Ndlela Leyi Ndzi Swi Tiveke Ha Yona Leswaku Ha Yini Ku Nga Ri Na Vululami

Hi ku vula ka Ursula Menne

Loko ndzi tsundzuka kahle, a ndzi swi navela hi mbilu hinkwayo ku vona munhu un’wana ni un’wana a khomiwa hi vululami ni ku nga yi hi nghohe. Ku navela loku ku tlhele ku endla leswaku ndzi yisiwa ekhotsweni eJarimani Vuxa leri lawuriwaka hi Vukhomunisi. Loko ndzi ri kwalaho, ndzi kume xivangelo xa ku kala ka vululami. I nge ndzi mi chumbutela.

NDZI velekiwe hi 1922 edorobeni ra Halle eJarimani, leri ri nga ni rhekhodo ya matimu ya malembe lama tlulaka 1 200. Doroba leri ra Halle leri ri kumekaka kwalomu ka tikhilomitara ta 200 edzonga-vupela-dyambu bya Berlin, a ri ri rona xivindzi xa Vuprotestente khale. Ndzisana ya mina ya xisati Käthe, u velekiwe hi 1923. Tatana a a ri socha. Manana a a ri xiyimbeleri endlwini ya mintlangu.

Ku navela ku herisa ku kala vululami ndzi ku kume eka Tatana. Loko a tshika vusocha, u xave xitolo. Leswi vaxavi vo tala exitolo xakwe a ku ri swisiwana, a a va komba tintswalo hi ku va nyika swilo hi xikweleti. Hambiswiritano, xiendlo xexo xa musa xi n’wi siye a nga ha ri na swa le mandleni. Ntokoto wa Tatana a wu fanele wu ndzi dyondzise leswaku ku lwisana ni ku kala vululami ni ku nga ringani ka vanhu swa tika naswona a swi olovi hilaha a ndzi anakanya hakona. Kambe mianakanyo ya vuntshwa a yi olovi ku yi tshika.

Eka Manana, ndzi mame nyiko yo karhi naswona mina na Käthe u hi dyondzise vuyimbeleri, tinsimu ni mincino. A ndzi ri n’wana la hanyeke kahle ni wa migingiriko naswona mina na Käthe a hi hanya vutomi lebyi tsakisaka, kambe sweswo swi xaxile hi 1939.

Ku Sungula Ka Maxangu

Loko ndzi hete xikolo, ndzi ye exikolweni xa ncino wa ballet laha ndzi tlheleke ndzi dyondza ncino wa Ausdruckstanz (ncino lowu kombaka ndlela leyi u titwaka ha yona) lowu ndzi dyondzisiweke hi Mary Wigman. A a ri musunguri wa ncino lowu kombaka ndlela leyi u titwaka ha yona. Ndzi sungule ni ku mpfampfarhuta swifaniso. Eku sunguleni malembe ya mina ya vuntshwa a ma tsakisa naswona a ndzi ri karhi ndzi dyondza. Hiloko ku fika lembe ra 1939 ni Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava. Khombo rin’wana ri humelele hi 1941 loko Tatana a dlayiwa hi vuvabyi bya rifuva.

Nyimpi a hi matlangwana. Hambileswi a ndzi ri ni malembe ya 17 ntsena loko nyimpi yi sungula, a ndzi ehleketa leswaku misava se yi yime hi nhloko. Ndzi vone mintshungu ya vaaka-tiko lava a va ri vanhu va kahle va xanisiwa hi Manazi. Kutani ku landzele vusweti, rifu ni nhlaselo. Yindlu ya ka hina yi onhiwile swinene hikwalaho ka nhlaselo wa bomo naswona loko nyimpi yi ri karhi yi ya emahlweni, swirho swo hlayanyana swa ndyangu wa ka hina swi dlayiwile.

Loko nyimpi yi hela hi 1945, mina, Manana na Käthe a ha ha tshama eHalle. Hambiswiritano, hi nkarhi wolowo a ndzi ri ni nuna ni n’wana wa nhwanyana, kambe vukati bya mina a byi nga tsakisi. Mina ni nuna wa mina hi hambanile kutani ndzi sungula ku cina ni ku mpfampfarhuta leswaku ndzi tihlayisa xikan’we ni n’wananga.

Endzhaku ka nyimpi, tiko ra Jarimani ri aviwile ri va swiphemu swa mune, laha doroba ra hina a ri fumiwa hi Soviet Union. Hikwalaho, hinkwerhu hi boheke ku tolovela ku va ehansi ka hulumendhe ya Vukhomunisi. Hi 1949, xiphemu xa hina xa Jarimani, lexi a xi vitaniwa Jarimani Vuxa, xi ve Riphabliki ra Xidemokrati ra Jarimani [German Democratic Republic (GDR)].

Vutomi eHansi Ka Mfumo Wa Vukhomunisi

Emalembeni wolawo, Manana u sungule ku vabya kutani ndzi boheke ku n’wi khathalela. Ndzi kume ntirho etihofisini ta mfumo ta laha a ndzi tshama kona. Hi nkarhi wolowo ndzi hlangane ni swichudeni leswi a swi ri ni mavonelo lama hambaneke, leswi a swi ringeta ku paluxa ku kala vululami loku a ku ri kona. Hi xikombiso, muntshwa un’wana u aleriwe ku kuma dyondzo ya le yunivhesiti hikuva tata wakwe a a ri xirho xa vandla ra Manazi. Xichudeni lexi a ndzi xi tiva kahle, tanihi leswi a hi tala ku tlanga swin’we vuyimbeleri. A ndzi tivutisa leswaku ‘ha yini xi fanele xi hlupheka hikwalaho ka swilo leswi endliweke hi tata wa xona?’ Ndzi ye ndzi tihlanganisa swinene ni swichudeni leswi lerova ndzi nghenelela eka leswi a swi swi endla. Nakambe, siku rin’wana, ndzi namarhete maphepha ya ku kombisa ku vilela eswitepisini swa le handle ka muako wa le hubyeni ya le ndhawini ya ka hina.

Ndlela leyi a ndzi byi teka ha yona vululami yi khunguvanyisiwe ngopfu hi mapapila lawa a ndzi ma tsala tanihi leswi a ndzi ri matsalana wa Komiti yo Kondletela ku Rhula. Siku rin’wana Komiti yi kunguhate ku rhumela papila ra vukhomunisi leri vulavulaka hi timhaka ta vukanganyisi eka mukhalabye la tshamaka eVupela-dyambu bya Jarimani leswaku a ta soriwa. Leswi swi ndzi hlundzukise ngopfu kutani ndzi tumbeta papila ra kona ehofisini. Papila ra kona a ra ha rhumeriwanga.

“Munhu La Biheke Ku Tlula Hinkwavo eXitokisini” U Ndzi Nyike Ntshembo

Vavanuna vambirhi va te ehofisini ya mina hi June 1951 va fika va ku: “U khomiwile.” Va ndzi yise ekhotsweni leri vuriwaka Roter Ochse (Red Ox). Endzhaku ka lembe, ndzi voniwe nandzu wa leswaku ndzi pfukela mfumo. Xichudeni xin’wana xi ndzi mangalele eka ma-Stasi kumbe maphorisa ya le xihundleni, xi ma byela hi ta ku pfukela ka mina mfumo hi ku namarheta maphepha ehandle ka muako wa huvo. Ku tengiwa ka nandzu wa kona a ku nga hlelekanga hikuva ku hava ni loyi a swi tekeleke enhlokweni leswi a ndzi tiyimelela ha swona eka xihehlo xa mina. Ndzi hetelele ndzi gweviwa ku tshama malembe ya tsevu ekhotsweni. Hi nkarhi wolowo, ndzi sungule ku vabya kutani ndzi yisiwe exibedlhele xa khotso laha a ku ri ni vavasati van’wana va kwalomu ka 40. Loko ndzi vona vanhu volavo lava hlunameke ndzi sungule ku chava. Ndzi tsutsumele enyangweni ivi ndzi wu himetela hi swibakele.

Murindzi u vutisile: “U lava yini?”

Ndzi huwelerile ndzi ku: “Ndzi humeseni laha. Hambi mo ndzi pfalela ndzi ri ndzexe, mina ndzo lava ku huma laha!” Hambiswiritano, u xi be hi makatla xikombelo xa mina. Endzhakunyana ka sweswo, ndzi vone wansati un’wana loyi a hambanile ni lavan’wana. Mahlo yakwe a ya kombisa ku rhula ka le ndzeni. Kutani ndzi tshame etlhelo kakwe.

Ndzi nga swi langutelanga, u te: “U fanele ku va ni vukheta loko u tshama ekusuhi na mina.” U tlhele a ku: “Van’wana va ehleketa leswaku ndzi munhu la biheke ku tlula hinkwavo exitokisini hikuva ndzi Mbhoni ya Yehovha.”

Hi nkarhi wolowo a ndzi nga swi tivi leswaku Timbhoni ta Yehovha a ti tekiwa tanihi valala va Mfumo wa Vukhomunisi. Kambe lexi a ndzi xi tiva hileswaku Swichudeni swa Bibele (hilaha Timbhoni a ti vitaniwa hakona) swimbirhi a swi hamba swi endzela Tatana loko ndza ha ritsongo. Kahle-kahle, ndzi tsundzuka Tatana a ku: “Swichudeni swa Bibele swi tiyisile!”

Ndzi humese mihloti ya ntsako hi ku va ndzi hlangane ni wansati loyi a rhandzekaka, loyi vito ra yena a ku ri Berta Brüggemeier. Ndzi te: “Ndzi kombela u ndzi byela hi Yehovha.” Ku sukela kwalaho hi hete nkarhi wo leha swin’we naswona hakanyingi a hi bula hi Bibele. Swin’wana leswi ndzi swi dyondzeke hileswaku Yehovha Xikwembu xa ntiyiso i Xikwembu xa rirhandzu, vululami ni ku rhula. Ndzi tlhele ndzi dyondza leswaku xi ta herisa vuhomboloki hinkwabyo lebyi vangiweke hi vanhu vo homboloka ni ku pfumala vululami. Pisalema 37:10, 11 yi ri: “Hi nkarhinyana lowo homboloka a nge he vi kona . . . Kambe lavo rhula va ta dya ndzhaka ya misava, hakunene va ta kuma ntsako lowu heleleke eku rhuleni lokukulu.”

Ndzi Ntshunxiwa Ivi Ndzi Balekela eVupela-dyambu

Ndzi ntshunxiwe hi 1956, endzhaku ko tshama malembe ya ntlhanu ekhotsweni. Endzhaku ka masiku ya ntlhanu ndzi ntshunxiwile, ndzi balekile ndzi suka eGDR ndzi ya eVupela-dyambu bya Jarimani laha ndzi fambeke ni swinhwanyetana swa mina, Hannelore na Sabine. Kwalaho, mina ni nuna wa mina hi dlaye vukati ivi ndzi sungula ku tihlanganisa ni Timbhoni nakambe. Loko ndzi ri karhi ndzi dyondza Bibele, ndzi xiye leswaku a ndzi fanele ndzi endla ku cinca ko karhi leswaku ndzi sungula ku hanya hi ku pfumelelana ni milawu ya Yehovha. Ndzi endle ku cinca koloko kutani ndzi khuvuriwa hi 1958.

Endzhakunyana ka sweswo, ndzi tlhele ndzi nghenela vukati, kambe se a ndzi tekana ni Mbhoni ya Yehovha, ku nga Klaus Menne. Mina na Klaus hi ve ni vukati lebyi tsakisaka hi tlhela hi va ni vana, ku nga Benjamin na Tabia. Lexi hlomulaka mbilu hileswaku Klaus u lovile eka malembe ya 20 lama hundzeke hikwalaho ka mhangu, kutani ndzi tshame ndzi ri noni ku ta fika sweswi. Kambe ndzi chaveleriwa hi ntshembo wa ku pfuxiwa ka vafi, hi ku tiva leswaku vafi va ta pfuxeriwa ku ya hanya eParadeyisini kwala misaveni. (Luka 23:43; Mintirho 24:15) Ndzi tlhela ndzi chaveleriwa ngopfu hileswi vana va mina va mune va tirhelaka Yehovha.

Hi ku dyondza ka mina Bibele, ndzi dyondze leswaku i Yehovha ntsena a nga tisaka vululami bya ntiyiso. Ku hambana ni vanhu va nyama, wa swi tiva swiyimo swa hina ni vundzeni bya hina, leswi ku nga vuxokoxoko lebyi nga voniwiki hi matihlo ya nyama. Vutivi lebyi bya risima byi ndzi nyike ku rhula sweswi, ngopfu-ngopfu loko ndzi vona kumbe ndzi langutana ni ku kala vululami. Eklesiasta 5:8 yi ri: “Loko u vona la pfumalaka a tshikileriwa naswona vuavanyisi ni ku lulama swi susiwa hi ndlela yo homboloka emugangeni lowu lawuriwaka hi hosi, u nga hlamarisiwi hi mhaka yoleyo, hikuva loyi a tlakukeke ngopfu ku tlula la tlakukeke wa swi vona, naswona ku ni lava tlakukeke ehenhla ka vona.” I ntiyiso, “loyi a tlakukeke ngopfu” i Muvumbi wa hina. Vaheveru 4:13 yi ri: “Swilo hinkwaswo swi lo dla, swi paluxeka erivaleni ematihlweni ya loyi hi nga ta tihlamulela eka yena.”

Ku Tsundzuka Malembe Ya Kwalomu Ka 90 Lama Hundzeke

Minkarhi yin’wana vanhu va ndzi vutisa leswaku a swi ri njhani ku hanya ehansi ka mfumo wa Manazi ni wa Vukhomunisi. Eka mimfumo leyimbirhi, vutomi a byi nga olovi. Mimfumo leyi, tanihi mimfumo ya vanhu hinkwayo, yi swi tiyisekisile leswaku vanhu a va nge swi koti ku tifuma. Bibele a yi tiyisile loko yi ku: ‘Munhu u fuma munhu ku n’wi endla swo biha.’—Eklesiasta 8:9.

Loko ndza ha ritsongo naswona ndzi pfumala ntokoto, a ndzi langutele eka vanhu va nyama leswaku hi vona va nga tisaka vulawuri lebyi nga yiki hi nghohe. Kambe sweswi ndzi tiva ku antswa. I Muvumbi wa hina ntsena loyi a nga endlaka misava yi va ni vululami bya ntiyiso, naswona sweswo u ta swi endla hi ku herisa vuhomboloki hinkwabyo ivi a veka vuhosi ni vulawuri evokweni ra N’wana wakwe, Yesu Kreste, loyi minkarhi hinkwayo a a rhangisa swilaveko swa van’wana ku ri ni swa yena n’wini. Malunghana na Yesu, Bibele yi ri: “U rhandze ku lulama, naswona u venge ku kala nawu.” (Vaheveru 1:9) Ndzi nkhensa ndzi vuyelela hikwalaho ka leswi Xikwembu xi ndzi kokeleke eka Hosi leyikulu ni leyi nga ni vululami, leyi ndzi nga ni ntshembo wa ku hanya hilaha ku nga heriki ehansi ka vuhosi bya yona.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Ndzi ri ni swinhwanyetana swa mina, Hannelore na Sabine loko ha ha ku fika eVupela-dyambu bya Jarimani

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Namuntlha, ndzi ri ni jaha ra mina Benjamin ni nghamu yakwe Sandra