Khisimusi—Ha Yini Yi Tolovelekile Swinene Le Japani?

KU TSHEMBELA eka Tatana Khisimusi i kukulu swinene eka vana va le tikweni ra Japani ra Vubudha ni Vushinto. Hi 1989 le Sweden, vana va Majapani va tsalele Santa World mapapila ya 160-000. Ku hava tiko rin’wana leri rhumeleke yo tlula wolawo. Va tsale mapapila hi mintshembo yo enerisa ku navela ka timbilu ta vona, ku nga ha va hi xitlangiso xa 374 wa tirhandi xa “Graphic Computer” kumbe ntlango wa video leyi rhwalekaka ya 261 wa tirhandi.

Eka swinhwanyetana swa Majapani, ku gangisana hi madyambu ya le mahlweni ka Siku ra Khisimusi, i mhaka leyikulu. Mainichi Daily News yi ri: “Hi ku ya hi nkambisiso wa vanhwanyana, 38 wa tiphesente va vule leswaku va endle malunghiselelo ya madyambu ya le mahlweni ka Siku ra Khisimusi ka ha sele n’hweti.” Majaha ya na minsusumeto leyikulu yo lava ku va ni vanhwanyana va vona hi madyambu ya le mahlweni ka Siku ra Khisimusi. Magazini wa majaha wu ringanyete leswaku “kungu lerinene i ku khongela swin’we ni nhwanyana wa wena mi miyerile, mi swi endla endhawini yo saseka. Hi ku hatlisa vuxaka bya n’wina byi ta tiya.”

Vavanuna va Majapani na vona va tshemba leswaku va nga pfuxa matimba yo karhi ya masalamusi hi mukhuva wa vona wa Khisimusi wo xava “khekhe ro bombisa” loko va ya ekaya va huma entirhweni. Ku vuriwa leswaku ku endla xiphemu lexi xa Santa Claus ku hakelela ku honisa ka vona mindyangu lembe hinkwaro.

Entiyisweni, Khisimusi yi sungule eka lava nga riki Vakriste va Majapani. Entiyisweni, 78 wa tiphesente ta lava va kambisisiweke hi xipimo xa le xitolo va vule leswaku a a va endla xo karhi lexi hlawulekeke hi Khisimusi. Nhlayo leyi ya hlamarisa swinene etikweni leri ku nga phesente yin’we ntsena ya vaaka-tiko leyi vulaka leswaku yi pfumela eka Vukriste. Hambi loko va tivula Mabudha kumbe Mashinto, va titwa va tshunxekile swinene ku tlangela siku ro wisa ra “Vukriste.” Eka khalendara ya rona, ku katsa ni minkhuvo ya Xijapani, Ndhumba leyi tivekaka ngopfu ya Vushinto ya Ise yi xaxameta December 25 tanihi “siku ra ku velekiwa ka Kriste.” Hambi swi ri tano, swivono leswi nga riki swa Vukriste leswi ngheneke eminkhubyeni hi nkarhi wa Khisimusi, swi tlakusa xivutiso lexi:

Ku Tlangela Khisimusi I Ka Vamani?

Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary yi hlamusela Khisimusi tanihi “nkhuvo wa Vukriste wa December 25 . . . lowu tsundzuxaka hi ku velekiwa ka Kriste.” Ri langutiwe tanihi nkarhi lowu “Vakriste” va “hlanganaka hi mianakanyo ya ntsako hi siku ra ku velekiwa ka Kriste.”

Lava tlangelaka Khisimusi tanihi nkhuvo lowu tengeke wa vukhongeri va nga ha languta lava vevukisaka siku rero hi minkhuvo ni ku nyikana tinyiko tanihi lava nyangatsaka ni lava rhukanaka. Muamerika la tshamaka eJapani u tsarile a ku, “le Japani hi na bindzu lero biha swinene: ku hava Kriste.” Un’wana u tsarile malunghana ni Khisimusi ya Majapani, “eka munhu la humaka eVupela-dyambu, a hi galakuni leyi kayivelaka, [leyi kumekaka hi ku olova etimakete ta le Japani], kambe i nchumu wa nkoka swinene, moya wa Khisimusi.”

Kutani ke, moya wa Khisimusi i yini? Xana i moya wa kereke ni tinsimu, swiluva, ni makhandlele ya yona, leswi vo tala va swi tirhisaka eka riendzo ra vona rin’we ra lembe na lembe ro ya ekerekeni? Kumbe i rirhandzu, ntsako ni ku nyikana tinyiko leswi susumetelaka vo tala leswaku va hanana? Xana i ku rhula loku nga kona enyimpini, loko masocha ma tlangela masiku ma nga ri mangani ya “ku rhula emisaveni?”

Lexi hlamarisaka, moya wa Khisimusi hakanyingi wa tsandzeka ku tisa ku rhula hambi ku ri ekaya. Hi ku ya hi nkambisiso wa 1987 le Nghilandhi, a ku ringanyetiwe leswaku ‘nyimpi ya xin’wana-manana’ a yi ta humelela eka makaya ya tiphesente ta 70 le Britain hi nkarhi wa Khisimusi lembe rolero. Xivangelo-nkulu a ku ta va ku lwela mali. Ku nwa ngopfu ni ku nga hetisisi xiphemu xa munhu endyangwini na swona swi vange ku lwa.

Un’wana la humaka eVupela-dyambu la tshamaka eJapani, loyi sweswinyana a endzeleke kaya ra yena hi nguva ya Khisimusi, u tsarile: “Ndzi vona onge hi kayivela nhlamuselo ya ntiyiso ya Khisimusi, hi Dec. 25 yin’wana ni yin’wana ndzi titwa ndzi navela ku tlhelela eka mukhuva lowuya wa xikhale wa Khisimusi ya khale—nkhuvo wa vuhedeni wa ku tlangela dyambu ra xixika hi ku gandzela mirhi ni ku endla mihiva-hivana. Ha ha ri na swibombisi hinkwaswo swa vuhedeni—swimilana, swiluva, mirhi ya miphayini na swin’wana—kambe hi mpimo wo karhi Khisimusi a ya ha ri yona hi mpfhuka yi wutliwa hi Vakriste ivi yi hundzuriwa nkhuvo wa vukhongeri.”

Handle ko kanakana, Khisimusi i siku ro wisa ra vuhedeni. Vakriste vo sungula a va nga ri tlangeli “hikuva a va xiya ku tlangela siku ra munhu ro velekiwa tanihi mukhuva wa vuhedeni,” ku vula The World Book Encyclopedia. Minkhuvo ya vuhedeni ya Saturnalia ni ya Lembe Lerintshwa i swihlovo swa swinkhubyana swo titsakisa ni ku nyikana tinyiko.

Loko Khisimusi kahle-kahle yi ri ya vuhedeni, Vakriste va xiviri va fanele ku tivutisa xivutiso, xana Khisimusi i ya Vakriste? A hi voneni leswi Bibele yi swi vulaka malunghana ni ku tlangela siku ra ku velekiwa ka Kriste.

[Bokisi leri nga eka tluka 4]

Masungulo Ya Ku Tlangela Khisimusi

Hambi leswi vuxokoxoko lebyi kongomeke byi lahlekeke ni swilo swa khale, swikombiso swi vula leswaku hi 336 C.E., Khisimusi a yi tlangeriwa hi kereke ya Rhoma. The New Encyclopædia Britannica, ya hlamusela, “siku ra Khisimusi ri vekiwe hi xikongomelo eka December 25, leswaku ku tumbetiwa nkhuvo lowukulu wa xikwembu.” A ku ri nkarhi lowu vahedeni a va endla mihiva-hivana hi nkarhi wa minkhuvo hinkwayo ya Saturnalia ya Varhoma ni nkhuvo wa dyambu ra xixika wa Macelt ni Majarimani. The New Caxton Encyclopedia yi ri “Kereke yi kume nkarhi wo cinca minkhuvo leyi yi va ya Vukriste.”