Vantshwa Va Vutisa

I Yini Leswi Ndzi Faneleke Ndzi Swi Tiva Hi Ku Endla Xinghana Eka Internet?—Xiyenge 2

Eka tinhla leti nga laha hansi, kombisa leswaku hi tihi leti nga ta nkoka swinene eka wena.

․․․․․ vuxokoxoko bya wena

․․․․․ nkarhi wa wena

․․․․․ ndhuma ya wena

․․․․․ vunghana bya wena

HI YIHI yinhla leyi eka yona u nga tsala 1—leyi u vonaka onge hi yona ya nkoka swinene eka wena? Yinhla leyi u yi hlawuleke ku katsa ni letin’wana tinharhu, ti nga ku hoxa ekhombyeni loko u tirhisa website yo endla xinghana eka Internet.

Xana u fanele u tirhisa website yo endla xinghana eka Internet? Loko u tshama ekaya, vatswari va wena va fanele va ku endlela xiboho.a (Swivuriso 6:20) Ku fana ni ku tirhisa Internet, ku endla xinghana eka yona swi nga ku vuyerisa naswona swi nga ha ku vangela khombo. Loko vatswari va wena va nga swi lavi leswaku u tirhisa website leyi, u fanele u va yingisa.—Vaefesa 6:1.

Hi hala tlhelo, loko vatswari va wena va ku pfumelela ku tirhisa website yo endla xinghana eka Internet, u nga ma papalata njhani makhombo? Xihloko lexi nge “Vantshwa Va Vutisa” lexi humeke eka Xalamuka! ya July 2011 xi hlamusele tinhla timbirhi ta nkoka, ku nga vuxokoxoko bya wena ni nkarhi wa wena. Eka xihloko lexi hi ta hlamusela ndhuma ya wena ni vunghana bya wena.

NDHUMA YA WENA

Leswaku u yi tekela enhlokweni ndhuma ya wena swi ta vonaka hi ku nga nyiki vanhu xivangelo xa ku va va ku tekela ehansi. Hi xikombiso, a hi nge u ni movha lowuntshwa; a wu na swivati. Xana a wu nge tiyiseki leswaku wu tshama wu ri tano? Xana u ta titwa njhani loko movha wa wena wo chayisa hikwalaho ka futa ra wena?

Ku nga endleka leswi fanaka hi ndhuma ya wena loko u endla xinghana eka Internet? Nhwanyana la vuriwaka Cara u te: “Swifaniso ni leswi u swi tsalaka eka website leyi swi nga onha ndhuma ya wena.” Hi xikombiso, xiya ndlela leyi ndhuma ya wena yi nga khumbekaka ha yona hi . . .

● Swifaniso swa wena. Muapostola Petro u tsale a ku: “Minkarhi hinkwayo tiyiseka leswaku vanhu van’wana va vona mahanyelo ya wena lamanene.” (1 Petro 2:12, Contemporary English Version) I yini leswi u swi xiyeke loko u languta swifaniso leswi nga eka website yo endla xinghana eka Internet?

“Minkarhi yin’wana munhu loyi a ndzi n’wi xixima swinene u hoxa swifaniso leswi eka swona a langutekaka onge u dakwile.”—Ana, la nga ni malembe ya 19.

“Ndzi tiva vanhwanyana lava hoxeke swifaniso leswi eka swona va nga ambalangiki hi ndlela leyinene. Ndlela leyi va langutekaka ha yona eka swifaniso sweswo yi hambanile ni leyi va langutekaka ha yona hi xiviri.”—Cara, la nga ni malembe ya 19.

I yini leswi u nga gimetaka ha swona loko u nghena eka website yo endla xinghana eka Internet kutani u vona xifaniso xa munhu la (1) ambaleke hi ndlela ya vudlakuta kumbe (2) la tikombaka a dakwile?

1 ․․․․․

2 ․․․․․

● Leswi u swi tsalaka. Vaefesa 4:29 yi ri: “Rito ro bola ri nga humi enon’wini wa n’wina.” Vanhu van’wana va xiye leswaku eka website yo endla xinghana eka Internet ku tirhisiwa ririmi leri thyakeke, rihlevo ni timhaka leti khumbaka mahanyelo yo biha.

“Vanhu va ntshunxeka ngopfu loko va endla xinghana eka Internet. Va vona onge ririmi leri thyakeke a ri bihanga ngopfu loko u ri tsala. Swi nga ha endleka u nga rhuketeli, kambe marito ya wena ma kombisa leswaku u tlanga hi rirhandzu, ma vavisa van’wana kumbe ma thyakile.”—Danielle, la nga ni malembe ya 19.

U ehleketa leswaku i yini lexi endlaka leswaku vanhu va nga chavi ku tirhisa ririmi leri thyakeke loko va ri eka website yo endla xinghana eka Internet?

․․․․․

Xana swifaniso ni leswi u swi tsalaka eka website yo endla xinghana eka Internet swi ni mhaka? Ina, swi ni mhaka! Muntshwa la vuriwaka Jane u te: “Mhaka leyi ku vulavuriwe ngopfu ha yona exikolweni. Hi bule hi ndlela leyi vathori va nga ha nghenaka eka website yo endla xinghana eka Internet kutani va kambela vumunhu bya munhu la endleke xikombelo xa ntirho.”

Eka buku leyi nge Facebook for Parents, Dr. B. J. Fogg u vule leswaku na yena u endla tano loko a lava ku hirha vanhu. U te: “Ndzi rhanga ndzi endla ndzavisiso hi munhu yoloye loko ndzi nga si n’wi thola. Loko a ri kona eka website yo endla xinghana eka Internet, kutani ndzi vona mihlolo leyi a yi hoxeke kwalaho, a ndzi nge n’wi tholi munhu yoloye. Ha yini? Xivangelo hileswaku vanhu lava tirhaka na mina va fanele va va ni mahanyelo lamanene.”

Loko u ri Mukreste, ku ni mhaka yin’wana leyi u faneleke u yi tekela enhlokweni—leswi u swi hoxaka eka website yo endla xinghana eka Internet swi nga khumba vanhu van’wana, ku nga khathariseki leswaku i Vakreste kumbe a hi Vakreste. Muapostola Pawulo u te: “A hi nyiki xivangelo ni xin’we xa ku khunguvanyeka hi ndlela hambi yi ri yihi.”—2 Vakorinto 6:3; 1 Petro 3:16.

Leswi U Nga Swi Endlaka

Loko vatswari va wena va ku pfumelela ku endla xinghana eka Internet, languta swifaniso leswi u swi hoxeke kwalaho kutani u tivutisa swivutiso leswi landzelaka: ‘Xana swifaniso leswi swi ndzi kombisa ndzi ri munhu wa nhjani? Xana leyi hi yona ndlela leyi ndzi lavaka ku tiviwa ha yona? Xana ndzi nga khomiwa hi tingana loko vatswari va mina, nkulu la nga Mukreste kumbe munhu la lavaka ku ndzi thola o vona swifaniso sweswo?’ Loko nhlamulo ya wena ku ri ina eka xivutiso lexi xo hetelela, endla swo karhi. Leswi hi swona leswi Kate la nga ni malembe ya 21 a swi endleke. U te: “Nkulu la nga Mukreste u vulavule na mina hi leswi ndzi swi hoxeke eka website yo endla xinghana eka Internet naswona ndzi swi teke hi ndlela leyinene. Ndzi swi xiyile leswaku u lava ku sirhelela ndhuma ya mina.”

Nakambe xiyisisa leswi u swi tsaleke, ku katsa ni leswi van’wana va ku tsaleleke swona. U nga pfumeleli “vuphukuphuku kumbe mafenya lama thyakeke.” (Vaefesa 5:3, 4) Jane la nga ni malembe ya 19 u te: “Minkarhi yin’wana vanhu va tirhisa ririmi leri thyakeke eka website yo endla xinghana eka Internet. Hambiloko swilo swa kona swi nga tsariwanga hi wena, swi ku susa xindzhuti loko swi ri evitweni ra wena.”

Loko ku tiwa eka swifaniso ni leswi u swi tsalaka eka website yo endla xinghana eka Internet, i yini leswi u nga ta swi endla leswaku u tshama u ri ni ndhuma leyinene?

․․․․․

VUNGHANA BYA WENA

Loko a wu ri ni movha lowuntshwa, xana a wu ta pfumelela mani na mani leswaku a wu khandziya? Loko vatswari va wena va ku pfumelela ku endla xinghana eka Internet, u fanele u endla xiboho lexi fanaka malunghana ni vanhu lava u lavaka leswaku va va vanghana va wena. Xana u ta va hlawula njhani?

“Pakani ya vanhu van’wana i ku endla xinghana ni vanhu vo tala. Leswi swi endla leswaku va kombela vanhu leswaku va va vanghana va vona hambiloko va nga va tivi.”—Nayisha, la nga ni malembe ya 16.

“Ku endla xinghana eka Internet swi ku hlanganisa ni vanhu lava se ku nga khale mi hambanile. Kambe minkarhi yin’wana swi nga va swinene leswaku u nga ha tihlanganisi na vona.”—Ellen, la nga ni malembe ya 25.

Leswi U Nga Swi Endlaka

Xiringanyeto: Kambisisa vanghana va wena. Kambisisa vanghana va wena kutani u endla ku cinca ko karhi loko swi fanerile. Tivutise swivutiso leswi landzelaka loko u ri karhi u endla tano:

1. ‘I yini leswi ndzi swi tivaka hi munhu loyi loko a nga ri eka Internet?’

2. ‘Xana swifaniso ni swilo leswi a swi tsalaka eka website leyi i swa muxaka muni?’

3. ‘Xana munghana loyi u ndzi khutaza leswaku ndzi va ni mahanyelo lamanene?’

“N’hweti yin’wana ni yin’wana ndzi kambisisa nxaxamelo wa vanghana va mina. Loko ku ri ni munhu loyi ndzi nga n’wi twisisiki kumbe loyi ndzi nga n’wi tiviki kahle, ndza n’wi susa.”—Ivana, la nga ni malembe ya 17.

Xiringanyeto: Endla xiboho xa leswaku i vamani vanhu lava nga vaka vanghana va wena. Tiva leswaku i mani munhu loyi u nga tsakelaka leswaku a va munghana wa wena, hilaha a wu ta endla hakona loko u nga ri eka Internet. (1 Vakorinto 15:33) Hi xikombiso, muntshwa la vuriwaka Leanne u ri: “Ndzi tibyele leswi: Loko ndzi nga ku tivi, a ndzi ku amukeli leswaku u va munghana wa mina. Loko ndzi vona swilo leswi ndzi nga swi twisisiki evitweni ra wena, ndza ku susa eka vanghana va mina naswona a ndza ha ku amukeli.” Vanhu van’wana va endle swiboho leswi fanaka.

“A ndzi amukeli mani na mani leswaku a va munghana wa mina. Phela loko ndzi nga endli tano, ndzi nga wela ekhombyeni.”—Erin, la nga ni malembe ya 21.

“Vanhu van’wana lava a ndzi nghena na vona xikolo va ndzi kombele leswaku ndzi va munghana wa vona eka Internet. Kambe loko ndza ha ri exikolweni a ndzi nga swi lavi ku va munghana wa vona; kutani i yini lexi sweswi xi faneleke xi endla leswaku ndzi va munghana wa vona?”—Alex, la nga ni malembe ya 21.

Laha hansi tsala swipimelo leswi u tivekeleke swona emhakeni yo hlawula vanghana.

․․․․․

Swihloko swin’wana leswi nge “Vantshwa Va Vutisa” swi kumeka eka Website leyi nge www.watchtower.org/ype

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 10]

Xivuriso xin’wana xa le Bibeleni xi ri: “Loko u fanele u hlawula exikarhi ka ndhuma leyinene ni rifuwo, hlawula ndhuma leyinene.”—Swivuriso 22:1, Today’s English Version

[Bokisi leri nga eka tluka 12]

HA YINI U NGA VUTISI VATSWARI VA WENA?

Bula ni vatswari va wena hi xihloko lexi ni lexi nge “Vantshwa Va Vutisa” lexi humeke eka Xalamuka! ya July 2011. Bulani hi ndlela leyi ku tirhisa Internet swi byi khumbaka ha yona (1) vuxokoxoko bya wena, (2) nkarhi wa wena, (3) ndhuma ya wena ni (4) vunghana bya wena.

[Bokisi leri nga eka tluka 13]

EKA VATSWARI

Vana va n’wina va tiva swo tala hi Internet ku mi tlula. Kambe a va swi koti ku languta swilo hi ndlela leyi mi swi langutaka ha yona. (Swivuriso 1:4; 2:1-6) Parry Aftab la nga ni ntokoto etimhakeni ta vuhlayiseki u te: “Vana a wu nge va byeli nchumu hi thekinoloji. Kambe vatswari hi vona lava tivaka swo tala hi vutomi.”

Se swi dumile ku endla xinghana eka Internet. Xana n’wana wa wena u kule hilaha ku ringaneke lerova a nga endla xinghana eka Internet? U fanele u tiendlela xiboho emhakeni leyi. Tanihi leswi ku chayela movha, ku va ni akhawunti ya le bangi kumbe ku tirhisa khadi ra xikweleti swi nga vaka ni khombo, ku endla xinghana eka Internet na swona swi nga va ni khombo. Hi wahi man’wana ya makhombo ya kona?

VUXOKOXOKO. Vantshwa vo tala a va ri voni khombo ro hoxa vuxokoxoko byo tala eka Internet. Ku boxa laha va tshamaka kona, laha va nghenaka kona xikolo kumbe nkarhi lowu va nga ekaya ha wona ni lowu va nga kumekiki ha wona swi nga ha endla leswaku ndyangu hinkwawo wu va ekhombyeni.

Leswi u nga swi endlaka. Loko vana va wena va ha ri vatsongo, u va dyondzise ku languta matlhelo hinkwawo va nga si tsemakanya xitarata. Leswi se va kuleke, va dyondzise ku tirhisa Internet hi ndlela leyinene. Hlaya rungula leri vulavulaka hi vuhlayiseki leri nga eka xihloko lexi nge “Vantshwa Va Vutisa,” lexi humeke n’hweti leyi nga hundza. Tlhela u vona Xalamuka! ya October 2008, matluka 3-9. Bula ni n’wana wa wena hi rungula rero. Tikarhatele ku n’wi pfuna leswaku a tirhisa “vutlhari lebyi pfunaka ni vuswikoti byo ehleketa” loko ku tiwa emhakeni yo tirhisa Internet hi ndlela leyinene.—Swivuriso 3:21.

NKARHI. Ku endla xinghana eka Internet swa godzombela. Rick la nga ni malembe ya 23 u ri: “Endzhaku ka masiku ma nga ri mangani ndzi sungule ku tirhisa website yo endla xinghana eka Internet a swi ndzi tikela ku huma eka yona. A ndzi heta tiawara to tala ndzi ri karhi ndzi languta swifaniso ni swilo leswi vanhu va swi tsaleke.”

Leswi u nga swi endlaka. Hlaya u tlhela u bula ni vana va wena hi xihloko lexi nge “Vantshwa Va Vutisa . . . Xana Ndzi Godzomberiwe Hi Swi Tirhisiwa Swa Elektroniki?” eka Xalamuka! ya January 2011. Dzika ngopfu eka bokisi leri nge “Internet A Yi Ndzi Nghene eNgatini,” leri nga eka tluka 26. Pfuna n’wana wa wena la nga emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi leswaku a “ringanisela emikhuveni” naswona a nga heti nkarhi wo tala a tirhisa Internet. (1 Timotiya 3:2) N’wi tsundzuxe leswaku ku ni swilo swa nkoka leswi a nga swi endlaka ku tlula ku burisana ni vanhu eka Internet!

NDHUMA. Xivuriso xa le Bibeleni xi ri: “Swilo leswinene ni swo biha leswi vana va swi endlaka swi kombisa leswaku va fana.” (Swivuriso 20:11, Contemporary English Version) Leswi swi tano eka Internet! Leswi ku endla xinghana eka Internet swi voniwaka hi mani na mani, leswi vana va wena va swi nghenisaka kwalaho a swi onhi ndhuma ya vona ntsena, kambe ni ya ndyangu.

Leswi u nga swi endlaka. Vantshwa va fanele va swi tiva leswaku leswi va swi nghenisaka eka website yo endla xinghana eka Internet swi kombisa leswaku i vanhu va njhani. Va fanele va tlhela va tsundzuka xiga lexi, Leswi u swi nghenisaka eka Internet a swi rhabeki. Dok. Gwenn Schurgin O’Keeffe ebukwini yakwe leyi nge CyberSafe, u te: “Swi nga ha va tikela vantshwa ku twisisa leswaku swilo leswi va swi nghenisaka eka Internet a swi rhabeki, kambe i swa nkoka leswaku va swi tiva. Ndlela yin’wana yo va dyondzisa mhaka leyi i ku va byela leswaku loko va nghena eka Internet va nga tsali vuxokoxoko lebyi va nga ta ka va nga byi byeli mani na mani loyi va hlanganaka na yena.”

VUNGHANA. Tanya la nga ni malembe ya 23 u ri: “Vantshwa vo tala va lava ku tiviwa. Kutani swa va olovela ku endla xinghana ni vanhu lava nga va tiviki kumbe lava tihanyelaka handle ko kongomisiwa hi milawu yo karhi.”

Leswi u nga swi endlaka. Pfuna n’wana wa wena wa jaha kumbe wa nhwanyana leswaku a endla xiboho lexinene malunghana ni vanghana lava a va hlawulaka eka Internet. Hi xikombiso, Alicia la nga ni malembe ya 22 a nga endli xinghana ni vanhu hikwalaho ka leswi va tivaka vanghana vakwe. U ri: “Loko ndzi nga ku tivi kumbe ndzi nga si tshama ndzi hlangana na wena, a ndzi ku endli munghana wa mina hikwalaho ka leswi munghana wa wena a nga munghana wa mina.”

Tim na Julia lava nga mpatswa va tirhisa website yo endla xinghana eka Internet leswaku va ta tiva vanghana lava n’wana wa vona wa nhwanyana a nga na vona ni swilo leswi a swi nghenisaka eka yona. Julia u ri: “Hi n’wi byele leswaku a hi katsa tanihi vanghana vakwe. Vanhu lava a endlaka xinghana na vona eka Internet swi fana ni loko a va rhambe ekaya ra hina. Hi lava ku tiva leswaku i vamani.”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 11]

Leswi movha wu nga chayisaka loko u chayela hi vusopfa, ndhuma ya wena na yona yi nga onhaka loko u hoxa swifaniso ni ku tsala swilo leswi nga riki swinene eka Internet

[Xifaniso lexi nga eka tluka 12]

Xana u nga khandziyisa munhu loyi u nga n’wi tiviki hileswi a kombelaka lifiti? Kutani ha yini u amukela vanhu lava u nga va tiviki leswaku va va vanghana va wena eka Internet?