Vahlaseriwa ni Vadlawela-ripfumelo Va Hambana Njhani?
EMATIN’WINI hinkwawo, vuharhi bya munhu ehenhla ka wanuna, wansati ni n’wana byi vange ku xaniseka loku nga heriki naswona byi endle leswaku ku va ni vahlaseriwa va timiliyoni. Hi swivangelo swa politiki, swa tiko, swa rixaka kumbe swa vukhongeri, ngati leyi nga riki na nandzu yi halatiwile naswona ya ha halatiwa. Rivengo ra andza ku tlula rirhandzu ni ku twisisa. Ximbilwa-mbilwana xi andza ngopfu ku tlula ku lehisa mbilu. Naswona ku dlayana ku ya emahlweni.
Eka malembe xidzana lama hundzeke, nyimpi a yi lwiwa hi mavuthu yo hambana, naswona vaaki a va nga katseki ngopfu. Eka lembe xidzana ra hina ra vu-20, hi ku sungula ka tibomo ta le moyeni, matlharhi ni miseve yo tala, ku hlaseriwa ka vaaki ku tlakukile swinene lerova dyondzo yin’wana yi te: “Vaaki sweswi hi vona vahlaseriwa lavakulu va nyimpi. Eka lembe xidzana leri, vaaki vo tala lava nga hlomangiki va file etinyimpini ku tlula masocha ya xiviri.” Vanhu lava nga riki na nandzu va dlayiwile hi tinyimpi leti pfuxiweke hi varhangeri va politiki. Eka lembe xidzana ra hina ntsena, nhlayo ya lava hlaseriwaka hi nyimpi yi tlakukile, ku dlayiwe lava tlulaka dzana ra timiliyoni naswona madzana ya timiliyoni ma vavisekile ni ku lahlekeriwa hi varhandziwa va vona.
Ku engetela eka vahlaseriwa va hasahasa ya manguva lawa, vadlawela-ripfumelo va ve kona na vona.a Va hambana njhani? Timiliyoni ta—Vayuda, Vaslav, Magypsy, vasodoma ni van’wana—ti file hi ku hlaseriwa eka Jarimani ra Manazi hikwalaho ka leswi a ti ri swona. A va ri hava vuchavelo kumbe ndlela yin’wana. Ehansi ka fambiselo rero ro biha, rifu ra vona a ri tsema nhlana. Hi hala tlhelo, van’wana a va faneriwanga hi rifu. A va ta ri balekela, kambe, hikwalaho ka misinya ya milawu ya vona, va hlawule ku fa.
Xikombiso xin’wana lexi dumeke a ku ri lexiya xa muprista wa Khatoliki Maximilian Kolbe, loyi a nga pfuna vahlapfa va Vayuda hi Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava. Hi 1941 u “yisiwe le [kampeni ya nxaniso ya Manazi le] Auschwitz, laha a nyikeleke hi vutomi byakwe ematshan’wini ya leswaku ku fa Franciszek Gajowniczek. U rhange hi ku dlayisiwa ndlala, eku heteleleni a tlhaviwa hi neleta ya chefu ivi a hisiwa.” (Encyclopædia Britannica) U hundzuke mudlawela-ripfumelo la tinyikelaka—leswi a swi hambana ni nawu lowu tolovelekeke wa vukhongeri bya Maprotestente ni bya Khatoliki.
Hi nguva ya Manazi le Jarimani (1933-45), Timbhoni ta Yehovha ti xanisiwe ku vava hikwalaho ka ku hlayisa vukala-tlhelo ni ku ala ku nghenela nyimpi ya Hitler. Magidi ma rhumeriwe eka tikampa ta nxaniso leti chaviwaka, lomu vo tala va nga avanyisiwa kona, van’wana va fa hi ku khomiwa hi ndlela yo biha. Hambi swi ri tano, a swi nga bohi leswaku va xaniseka ni ku fa. A va swi kota ku hlawula. Va nyikiwe ndlela yo pona ha yona. Loko vo sayina phepha leri kombaka ku tshika ripfumelo ra vona, a va ta ntshunxiwa. Vunyingi byi hlawule ku ka byi nga sayini kutani va endliwe nsele hi Manazi, va tlhela va va vadlawela-ripfumelo. Xisweswo, hambi leswi vadlawela-ripfumelo hinkwavo va nga vahlaseriwa, i vahlaseriwa vatsongo lava a va ta hlawula ku va vadlawela-ripfumelo. Va hlurile loko va langutane ni rifu.
Vumbhoni lebyi nga yiki hi nghohe lebyi humaka eka lava nga riki Timbhoni byi seketela mhaka leyi. “Mufundhisi wa Swisa, Bruppacher, hi 1939 u vule leswaku ‘Hambi leswi vanhu lava a va tivula Vakreste va nga tsandzeka eka miringo leyikulu, timbhoni ta Yehovha leti nga tiviwiki, tanihi vadlawela-ripfumelo va Vakreste, a ti tlhentlhi ni loko ti sindzisiwa ku lwisana ni ripfalo ra tona kumbe ku gandzela swikwembu swa hava . . . Va xaniseka ni ku fa hikuva, tanihi Timbhoni ta Yehovha ni vafumiwa va Mfumo wa Kreste, va ala ku gandzela Hitler ni Swastika.’”
Hambi swi ri tano, a hi kona eJarimani ra Manazi ntsena lomu Timbhoni ta Yehovha ti hlayiseke vutshembeki loko ti langutane ni rifu. Va kombise xivindzi xin’wana loko va langutane ni Vukhomanisi, Vufasisi ni tinxaka tin’wana ta tihanyi ta politiki, ni nkaneto wa vukhongeri. Hambi ku ri ematikweni lama vitaniwaka ya xidemokrati ya le Vupela-dyambu, Timbhoni ti hlangavetane ni madzolonga. Xihloko xa hina lexi landzelaka xi ta nyika vuxokoxoko bya timhaka tin’wana leti katsaka Timbhoni leti nga hlula emaxangwini ya rifu.
[Nhlamuselo ya le hansi]
a Muhlaseriwa u hlamuseriwa tanihi “loyi a vavisiwaka kumbe ku dlayiwa hi un’wana . . . Loyi a vavisiwaka kumbe ku xanisiwa hikwalaho ka xiendlo, xivangelo, ntirho kumbe xiyimo.” Hi hala tlhelo, mudlawela-ripfumelo hi “loyi a hlawulaka ku fa ematshan’weni yo tshika misinya ya milawu ya vukhongeri. . . . Hi loyi a tikarhataka swinene kumbe a xanisekelaka ku hetisisa ripfumelo, ndlela kumbe nsinya wa nawu.”—The American Heritage Dictionary of the English Language, Nkandziyiso wa Vunharhu.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 3]
Endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, tihuvo ta le Jarimani Vuxa ti vone Timbhoni ta Yehovha nandzu hi ndlela leyi hoxeke, ti vula leswaku i tinhlori ta le Amerika
[Xihlovo Xa Kona]
Neue Berliner Illustrierte