Buku Ya Jean Crespin Leyi Vulavulaka Hi Vanhu Lava Dlayeriweke Ripfumelo

HI 1546, vavanuna va 14 va le Meaux eFurwa va voniwe nandzu hikwalaho ko lwisana ni tidyondzo ta kereke ya Khatoliki kutani va hisiwa va ri karhi va hanya. Xana a va dyohe yini? A va hlangana exihundleni, va khongela, va yimbelela tipisalema, va tlangela Xilalelo xa Hosi va tlhela va vula leswaku a va nge pfuki va gandzele swifaniso leswi vapapa va swi endleke xiphemu xa vugandzeri bya vona.

Hi siku ra vuavanyisi, mufundhisi wa Kereke ya Rhoma Khatoliki François Picard, u vutise vahehliwa volavo hi ku va vungunya malunghana ni ripfumelo leri a va ri na rona hi Xilalelo xa Hosi. Va hlamule hi ku n’wi vutisa malunghana ni tidyondzo ta Khatoliki ta ku hundzuriwa ka swifanekiselo, hilaha va vulaka ha kona leswaku xinkwa ni vhinyo leswi a swi tirhisiwa eka xilalelo swi cinca hi singita swi va nyama ni ngati ya Yesu. Va vutise va ku, ‘Xana nantswo wa xinkwa wu fana ni nyama? Kumbe nantswo wa vhinyo wu fana ni wa ngati?’

Ku nga khathariseki ndlela leyi va hlamuleke ha yona, vahehliwa volavo va 14 va beleriwe etimhandzini va tlhela va hisiwa va ri karhi va hanya. Lava marimi ya vona a ma nga tsemiwanga, a va yimbelela tipisalema. Vaprista lava a va ri ematlhelo ka ndhawu leyi vanhu a va dlayeriwa eka yona va yimbelele hi rito ra le henhla leswaku ku yimbelela ka lavan’wana ku nga twali. Hi siku leri landzeleke, Picard u vule a ri endhawini yoleyo leswaku vanhu volavo va 14 va gweviwe ku tshama etiheleni hilaha ku nga heriki.

Hi va-1500, Yuropa a ku ri ndhawu leyi nga ni khombo eka vanhu lava a va nga tiseketeli tidyondzo to karhi ta vukhongeri. Vanhu vo tala lava lwisaneke ni tidyondzo ta kereke leti amukelekaka va langutane ni vuyelo byo vava bya vakaneti va vukhongeri. Rungula rin’wana leri vulavulaka hi maxangu yo tano i buku ya Jean Crespin leyi vuriwaka Le Livre des martyrs (Buku Leyi Vulavulaka Hi Vanhu Lava Dlayeriweke Ripfumelo), leyi kandziyisiweke eGeneva le Switzerland hi 1554. Hi hala tlhelo yi vuriwa Histoire des martyrs.a

Gqweta Ri Joyina Tsima Ro Lwisana Ni Tidyondzo Ta Kereke Ya Khatoliki

Crespin u velekiwe hi 1520 edorobeni ra Arras leri namuntlha ri vuriwaka Furwa n’walungu naswona u dyondzele swa nawu eLouvain le Belgium. Swi nga ha endleka leswaku u sungule kona ku dyondza hi mavonelo ya vanhu lava a va lwisana ni tidyondzo ta kereke ya Khatoliki. Hi 1541, Crespin u ye eParis leswaku a ya tirha tanihi matsalana wa muavanyisi la dumeke. Hi nkarhi wolowo, u vone ndhawu leyi vuriwaka Maubert le Paris ni ku hisiwa ka Claude Le Painctre loyi a hehliwa hi ku va muxandzuki. Crespin u tsakisiwe ngopfu hi ripfumelo ra jaha leri leri a ri ri mufuli wa nsuku, leri dlayeriweke leswi Crespin a swi vuleke “ku tivisa vatswari ni vanghana ntiyiso.”

Hi nkarhi wolowo Crespin u sungule ku katseka eka swa nawu eArras. Hambiswiritano, hi ku hatlisa, vukhongeri lebyi a ha ku byi kuma byi endle leswaku a xanisiwa hikwalaho ko lwisana ni tidyondzo ta kereke ya Khatoliki. Leswaku a balekela nxaniso u ye eStrasbourg le Furwa, naswona eku heteleleni u ye a ya tshama eGeneva le Switzerland. Kwalaho, Crespin a heta nkarhi wo tala a ri ni vanhu lava lwisanaka ni tidyondzo ta kereke ya Khatoliki. U tshike ntirho wakwe wa ku va matsalana kutani a va mukandziyisi.

Crespin u kandziyise mintirho ya vanhu lava endleke leswaku ku va ni ku cinca etimhakeni ta vukhongeri vo tanihi John Calvin, Martin Luther, John Knox, na Theodore Beza. U kandziyise Matsalwa ya Xigriki ku nga xiphemu xo karhi xa le Bibeleni, lawa hi ntolovelo ma tiviwaka tanihi Testamente Leyintshwa—ma helerile kumbe ma nga helelanga—hi Xifurwa, Xilatini, Xinghezi, Xintariyana, ni Xipaniya. Hambiswiritano Crespin u sungule ku tiviwa ngopfu hikwalaho ka buku yakwe leyi vulavulaka hi vanhu lava dlayeriweke ripfumelo. Eka yona u longoloxe vanhu vo tala lava xanisiweke hikwalaho ko lwisana ni tidyondzo ta vukhongeri ku sukela hi 1415 ku fikela hi 1554.

Xivangelo Xo Va Ku Hlayisiwa Rungula Ra Vanhu Lava Dlayeriweke Ripfumelo

Tibuku to tala leti kandziyisiweke hi vakaneti volavo a ti sola tihanyi ta varhangeri va Khatoliki. A ti khutaza vanhu hi ku va komba “xivindzi” lexi Maprotestente lawa ma feleke ripfumelo a ma ri na xona, hilaha malandza ya Xikwembu ma hambeteke ma xaniseka ha kona enkarhini lowu hundzeke, ku katsa ni Vakreste va lembe-xidzana ro sungula. Leswaku Crespin a ta komba Maprotestente-kulobye swikombiso leswi ma faneleke ma swi tekelela, u hlengelete rungula ro karhi kutani a endla buku leyi vulavulaka hi vanhu lava dlayeriweke ripfumelo.b

Buku ya Crespin yi vulavula hi ku xanisiwa ka vanhu, vahehli, mhaka leyi yi voniweke hi mahlo hambi ku ri vumbhoni lebyi tsariweke hi vahehliwa loko va ha ri ekhotsweni. Swin’wana leswi a swi katseka a ku ri mapapila lama khutazaka lama tsaleriweke lava a va ri ekhotsweni, man’wana ya wona a ma tele hi mintshaho ya le Bibeleni. Crespin u vula leswaku ripfumelo leri vatsari a va ri na rona a ri ri ra “nkoka naswona ri ta tama ri tsundzukiwa.”

Tidyondzo to tala leti nga ebukwini ya Crespin ti dzike ngopfu eka timholovo leti a ti tolovelekile exikarhi ka Makhatoliki ni Maprotestente. Hi xikombiso, vaxanisi ni vaxanisiwa a va kanetana hi timhaka to tanihi ku tirhisiwa ka swifaniso evugandzerini, tidyondzo ta pagatori, ku khongelela vafi ku katsa ni ku lava ku tiva loko xitlhavelo xa Yesu xi phindha-phindhiwile hi nkarhi wa Masa ya kereke ya Khatoliki ni loko mupapa a a ri muyimeri wa Xikwembu.

Buku leyi vulavulaka hi vanhu lava dlayeriweke ripfumelo yi kombisa leswi a swi endla leswaku ku va ni timholovo ni rivengo hi minkarhi yoleyo ya maxangu. Hambileswi Crespin a vulavuleke ngopfu hi ku xanisiwa ka Maprotestente hi Makhatoliki hi nga rivali leswaku Maprotestente na wona ma tshame ma xanisa Makhatoliki hi ndlela leyi fanaka ya tihanyi.

Ematin’wini hinkwawo, vukhongeri bya mavunwa byi ti thyakise hi “ngati ya vaprofeta ni ya vakwetsimi ni ya hinkwavo lava dlayiweke emisaveni.” Hakunene, ngati ya lava Xikwembu xi va tekaka tanihi vanhu va xona lava dlayeriweke ripfumelo ya rila yi lava ndzihiselo! (Nhlavutelo 6:9, 10; 18:24) Swi nga ha endleka leswaku van’wana va lava xanisekeke ni ku fela ripfumelo ra vona enkarhini wa Jean Crespin a va lava vukhongeri bya ntiyiso hi timbilu ta vona hinkwato.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 12]

Vito ra Buku ya Crespin “Leyi Vulavulaka Hi Vanhu Lava Dlayeriweke Ripfumelo” (Nkadziyiso wa 1564)

[Xifaniso lexi nga eka tluka 13]

Ku xanisiwa ka Maprotestente ku nga si fuma Hosi Henry wa Vumbirhi wa le Furwa ni huvo yakwe

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 13]

Images, both pages: © Société de l’Histoire du Protestantisme Français, Paris