Khisimusi—Xana Yi Fambisana Ni Vukreste Hakunene?

HI KU ya hi The World Book Encyclopedia, “Khisimusi i siku leri Vakreste va tlangelaka siku ra ku velekiwa ka Yesu Kreste.” Hambi swi ri tano, nsonga-vutivi leyi yi tlhela yi ku: “Vakreste vo sungula a va nga ri tlangeli siku ra ku velekiwa ka [Yesu] hikuva a va xiya ku tlangela siku ra un’wana ni un’wana ro velekiwa tanihi mukhuva wa vuhedeni.”

Buku leyi nge The Making of the Modern Christmas, leyi tsariweke hi Golby na Purdue, ya pfumela: “Vakreste vo sungula a va nga ri tlangeli siku ra ku velekiwa ka Kreste. Eka vona masiku ya ku velekiwa a ma hlangane ni mikhuva ya vuhedeni; Tievhangheli a ti vuli nchumu hi siku ra xiviri ra ku velekiwa ka Kreste.”

Loko ku tlangela siku ra ku velekiwa ku nga ri na xisekelo xa Vukreste, swi tise ku yini leswaku siku ra ku velekiwa ka Kreste ri hundzuka nkhuvo lowu dumeke swonghasi wa “Vukreste?”

Masungulo Ya Vuhedeni Ya “Khisimusi”

“Un’wana ni un’wana u fihlule a tlhela a tsaka, ntirho ni bindzu a swi yimisiwile hi ku helela, tiyindlu a ti sasekisiwile hi swiluva ni swimilana swa rihlaza, vanghana a va endzelana ni ku hanana tinyiko, ni vatirhi va nyika vini va vona tinyiko. Nkarhi lowu hinkwawo a wu ri wo tsaka ni wo endlelana leswinene, naswona vanhu a va endla mixaka hinkwayo ya vutihungasi.”— Paganism in Christian Festivals, hi J. M. Wheeler.

Xana nhlamuselo leyi ya yi fanela minkhuvo ya Khisimusi leyi u yi tivaka? Lexi hlamarisaka leyi a ku nga ri yona Khisimusi! Ematshan’weni ya sweswo, yoleyo i nhlamuselo ya nkhuvo wa Saturnalia—nkhuvo wa le Rhoma wa vuhedeni lowu hetaka vhiki, lowu hlanganeke ni vugima-dyambu bya xixika (wu kombisiwe eka tluka leri nga etlhelo). Siku ra ku velekiwa ka dyambu leri nga hluriwiki a a ri tlangeriwa hi December 25, ku nga siku-nkulu ra nkhuvo wa vukhongeri bya le Rhoma, bya Mithra.

Hi ku ya hi The New Encyclopædia Britannica, “December 25, siku ra ku velekiwa ka Mithra, xikwembu xa le Irana xa ku vonakala ni . . . siku leri nyikiweke dyambu leri nga vonakiki, ku katsa ni siku ra le ndzhaku ka Saturnalia, swi amukeriwe hi kereke tanihi Khisimusi, siku ra ku velekiwa ka Kreste, leswaku yi vevukisa nkucetelo wa minkhuvo leyi.” Kutani nkhuvo wa ku tlangela siku ra ku velekiwa, wa vuhedeni, wu ye emahlweni hi ku cinca loku olovaka ka mavito, ku suka eka Mithra ku ya eka Kreste!

Hambi swi ri tano, u nga ha vona onge siku ra ku velekiwa ka N’wana wa Xikwembu, Yesu, i nchumu wo hlawuleka, lowu faneleke wu tsundzukiwa. Ku languta leswi Bibele yi swi hlamuselaka mayelana ni leswi, swi ta ku pfuna swinene.

Xiendlakalo Xa Ntsako

Ndzima ya vu-2 ya Evhangeli ya Luka yi nyikela rungula ra xisekelo. Luka u hi byela hi ndlela leyi tintsumi ta le tilweni, varisi va xiyimo xa le hansi, malandza lama tinyiketeleke ya Xikwembu, na Maria hi yexe, va anguleke ha yona eka xiendlakalo lexi xa nkoka.

Xo sungula, xiya “varisi [lava] tshama[ka] enhoveni” lava a va “hlayisa mintlhambi ya vona nivusiku,” ku nga leswi a va nga ta swi endla exikarhi ka vuxika. Loko ‘ntsumi ya Yehovha’ yi humelela ni ku kwetsima ka Xikwembu ku va rhendzela, varisi a va tshukile eku sunguleni. Xitiyisekiso xi tile loko ntsumi yi ku: “Mi nga chavi! Vonani, ndzi mi tivisa mahungu lamanene lama nga ta tsakisa tiko hinkwaro swinene; hileswaku namuntlha mi velekeriwile Mulondzovoti . . . ; i Kriste, Hosi.” Loko “vunyingi bya mavandla ya le tilweni” ya tintsumi byi humelela, varisi va swi vonile leswaku ku veleka loku a ku hambanile ni ku veleka kun’wana. Lexi tsakisaka, tintsumi a ti tanga na tinyiko ta xihlangi lexa ha ku tswariwaka. Ematshan’weni ya sweswo tintsumi ti dzunise Yehovha, ti ku: “Ku dzuneka a ku ve eka Xikwembu ematilweni ya le henhla-henhla, ku rhula a ku ve emisaveni eka vanhu lava xi va tsakelaka.”—Luka 2:8-14.

Xisweswo, varisi a va lava ku ya vona n’wana hi voxe, hikuva i Yehovha la tiviseke xiendlakalo lexi lexi tsakisaka. Loko va kuma xihlangi xi etlele exitsengeleni, va byele vatswari va xona leswi tintsumi ti swi vuleke. Kutani varisi va fambile, va ri karhi va “dzunisa Xikwembu, va xi tlangela,” hayi n’wana.—Luka 2:15-18, 20.

Handle ko kanakana, Mariya, mana wa Yesu, u tsakile loko ku velekiwa ka mativula yakwe ku fambe khwatsi. Kambe u tlhele “a ti anakanya embilwini ya yena.” Kutani a ri ni nuna wa yena Yosefa, u ye eYerusalema hi ku landza Nawu wa Muxe. Leswi a ku nga ri ku tlangela siku ra ku velekiwa. Ematshan’weni ya sweswo, a ku ri nkarhi wa ku nyikela xihlangi eka Xikwembu, “hikuva ku tsariwile leswi eNawini wa Hosi: ‘N’wana un’wana ni un’wana wa xinuna, wa mativula, ú ta hlawuleriwa Hosi.’”—Luka 2:19, 22-24.

ETempeleni aYerusalema, Mariya na Yosefa va hlangane na Simiyoni loyi Luka a n’wi hlamuselaka tanihi la “lulam[eke], a chava[ka] Xikwembu; a a langutele ku chaveleriwa ka Israele.” Ehansi ko huhuteriwa, a a byeriwile leswaku a nga ka a nga fi a nga si vona “Mesiya wa Hosi.” Leswi landzeleke naswona a swi “susumetiwa hi Moya [wa Xikwembu].” Simiyoni u amukela xihlangi emavokweni ya yena, hayi ku xi nyika nyiko, kambe ematshan’weni ya sweswo u dzunise Xikwembu, a ku: “Sweswi Hosi, u nga ntshunxa nandza wa wena a tifambela hi ku rhula, hilaha u nga vula hakona, hikuva mahlo ya mina ma vonile ku ponisa ka wena, loku u ku lunghiseke emahlweni ka matiko hinkwawo.”—Luka 2:25-32.

Hi loko muprofeta wa xisati la dyuhaleke Ana, a tshinela. Na yena “[a sungula ku] nkhensa Xikwembu, a vula ta Yesu eka hinkwavo lava languteleke ku kutsuriwa ka Yerusalema.”—Luka 2:36-38.

Mariya, Simiyoni, Ana, varisi, ku katsa ni tintsumi ta le tilweni, hinkwavo a va tsakile hi ku velekiwa ka Yesu. Hambi swi ri tano, xiya leswaku a va endlanga minkhuvo ya siku ra ku velekiwa, hambi ku ri ku hanana tinyiko. Ematshan’weni ya sweswo, va dzunise Yehovha, Munyiki wa muponisi wa vona wa le tilweni.

Hambi swi ri tano, van’wana va nga ha ehleketa va ku ‘Entiyisweni ku nyikana tinyiko ta Khisimusi a swi hoxanga, hikuva xana “tintlhari letiya tinharhu” a ti fundzanga Yesu hi tinyiko ke?’

Tinyiko Ta Khisimusi

Nakambe a hi kambisise mhaka ya Bibele. U ta yi kuma yi tsariwile eka Evhangeli ya Matewu, ndzima 2. Ku hava ntlango wa ku tlangela siku ra ku velekiwa lowu boxiwaka, hambi ku ri nkarhi wo karhi lowu nyikiweke, hambi leswi handle ko kanakana a ku ri endzhaku ka ku velekiwa ka Yesu. Eka ndzimana 1, Matewu u vitana vaendzi a ku: “tintlharhi [Xigriki, maʹgoi] ta le vuxeni,” ku nga vahedeni lava nga riki na vutivi bya Yehovha Xikwembu. Nyeleti leyi vavanuna lava va yi landzeleke a yi va yisanga hi ku kongoma endhawini leyi Yesu a nga velekeriwa ka yona eBetlehema, kambe yi va yise eYerusalema, laha a ku fuma Hosi Heroda.

Loko mufumi loyi wo biha a twa va n’wi vutisa hi “Hosi ya Vayuda leyi velekiweke” u byele vaprista ku kumisisa kahle “[laha] Mesiya [a a] fanele ku velekiwa [kona]” leswaku a ta kuma xihlangi a xi dlaya. Vaprista va hlamule hi ku tshaha vuprofeta bya Mikiya lebyi vuleke ndhawu leyi Mesiya a ta velekiwa ka yona eBetlehema. (Mikiya 5:2) Heroda hi vukanganyisi u lerise vaendzi va yena a ku: “Fambani, mi ya lavisisa xihlangi swinene; kutaku loko mi xi kumile, mi ta ndzi tivisa, leswaku na mina ndzi ta ya xi gandzela.” Tintlharhi ti khoma ndlela ya tona, kutani nyeleti yi “va rhangela emahlweni, yi ya yima ehenhla ka laha xihlangi a xi ri kona.” Xiya leswaku u hlamuseriwa tanihi “xihlangi,” hayi tanihi ricece lera ha ku velekiwaka.—Matewu 2:1-10.

Ku fana ni vanhu lava va le henhla va le Vuxeni va endzelaka mufumi, tintlharhi leti ta vuhedeni ti nkhinsame ehansi ivi ti “humesela [xihlangi] tinyiko ta nsuku, ni mirhi ya risuna, mafurha ya mira.” Matewu wa engetela a ku: “Kuteloko va tivisiwile enorhweni leswaku va nga ha hundzi hi le ka Heroda, va tlhelela karikwavo hi ndlela yin’wana.”—Matewu 2:11, 12.

Emhakeni leyi yo koma ya Matsalwa, vanhu van’wana va nga ha ringeta ku kuma xivangelo xo nyikana tinyiko ta Khisimusi. Hambi swi ri tano, buku leyi nge Discovering Christmas Customs and Folklore yi hlamusela leswaku mukhuva lowu nga kona wo nyikana tinyiko wu kume timitsu ta wona eka tinyiko ta Saturnalia leti Varhoma a va tinyika vaakelani va vona va swisiwana. “Kereke yo sungula . . . hi vutlharhi yi hlanganise leswi ni mihivahivani yo tsundzuka tinyiko ta Tintlharhi.” Vona ku hambana loku nga kona eka vona ni vagandzeri va ntiyiso—tanihi varisi lava titsongahataka—lava va dzuniseke Xikwembu ntsena eku velekiweni ka Yesu!

Fundza Kreste Tanihi Hosi!

Namuntlha Yesu a nga ha ri n’wana. I Mufumi wa matimba, Hosi ya Mfumo wa Xikwembu wa le tilweni, naswona u fanele ku fundziwa tanihi yona.—1 Timotiya 6:15, 16.

Loko u ri nkulukumba, xana u tshame u khomiwa hi tingana loko vanhu va ku kombisa swifaniso swa wena loko wa ha ri n’wana? I ntiyiso, swifaniso swoleswo swi tsundzuxa vatswari va wena ntsako wa vona loko u velekiwa. Kambe sweswi leswi u nga ni vumunhu bya wena, xana a wu tsakeli leswaku van’wana va ku tekisa leswi u nga xiswona sweswi? Hi ku fanana, anakanya ndlela leyi swi nga kombisiki xichavo ha yona eka Kreste Yesu loko lava va tivulaka valandzeri va yena va tinyiketela eka mindhavuko ya vuhedeni ya Khisimusi lembe rin’wana ni rin’wana ni ku fundza xihlangi lexi va tsandzekaka ku xi fundza tanihi Hosi. Phela, hambi ku ri eka lembe-xidzana ro sungula, muapostola wa Mukreste Pawulo u vulavule hi ku faneleka ka ku anakanya hi Kreste tanihi leswi a nga xiswona sweswi—a nga Hosi etilweni. Pawulo u tsarile a ku: “Hambiloko hi tivile Kriste hi ku ya hi swa le handle, sweswi a ha ha n’wi tivi hi mukhuva wolowo”! (Xiitaliki i xerhu.)—2 Vakorinto 5:16.

Kreste, tanihi Hosi ya Mfumo wa Xikwembu, u ta hetisisa xitshembiso xa vuprofeta xo susa ku vaviseka, ku xaniseka, vuvabyi ni rifu. Hi Yena ntsena loyi a nga ta endla leswaku hinkwavo lava va nga ta va va ri eswiyin’weni swa Paradeyisi laha misaveni va kuma tiyindlu leti enerisaka ni ntirho lowu vuyerisaka. (Esaya 65:21-23; Luka 23:43; 2 Vakorinto 1:20; Nhlavutelo 21:3, 4) Entiyisweni, swivangelo leswi swi enele ku hi endla hi papalata ku delela Yesu!

Hi ku landzela xikombiso xa Kreste hi yexe, Vakreste va ntiyiso va lwela ku nyika vaakelani va vona yin’wana ya tinyiko letikulu to tlula leti mani na mani a nga ti nyikelaka—ku twisisa xikongomelo xa Xikwembu, leswi nga yisaka evuton’wini lebyi nga heriki. (Yohane 17:3) Muxaka lowu wo nyikana tinyiko wu va tisela ntsako, hi laha Yesu a vuleke ha kona a ku: “Ku nyika i nkateko lowu tlulaka ku nyikiwa.”—Mintirho 20:35; Luka 11:27, 28.

Vakreste lava rhandzanaka hi xiviri a swi va nonoh’weli ku kombisa rirhandzu ra vona hi xitshuketa nkarhi wun’wana ni wun’wana wa lembe. (Vafilipiya 2:3, 4) Tanihi xikombiso lexi olovaka, swi nga nyanyula swonghasi ku amukela xifaniso lexi mpfampfarhutiweke lexi humaka eka Mukreste lontsongo, loyi endzhaku ko yingisa nkulumo ya Bibele a xi mpfampfarhuteke tanihi xikombiso xo nkhensa! Hi laha ku fanaka swa khutaza ku kuma nyiko leyi nga rindzeriwangiki yo huma eka xaka tanihi xikombiso xa leswaku ra ku rhandza. Hi ku fanana, vatswari va Vakreste va kuma ntsako loko va hlawula minkarhi leyi faneleke elembeni yo nyika vana va vona tinyiko. Muxaka lowu wa ku hanana wa Vukreste a wu hlangananga ni masiku ya minkhuvo kumbe mikhuva ya vuhedeni, leyi ku endlaka u titwa u bohekile ku ha.

Xisweswo, namuntlha Vakreste vo tlula mune na hafu wa timiliyoni lava humaka ematikweni hinkwawo a va yi tlangeli Khisimusi. Volavo i Timbhoni ta Yehovha, leti tshamaka ti khomekile hi ku nyika vaakelani va tona vumbhoni mayelana ni mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu. (Matewu 24:14) U nga ha hlangana na vona loko va endzela kaya ra wena, kumbexana va ta fika ku nga ri khale. Onge ku amukela ka wena hi malwandla leswi va swi tisaka ku nga kongomisa ndyangu wa wena entsakweni lowukulu, loko u ri karhi u dyondza ku dzunisa Yehovha Xikwembu siku rin’wana ni rin’wana ra lembe.—Pisalema 145:1, 2.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Vakreste va nyika vaakelani va vona nyiko leyikulu ngopfu—ku twisisa xikongomelo xa Xikwembu lexi yisaka evuton’wini lebyi nga heriki

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 4]

Culver Pictures