Khisimusi—Xana I Ndlela Yo Hoyozela Yesu?

KU VELEKIWA ka Muponisi, Mesiya, loyi ku nga khale a yimeriwile, hakunene a a ku ri nkarhi wo tsaka. “Vonani” ntsumi yi tivisa varisi le Betlehema, “ndzi mi tivisa mahungu lamanene lama nga ta tsakisa tiko hinkwaro swinene; hi leswaku namuntlha mi velekeriwile Mulondzovoti emutini wa Davhida; i Kriste, Hosi.” Mavandla ya tintsumi ma hlanganyerile, ma dzunisa Xikwembu: “Ku dzuneka a ku ve eka Xikwembu ematilweni ya le henhla-henhla. Ku rhula a ku ve emisaveni eka vanhu lava xi va tsakelaka.” (Luka 2:10-14) Van’wana va nga ha vula leswaku Vakriste va fanele va kombisa ntsako ehenhleni ka ku ta ka Kriste emisaveni khale koloko hi laha tintsumi ti endleke ha kona.

Lexi a a ku nga ri xiendlakalo xo sungula eBibeleni xa leswaku tintsumi ti yimbelela tinsimu to dzunisa. Loko masungulo ya misava ma vekiwile “tinyeleti ta v̌uša ti b[e] huwa yo ṭaka, ni v̌ana hikwav̌o v̌a Šikwembu v̌a yimbele[le] hi ku ṭakisisa.” (Yobo 38:4-7) Siku leri kongomeke ra xiendlakalo lexi a ri tsariwanga eBibeleni. (Genesa 1:1, 14-18) Ku nga khathariseki ndlela leyi xiendlakalo xi faneleke xi tsakise ha yona, Vakriste a va vilelanga hi leswaku leswi tintsumi ti nga yimbelela, na vona va fanele va tlangela ku tumbuluxiwa ka misava lembe na lembe, kumbexana va amukela nkhuvo wa vuhedeni leswaku va tsundzuka xiendlakalo lexi.

Kambe sweswo hi leswi vanhu lava tlangelaka Khisimusi va swi endlaka hi ku velekiwa ka Yesu Kriste. Loko hi kambisisa eka encyclopedia yihi na yihi leyi tshembekaka swinene ehansi ka nhloko-mhaka leyi nge “Khisimusi,” yi tiyisa leswaku siku ra ku velekiwa ka Yesu a ri tiviwi. Bibele a yi vuli nchumu mayelana ni siku rero.

“Loko Mhalamhala Yi Nga Pfumi Swinene”

Loko muapostola Pawulo a lulamisa mpfilumpfilu lowu a wu ri ebandlheni ra Korinto, u tsarile “hikuva Xikwembu a hi Xikwembu xa mpfilumpfilu, kambe i xa ku [hleleka, NW].” Eka ndzima yoleyo, u vutisile: “Loko mhalamhala yi nga pfumi swinene, i mani la nga ta hloma matlhari ya nyimpi xana?” (1 Vakorinto 14:8, 33) Kutani, loko Xikwembu lexo hleleka a a xi lava leswaku Vakriste va tlangela ku velekiwa ka N’wana wa xona emisaveni, xana a a xi ta swi veka emavokweni ya vanhu lava nga hetisekangiki leswaku va tihlawulela siku leri va ri lavaka eka minkhuvo ya vuhedeni ni ku teka mikhuva leyi nga tsakisiki Xikwembu?

Nkambisiso wa swikombiso swi nga ri swingani swa Bibele wu kombisa leswaku Yehova Xikwembu a nga tirhisani ni vanhu va yena hi ndlela yoleyo. Loko xi lave leswaku Vaisrayele va tlangela minkhuvo ya lembe na lembe ehansi ka Nawu wa Muxe, Xikwembu xi boxe masiku lama kongomeke ivi xi va byela ndlela leyi a va fanele ku tlangela swiendlakalo sweswo swa minkhuvo ha yona. (Eksoda 23:14-17; Levitika 23:34-43) Hambi leswi Yesu Kriste a nga lerisangiki leswaku ku velekiwa ka yena ku tsundzukiwa, u lerise valandzeri va yena leswaku va hlayisa siku rin’we leri kongomeke. “Hi vusiku lebyi a nyiketiweke hi byona,” Nisan 14, 33 C.E., Yesu u sungule nkhuvo wa Xilalelo xa Hosi, a tirhisa xinkwa xo-ke-comela ni vhinyo. U lerisile: “Endlani sweswo hi ku ndzi anakanya.” (1 Vakorinto 11:23, 24) Xileriso xa leswaku Xilalelo xa Hosi xi fanele ku tlangeriwa njhani naswona rini xi le rivaleni naswona a xi kanakanisi. Kutani ke, ku vuriwa yini hi Khisimusi? EBibeleni, ku hava laha hi kumaka xileriso xihi na xihi xa leswaku hi tlangela ku velekiwa ka Kriste, hambi ku hi byela leswaku rini kumbe njhani.

‘Ku Koka Vanhu’

“Oho, kavula ndza swi tiva leswaku Khisimusi yi sungule evuhedenini,” ku vule mufundhisi wa Kereke ya Zayoni le Tokyo, “kambe ntsendze loko vanhu lava tolovelekeke va byi tsakela Vukriste hi December 25 naswona va ta va ta dyondza tidyondzo ta Yesu la Xiximekaka, Khisimusi yi na xiphemu xa yona eka Vukriste.” Vo tala va pfumelelana ni mianakanyo ya yena. Xana wa pfumela leswaku ku amukela sweswo swi fanerile?

Van’wana va vule leswaku hambi ku ri Pawulo u cince leswi a ri swona leswaku a ta kuma vapfumeri. U tsarile, “Ndzi tiendla hlonga ra hinkwavo, leswaku ndzi koka vanhu vo tala hi laha ndzi nga kotaka ha kona . . . loko ndzi tirha ni Vamatiko, ndzi hanya kukota Wamatiko, ehandle ka Nawu wa Xiyuda, leswaku ndzi koka Vamatiko. . . . Hinkwaswo ndzi swi endla hikwalaho ka evhangeli, leswaku ndzi kota ku kuma mikateko ya yona.” (1 Vakorinto 9:19-23, Today’s English Version) Xana marito lawa ma endla leswaku ku tlangela nkhuvo wa vuhedeni hi xikongomelo xo kokela Vamatiko eka Vukriste ku va loku faneleke?

Xiya mongo wa marito ya Pawulo hi vukheta. Eka ndzimana 21 u te: “Leswi a swi vuli swona leswaku a ndzi yingisi nawu wa Xikwembu; entiyisweni ndzi le hansi ka nawu wa Kriste.” (TEV) Kutani ke a nga tsananga etimhakeni leti a ti tlula nawu wa Kriste, kambe u ‘hanye tanihi Wamatiko’ hi ku landzelela mikhuva ni maendlelo ya kwalaho ntsena loko ma nga lwisani ni milawu ya Vukriste.a

U ri karhi u anakanya hi leswi, anakanya ndlela leyi ku nghenisa minkhuvo ya vuhedeni eka “Vukriste” hi vito ra Khisimusi a ku ta langutekisa xiswona, loko ku langutiwa hi ku ya hi xileriso lexi landzelaka xa Bibele: “Mi nga rhwaleni mpingu wun’we ni lava nga riki vapfumeri; hikuva ku tirhisana ku kwihi exikarhi ka ku lulama ni ku homboloka xana? . . . Kumbe mupfumeri a nga fambelana hi mukhuva wihi ni loyi a nga riki mupfumeri xana? . . . Hikwalaho, [Yehova u] ri: ‘Humani exikarhi ka vona, mi hambana na vona; mi nga tshuki mi khumba leswi nga tengangiki, kutani ndzi ta mi amukela.’” (2 Vakorinto 6:14-17) Ku nga khathariseki ku tisirhelela loku ku nga ha endliwaka, ku thyakisa Vukriste hi minkhuvo ya vuhedeni a hi yona ndlela yo hoyozela Yesu tanihi Muponisi. A a swi ta va swi nga fanelanga eka lembe xidzana ro sungula loko Yesu a te hi nyama, hi laha ku fanaka a swi fanelanga hambi ku ri namuntlha kumbe ni le nkarhini lowu taka, loko Kriste a ta tanihi Hosi ku ta hetisisa ku avanyisa ka Xikwembu. (Nhlavutelo 19:11-16) Entiyisweni, lava hlawulaka ku tlangela minkhuvo ya vuhedeni hi xifunengeto xa “Vukriste” va ta va va ala Yesu Kriste.

“Vakriste Lava Tumbeleke” A Va Kondleteriwanga

Dyondza hi leswi humeleleke eka Makhatoliki le Japani hi nkarhi wa ku fuma ka ma-shogun. Loko ku herisiwa ka Vukhatoliki ku sungurile hi 1614, Makhatoliki ya Majapani ya kwalomu ka 300 000 a ma fanele ma hlawula eka swilo swinharhu: ku hundzuka vadlawela-ripfumelo, ku lahla ripfumelo ra vona, kumbe va tumbela. Lava va tumbeleke a va vitaniwa Vakriste lava tumbeleke. Leswaku va tumbeta ripfumelo ra vona, va landzelele mikhuva yo hambana-hambana ya Vubudha ni Vushinto. Eku gandzeleni ka vona va tirhise Maria Kannon, loyi a a ri Mariya loyi a funengetiweke tanihi xikwembu xa Mubudha hi xivumbeko xa manana a tlakule xihlangi. Minkhuvo ya vona a yi katsa vukhongeri bya Vubudha, Vukhatoliki, ni Vushinto. Hambi swi ri tano, loko va sindzisiwa ku va kona eka minkosi ya Mabudha, a va yimbelela swikhongelo swa Vakriste ivi va endla modoshi, nkhuvo wa ku endla ntirho wa Vubudha wu va wa hava. Ku humelele yini hi “Vakriste” volavo?

Buku leyi nge The Hidden Christians, ya hlamusela: “Malunghana ni [Vakriste] Kirishitans, vo tala, ku namarhela vukhongeri ku kurile eka vona, ku endla leswaku swi va nonon’hwela ku tshika ku gandzela swikwembu swa Vushinto ni Vubudha.” Loko ku yirisiwa ku herisiwile naswona varhumiwa va Khatoliki va tlhelele le Japani, vo tala va “Vakriste lava tumbeleke” va namarhele eka mukhuva wa vukhongeri bya vona bya mpfangano.

Hambi swi ri tano, xana Kereke ya Khatoliki hi laha ku twisisekaka a yi ta swi kota ku sola “Vakriste lava tumbeleke” lava aleke ku hundzuleriwa eka Vukhatoliki bya Rhoma? Hi ku fanana Kereke ya Khatoliki na yona a yi teke tidyondzo ni minkhuvo yo tala ya vuhedeni, ku katsa ni Khisimusi. Loko Makhatoliki ni Maprotestente, hambi leswi va tivulaka Vakriste, va hundzule “Vukriste” bya vona byi va vuhedeni hi minkhuvo ya vuhedeni, xana na vona a va nge vi va ala Yesu Kriste?

Ku Hundzuleriwa Eka Vukriste Bya Ntiyiso

Setsuko, Mukhatoliki la tinyiketeleke ku ringana 36 wa malembe, eku heteleleni u swi xiyile sweswo. Endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, u ringete ku anerisa vumoya bya yena hi ku hlanganyela ni kereke ya Khatoliki. ‘Swi anerisa swonghasi!’ u anakanye tano loko a ve kona eka Xilalelo xa Rhoma xa Khisimusi ivi a vona mirhi yo saseka ya Khisimusi endzeni ni le handle ka kereke ya ka vona. U te: “A ndzi tinyungubyisa hi minkhaviso yo saseka ya hina, leyi a yi tlula ya tikereke letin’wana ta le kusuhi.” Kambe, entiyisweni Setsuko a nga ti twisisi tidyondzo ta Khatoliki, hambi leswi a tshameke a dyondzisa xikolo xa Sonto nkarhinyana. Kutani loko a lave ku katseka hi laha ku engetelekeke entirhweni wa kereke, u vutise muprista wa yena swivutiso swi nga ri swingani. Ematshan’wini yo n’wi hlamula swivutiso swa yena, muprista u n’wi tsongahatile. Hi ku hela matimba, u kunguhate ku tidyondzela Bibele hi yexe. Mavhiki mambirhi lama landzeleke, Timbhoni ta Yehova ti n’wi endzerile, kutani u amukele dyondzo ya Bibele ya le kaya.

Wa hlamusela: “A swi vavisa ku langutana na ntiyiso wa Bibele lowu kanetanaka ni tidyondzo ta mina ta khale. Ndzi kale ndzi khomiwa hi alopecia neurotica, ku tsuvuka ka misisi hikwalaho ka ku hlundzuka. Hambi swi ri tano, hakatsongo-tsongo, ku vonakala ka ntiyiso ku voningerile embilwini ya mina. Ndzi hlamarisiwile hi ku dyondza leswaku Yesu a nga velekiwanga hi December leyi titimelaka, ni mpfula yi ri karhi yi na, hi nkarhi lowu varisi a va ta va va nga hlayisi tinyimpfu ta vona ehandle ni vusiku. (Luka 2:8-12) Swi herise ku xixima ka siku ra ku velekiwa, hikuva a hi endla gamboko hi kotini leswaku hi khavisa swivono swa tinyimpfu ni varisi.”

Endzhaku ka loko a tiyisekile hi leswi Bibele yi swi dyondzisaka hakunene, Setsuko u kunguhate ku tshika ku tlangela Khisimusi. A nga ha ri na wona “moya wa Khisimusi” kan’we hi lembe, kambe u kombisa moya wa Vukriste wa ku nyika hi ku tsaka siku rin’wana ni rin’wana.

Loko u pfumela eka Kriste hi ku tshembeka, u nga vileli loko u vona vahedeni va thyakisa Khisimusi. Va phindha leswi ni khale a a ku ri—nkhuvo wa vahedeni. Khisimusi a yi endli munhu leswaku a hoyozela Yesu Kriste, loyi a vuyeke a nga vonakali tanihi Hosi ya le tilweni. (Matewu, tindzima 24 na 25; Marka, ndzima 13; Luka, ndzima 21) Ku ri na sweswo, Vakriste va ntiyiso va kombisa moya wo fana ni wa Kriste lembe hinkwaro, naswona va twarisa mahungu lamanene ya Mfumo, lowu Yesu a nga Hosi eka wona. Hi yona ndlela leyi Xikwembu xi lavaka leswaku hi hoyozela Yesu Kriste ha yona tanihi Muponisi wa hina ni Hosi ya Mfumo.—Psalma 2:6-12.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Vakriste va ntiyiso va xixima Yesu lembe hinkwaro