatsongo. Kambe, Khisimusi a yi rivariwanga. Leswi ikhonomi ya le Korea a yi tlakuka hi xihatla, mabindzu ma andzile, naswona ku nyikana tinyiko hi Khisimusi a ko va ntsena ndlela ya ku tirhisa mali. Vanhu va mabindzu va tirhise Khisimusi hi ndlela yo biha leswaku va engetela mpindzulo.

Sweswo swi ku endla u twisisa Khisimusi ya le Vuxeni ya namuntlha. Ku endliwa swilo leswintshwa leswaku swi ta xaveteriwa loko vanhu va xavela Khisimusi. Makungu ya ku navetisa ma sungula exikarhi ka ximumu. Mimbhukuto ya tala swinene eku heleni ka lembe, yi seketeriwa hi ku xaviwa ka tinyiko ta Khisimusi, makhadi ni vuyimbeleri. Phela, swinavetiso swi dyisa muntshwa la tolovelekeke mbitsi loko yena a lo titshamela ekaya a nga kumi nyiko eMahlweni ka Khisimusi!

Loko Siku ra Khisimusi ri tshinela, eswitolo swa le Seoul ku pfumala ni vuphelo bya marha hi vanhu lava teleke ku ta xava tinyiko, naswona ku endleka leswi fanaka emadorobeni man’wana ya le Vuxeni. Mimovha yi va yi manyane kunene. Tihotela, tindhawu ta mabindzu, switolo swo xavisa swakudya ni tindhawu to tihungasa ni vusiku ta tala swinene hi vanhu. Mpfumawulo wa ntsako—vuyimbeleri lebyi chayelaka ehenhla—wu tata mpfhuka. Emahlweni ka Khisimusi, vavanuna ni vavasati lava pyopyiweke va famba-famba eswitarateni leswi cheleteriweke thyaka.

Kutani yi tano. Khisimusi le Vuxeni a ya ha ri holideyi leyi tlangeriwaka hi lava tivulaka Vakreste. Kahle-kahle, ku fana ni le tindhawini tin’wana, le Korea mabindzu ma famba emahlweni hi ku bindzula hi holideyi leyi ya Vujagana. Kutani, xana ku fanele ku soriwa mabindzu ntsena hikwalaho ka Khisimusi leyi lwisanaka ni ndlela ya Kreste? Vakreste va ntiyiso va fanele va yi kambisisa swinene mhaka ya nkoka leyi katsekaka. Masungulo Ya Khisimusi

Xiharhi xa nhova lexi nghenisiwaka ehokweni ya le ntangeni wa swiharhi xa ha ri xivandzana. Naswona ku ta va xihoxo lexikulu ku anakanya leswaku xiharhi xexo xi hundzuke xifuwo hikwalaho ka leswi xi tshameke ehokweni ku ringana nkarhi wo karhi naswona xi vonakaka xi tiphina ni vana va xona. Swi nga ha endleka u tshame u twa hi swiviko swa ku hlaseriwa ka vatirhi va le ntangeni wa swiharhi.

Hi tindlela to karhi hi nga vula leswi fanaka malunghana ni ku tlangeriwa ka Khisimusi. Eku sunguleni a yi ri “xivandzana” lexi a xi nga ri xa Vukreste. Ehansi ka xihlokwana lexi nge, “Vuxaka Eka Saturnalia Ya Le Rhoma,” The Christian Encyclopedia (hi Xikorea)a yi vule leswi malunghana ni Khisimusi:

“Saturnalia na Brumalia ta vuhedeni a ti nghenisiwe swinene eka ndhavuko lowu dumeke lowu hlawuriwaka hi Vakreste. Ku tlangeriwa ka Sonto (siku ra Phœbus na Mithras swin’we ni Siku ra Hosi) hi hosi Constantine . . . swi nga ha va swi vangele Vakreste va lembe-xidzana ra vumune ku vona swi faneleka ku endla siku ra ku tswariwa ka N’wana wa Xikwembu ri pfumelelana ni ra dyambu ra xiviri. Nkhuvo wa vuhedeni swin’we ni minkhuvo ya huwa ni ku tsaka a swi tolovelekile swinene lerova Vakreste va tsakele ku hambeta va wu tlangela hi mukhuva lowu cinceke katsongo.”

Xana u ehleketa leswaku xiendlakalo xo tano a xi ta endleka handle ka ku kanetiwa ko karhi? Nsonga-vutivi wolowo wu ri: “Vachumayeri lava nga Vakreste va le Vupela-dyambu swin’we ni va Matiko lama nga kusuhi ni le Vuxeni va lwisane ni ku tlangeriwa ka siku ra ku velekiwa ka Kreste hi ndlela ya hava, kasi Vakreste va le Mesopotamiya va hehle vamakwavo va le Vupela-dyambu hikwalaho ka ku teka nkhuvo lowu wa vuhedeni wa ku gandzela swikwembu swa hava ni ku gandzela dyambu va wu endla wa Vukreste.” Entiyisweni, ku ni nchumu lowu hoxeke ku suka eku sunguleni. Nsonga-vutivi wu ri: “Kambe nkhuvo lowu wu amukeriwe hi xihatla naswona wu hetelele wu tiyisiwe swinene lerova hambi ku ri ndzhundzunuko wa Maprotestente wa lembe-xidzana ra vu-16 a wu swi kotanga ku wu herisa.”

Ina, nkhuvo wa xikwembu xa dyambu, lowu a wu nga ri xiphemu xa Vukreste bya ntiyiso, wu nghenisiwe ekerekeni leyi dumeke. Wu thyiwe vito rin’wana—kambe mikhuva ya wona ya vuhedeni yi tame ya ha ri kona. Naswona wu pfune ku nghenisa vuhedeni eka tikereke leti tivulaka ta Vukreste ni ku thyakisa vumoya bya vanhu. Matimu ma tiyisa leswaku loko Vujagana byi ya byi kula, langutelo ro sungula ro “rhandza valala va wena” ri siviwe hi ku hohloka ka mahanyelo ni tinyimpi.

Swi tikombile hi ku famba ka nkarhi leswaku ku nga khathariseki vito ra wona ra vukanganyisi, ku nga Khisimusi, wu kombise masungulo ya wona ya le vuhedenini ya ku endla minkhuvo ya huwa, ku nwa ku tlula mpimo, ku tsaka, ku cina, ku nyikana tinyiko ni ku sasekisa makaya hi swilo leswi tshamaka swi ri swa rihlaza. Leswaku ku hetisisiwa pakani-nkulu ya mabindzu—ku nga mimbhukuto yo tala—Khisimusi yi tirhisiwe hi ndlela yo biha hilaha swi nga kotekaka hakona. Swihaxa-mahungu swa yi ndhundhuzela; ivi vanhu va tsaka. Exivindzini xa doroba ra Seoul, xitolo lexi xavisaka swirhangiso xi haxe mahungu eka thelevhixini, lawa a ma kombisa nsinya wa Khisimusi lowu khavisiweke hi swirhangiso ntsena. Moya wa Khisimusi a wu vonaka, kambe a wu nga ri xikombiso xa ku amukela Kreste nakambe.

Ku Twisisa Khisimusi Hi Ku Ya Hi Matsalwa

Xana hi dyondza yini eka matimu ya ndhavuko ni swiendlakalo swo tano? Loko hembe kumbe rhoko ri nga faseriwanga kahle ku suka eku sunguleni, ndlela yin’we ntsena ya ku lulamisa xiyimo i ku sungula ehansi u fasela nakambe. Xana a swi tano ke? Ku nga khathariseki ntiyiso wolowo, van’wana va vula leswaku hambileswi Khisimusi yi sunguleke evuhedenini hi ku gandzela dyambu, yi amukeriwile hi Vujagana. Kutani va vona onge holideyi leyi yi amukeriwe tanihi siku ra ku velekiwa ka Kreste naswona yi ni nhlamuselo leyintshwa.

Hi nga dyondza dyondzo ya nkoka eka xiendlakalo xa le matin’wini lexi humeleleke le Yuda wa khale. Hi 612 B.C.E., vanhu va le Yudiya va sungule vugandzeri bya vuhedeni bya ku gandzela dyambu etempeleni ya le Yerusalema. Xana vugandzeri byo tano bya vuhedeni byi kwetsimisiwile hikwalaho ka leswi a byi endleriwa endhawini leyi a yi nyiketeriwe eka vugandzeri lebyi baseke bya Yehovha Xikwembu? Mutsari wa buku ya Bibele ya Ezekiyele u tsale hi vugandzeri bya dyambu lebyi a byi endliwa etempeleni ya le Yerusalema, a ku: “Waswivo, enyangweni ya tempele ya Yehovha, exikarhi ka rikupakupa ni alitari, a ku ri ni vavanuna va kwalomu ka 25 . . . swikandza swa vona swi langute evuxeni, va nkhinsama va langute evuxeni, edyambyini. A ya emahlweni a ku eka mina: ‘Xana u swi vonile leswi, Wena n’wana wa munhu? Xana i xilo xitsongo eka yindlu ya Yuda ku endla swilo leswi nyenyetsaka leswi va swi endleke laha, va tata tiko hi madzolonga, va tlhela va ndzi hlundzukisa, naswona va tshambulutela xihluke enhompfini ya mina?’”—Ezekiyele 8:16, 17.

Ina, ematshan’weni ya ku va lebyi kwetsimisiweke, vugandzeri byolebyo bya vuhedeni byi endle leswaku tempele hinkwayo yi va ekhombyeni. Swiendlo swo tano swi nghene etikweni ra Yuda naswona swi hoxe xandla eka ku andza ka madzolonga ni ku hohloka ka mahanyelo etikweni rolero. Swa fana ni le Vujaganini, laha mikhuva leyi sekeriweke evugandzerini bya dyambu bya Saturnalia yi humelelaka hi Khisimusi. Xa nkoka swinene, malembe ma nga ri mangani endzhaku ka loko Ezekiyele a vone xivono xolexo, Yerusalema wu avanyisiwe hi Xikwembu—wu herisiwa hi Vababilona.—2 Tikronika 36:15-20.

Swi nga ha endleka u tsakisiwe hi nhlamuselo ya Yesu lontsongo ya xidyondzi xa le Korea, leyi nyikeriweke eka xihloko lexi hundzeke. Kambe ntiyiso hi leswaku eka munhu la nga riki na vutivi lebyi kongomeke ha Kreste, n’wangulo wa yena wu ni nkoka wo karhi. Swi nga ha endla leswaku vanhu lava tlangelaka Khisimusi va anakanyisisa swinene. Ha yini? Hikuva Khisimusi yi tsandzeka ku hlamusela Kreste hi ndlela leyinene. Kahle-kahle, yi fihla xiyimo xa yena xa ntiyiso sweswi. Yesu a nga ha ri xihlangi lexi nga exitsengeleni.

Bibele hi ku phindha-phindha yi kandziyisa leswaku Yesu sweswi i Mesiya, Hosi ya matimba ya Mfumo wa Xikwembu wa le tilweni. (Nhlavutelo 11:15) U lunghekele ku herisa vusweti ni maxangu lawa vanhu van’wana va nga ma rivaliki hi nguva ya Khisimusi loko va ri karhi va nyikela timali eka minhlangano leyi pfunaka swisiwana.

Hakunene, Khisimusi a yi va pfunanga vanhu va le matikweni ya Vujagana kumbe va matiko man’wana, ku katsa ni va le matikweni ya le Vuxeni. Ku ri na sweswo, yi suse nyingiso eka rungula ra ntiyiso ra Vukreste malunghana ni Mfumo wa Xikwembu ni ku hela ka mafambiselo lawa yo biha ya swilo. (Matewu 24:14) Ha ku rhamba leswaku u vutisa Timbhoni ta Yehovha malunghana ni ndlela leyi makumu wolawo ma nga ta ta ha yona. Naswona ti ta ku byela hi mikateko leyi nga heriki leyi nga ta va kona emisaveni hi nkarhi wolowo, ehansi ka nkongomiso wa Mfumo wa Xikwembu ni Hosi leyi fumaka, Yesu Kreste.—Nhlavutelo 21:3, 4.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 6]

Khisimusi yi pfunetile eku ngheniseni ka vuhedeni etikerekeni leti tivulaka ta Vukreste

[Xifaniso lexi nga eka tluka 5]

Vana vo tala va ye ekerekeni hikwalaho ka ku navela ku vona ivi va nyikiwa chokoleti. Kutani a va langutela Khisimusi leyi landzelaka hi mahlo-ngati

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Emahlweni ka Khisimusi le xivindzini xa doroba ra Seoul, eKorea

[Xifaniso lexi nga eka tluka 8]

Kreste a nga ha ri xihlangi kambe i Hosi ya matimba ya Mfumo wa Xikwembu