Lava Poneke Va Vula Leswi Nga Endleka Eka Tsunami Ya Le Japani Ya 2011
Hlaya marungula ya vanhu lava poneke eka ku tsekatseka ka misava eJapani swin’we ni tsunami leyi landzeleke endzhaku ka sweswo.
HI RAVUNTLHANU, March 11, 2011, hi 2:46 nindzhenga, ku tsekatseka lokukulu ka misava ka vumune ku hlasele tiko ra Japani. Ku vange tsunami leyi a yi ri ni matimba swinene naswona ku hele mavhiki vanhu va le ndhawini yoleyo va ha chuhile ni ku hlamala. Vanhu vo tlula kwalomu ka 20 000 va file naswona van’wana va lahlekile. Van’wana va madzana va ponile. Twana leswi van’wana va swi vuleke.
Tadayuki ni nsati wakwe Harumi, a va ri ekaya ra vona eIshinomaki, le Miyagi loko va twa ku tsekatseka ka misava naswona yindlu ya vona yi sungula ku tsekatseka hi matimba. Tadayuki u te: “Hi humele ehandle hi ku tsutsuma naswona hi hlamarile loko hi vona misava yi pandzekile. Hi hlalele yindlu ya hina loko yi ri karhi yi tsekatseka naswona yi tuvika ritshuri ku fana ni musi.”
Ku tsekatseka loku ka misava ku endleke eka mpfhuka lowu endlaka tikhilomitara ta 129 ku suka eribuweni ra Miyagi. Tsunami leyi yi onhe ndhawu leyi ringanaka tikhilomitara ta 670 eRibuweni ra Pacific ra Japani. Etindhawini tin’wana magandlati ya kona a ma endla timitara ta 15 ku ya ehenhla, ma mbundzumuxe makhumbi lawa a ma sive mati naswona ndhawu leyi ma yi onheke yi engeteleke hi tikhilomitara ta 40.
Michini leyi gezi, gasi ni mati yo basa swi humaka eka yona yi onhakile. Tindlu ta kwalomu ka 160 000, switolo ni tikhampani swi onhakile kumbe swi khuluka ni mati. Vanhu vo ringana 440 000 lava hlaseriweke hi ku tsekatseka ka misava a va tshama etindhawini to tumbela eka tona ta 2 500, to tanihi le swikolweni ni le tindhawini ta vaaka-tiko ta kwalaho. Van’wana vo tala a va tshama emakaya ya maxaka ni vanghana va vona. Magidi ya vanhu va file naswona mintsumbu yin’wana ya magidi a yi si kumiwa.
Maxangu Ni Ku Lahlekeriwa
Tsunami yi dlaye vanhu vo tala swinene ku tlula ku tsekatseka ka misava. Yoichi, loyi a tshamaka eRikuzentakata, le Iwate u nambe a ehleketa leswaku endzhaku ka ku tsekatseka loku ka misava ku ta landzela tsunami, hiloko a teka vatswari vakwe va ya endhawini ya le kusuhi yo tumbela eka yona. Endzhaku ka sweswo, u fambe a kamba vaakelani vakwe. Leswi Tatsuko a a karhatekile hi vatswari vakwe, yena ni nghamu yakwe a va lava ku tlhela va ya va kamba, kambe va twe leswaku tsunami se yi kwala nyongeni.
Va tsutsumele endhawini yin’wana yo tumbela eka yona kambe a va swi kotanga ku nghena eka muako wolowo hikuva nyangwa wa kona a wu pfariwe hi thyaka leri nga khukhuriwa hi mati. Endzhaku ka sweswo, va vone muako wa ntima wa khampani yo tsema timhandzi, leyi va akelaneke na yona wu ta eka vona. Tatsuko u huwelele a ku: “Balekani!”
Va hetelele va fike exikolweni lexi a xi ri endhawini leyi tlakukeke. Kwalaho va vone tsunami yi khukhula miti hinkwayo ya vaakelani. Munhu un’wana u te: “Yindlu ya mina ya khukhuleka.” Ku onhake kwalomu ka miako yinharhu ya le Rikuzentakata naswona vatswari va Yoichi na vona va khukhuriwile. Ntsumbu wa tata wakwe a wu kumekanga; wa mana wakwe wu hetelele wu kumekile.
Toru a a tirha eka fektri leyi nga kusuhi ni ribuwa eIshinomaki. Loko ku ninginika ku miyerilenyana, u balekele emovheni wa yena. U huwelele a byela van’wana leswaku va balekela tsunami leyi a a sola leswaku yi ta landzela.
Toru u te: “Ndzi tsutsumele ekaya ra mina leri a ri ri endhawini leyi tlakukeke kambe ndzi kavanyetiwe hi ntlimbano wa timovha. Eka xiya-ni-moya xa le movheni ndzi twe leswaku tsunami ana se yi hlasele edorobeni ra le kusuhi. Ndzi pfule fasitere ra movha leswaku ndzi kota ku baleka loko yi fika. Swi nga si ya kwihi, ndzi vone mati yo tala ya ntima lama tlakukeke timitara timbirhi ma kongome eka mina. Timovha leti a ti ri emahlweni ti khukhuleke ti ta eka mina hiloko hinkwerhu hi khukhuriwa hi mati ma ya hi lahlela ekule.
“Ndzi hume hi fasitere kutani ndzi khukhuriwa hi mati lawa a ma thyakile ma tlhela ma nun’hwa. Ndzi tikume ndzi ri exitolo xo lunghisa timovha laha ndzi fikeke ndzi khomelela xitepisi kutani ndzi tlhandlukela exithezini xa vumbirhi. Ndzi tirhe hi matimba leswaku ndzi ponisa vanhu vanharhu. Van’wana va hina hi pone mati lawa a ma ya ma tala, xirhami ni vusiku lebyi a byi ri ni gamboko. Kambe a hi swi kotanga ku ponisa van’wana lava a va huwelela leswaku hi va pfuna.”
Emahlweni ka ku tsekatseka ka misava, Midori wa le Kamaishi, le Iwate, a ha ku va ni nkarhi wa kahle swinene ni kokwa wakwe wa xinuna ni wa xisati. A ha ku pasa gredi 12 naswona u teke xitifiketi xakwe leswaku a ya xi komba va kokwa wakwe lava se a va dyuharile swinene. Kokwa wakwe wa xinuna u xi hlayele ehenhla kutani a bumabumela Midori hikwalaho ka ntirho lowu a wu endleke. Endzhaku ka loko Midori a tiphinile ni vakokwa wakwe, ku ve ni ku tsekatseka ka misava endzhaku ka masiku ya ntlhanu.
Midori ni mana wakwe Yuko va khutaze vadyuhari lava leswaku va baleka hikuva a va swi vona leswaku swi nga ha endleka ku landzela tsunami. Kambe kokwa wakwe wa xinuna u te: “A ndzi yi helo. A ku si tshama ku fika tsunami laha hi tshamaka kona.” Va ringete ku n’wi tlakula leswaku va huma na yena, kambe va tsandzekile, hiloko va ya kombela mpfuno eka van’wana. Hi nkarhi wolowo tsunami se a yi ri ekusuhi swinene. Wanuna un’wana loyi a a ri exitsungeni xa le kusuhi u huwelele a ku: “Humani mi baleka, mi nga hlweli!” Hi nkarhi wolowo, tsunami se a yi ri eku khukhuleni ka tindlu. Midori u huwelele vakokwa wakwe ko tala a ri eku rileni a ku: “Xana mi kwihi?” Endzhakunyana ka nkarhi ntsumbu wa kokwa wakwe wa xinuna wu kumekile, kambe wa kokwa wakwe wa xisati a wa ha kumekanga.
Matshalatshala Yo Pfuna
Hi ku hatlisa, hulumendhe ya le Japani yi rhumele vatimeri va ndzilo, maphorisa ni van’wana va xilamulela mhangu. Hi xinkarhana, vanhu vo tlula 130 000 se a va ri eku phalaleni. Hi ku famba ka nkarhi, matiko mambe ni minhlangano ya matiko yo hambana-hambana yi sungule ku phalala. Mintlawa yo pfuna ni vanhu va ta vutshunguri va sungule ku fika. Va fambe va lavana ni vanhu lava ha hanyaka, va va tshungula ni ku susa thyaka leri a ri ri kona.
Minhlangano yo hambana-hambana yi pfune swirho swa yona. Timbhoni ta Yehovha na tona ti endle tano. Endzhaku ka ku tsekatseka ka misava ni tsunami, leswi nga va kona hi Ravuntlhanu nindzhenga, Timbhoni ti fambe ti kambela vanhu lava ti hlengeletanaka na vona nkarhi na nkarhi leswaku va gandzela, ku vona loko va hlayisekile. Kambe magondzo yo tala a ma nga fambeki naswona gezi ni tinqingho a swi nga tirhi. Ku lavana ni vanhu endhawini yoleyo leyi hlaseriweke a swi nga olovi.
Takayuki, un’wana wa vakulu [la rhangelaka] evandlheni ra Timbhoni ta Yehovha leri nga eSoma, le Fukushima u kote ku fonela mindyangu yi nga ri yingani hi Ravuntlhanu wolowo nindzhenga. U te: “Ndzi fambe ndzi lava lavan’wana hi siku leri landzelaka. Loko vurhonga byi tsuvuka, ndzi fambe hi movha, ivi endzhaku ndzi famba hi milenge kukondza dyambu ri pela. Ndzi ye etindhawini ta 20, ku katsa ni le tindhawini to tumbela eka tona. Loko ndzi va kuma, ndzi va hlayele Bibele ni ku khongela na vona.”
Shunji, wa le Ishinomaki u ri: “Hi hlele mintlawa leswaku hi famba hi lava vapfumeri-kulorhi. Loko hi nghena endhawini leyi hlaseriweke, hi hlamarisiwe hileswi hi swi voneke. Timovha tin’wana a ti lenga-lenga ehenhla ka timhandzi ta gezi, tindlu a ti pakelanile naswona thyaka leri a ri ri kona a ri hundza ni tindlu teto. Ehenhla ka movha wun’wana hi vone ntsumbu wa munhu loyi a hi ehleketa leswaku u dlayiwe hi xirhami nivusiku. Movha wun’wana a wu ganamile exikarhi ka tindlu timbirhi naswona wu lenga-lenga. Endzeni ka wona a ku ri ni ntsumbu.”
Shunji u chavelelekile loko a kuma vagandzeri-kulobye endhawini yo tumbela eka yona. U ri: “Loko ndzi va vona, ndzi xiye ndlela leyi va nga va nkoka ha yona eka mina.”
“A Hi Nga Si Mi Langutela!”
Vanhwanyana van’wana vambirhi lava nga Timbhoni, ku nga Yui na Mizuki, a va tshama ekusuhi na kusuhi eMinamisanriku, le Miyagi. Loko ku tsekatseka ka misava ku sungula va humele ehandle hi ku tsutsuma hiloko va vonana. Havambirhi va tsutsumele endhawini leyi nga xitsunga. Endzhaku ka timinete leti nga tluriki khume, va vone magandlati ma khukhula doroba hinkwaro leri a va tshama eka rona ni makaya ya vona.
Loko Yui and Mizuki va kuma vanghana va vona lava nga Timbhoni endhawini yo tumbela eka yona, va khongele swin’we. Hi mixo wa siku leri landzelaka, swirho swa le vandlheni leri va hlanganyelaka eka rona ni swa le ka leri va akelaneke na rona swi tsemakanye ntshava leswaku swi va tisela swakudya ni swin’wana. Yui na Mizuki va te: “A hi swi tiva leswaku mi ta ta, kambe a hi nga si mi langutela!”
Hideharu, la nga nkulu eVandlheni ra le Tome u endzele ndhawu leyi vanhu a va tumbele eka yona. U te: “Ndzi hete vusiku hinkwabyo ndzi lavana ni vanghana va hina lava tshamaka ekusuhi ni ribuwa. Eku heteleleni, hi 4:00 nimixo ndzi byeriwe hi xikolo lexi van’wana va nga balekela eka xona. Hi 7:00 nimixo, mina ni vamakwerhu van’wana va kwalomu ka khume hi hlengeletanile leswaku hi va swekela rhayisi, kutani mina ni vamakwerhu vambirhi hi yi heleketa hi movha. Kambe magondzo yo tala a ma nga fambeki. Endzhaku ko va hi tikarhatile, hi hetelele hi fikile exikolweni xexo. Hambi ku ri van’wana lava a va nga ha ri na makaya va hi seketerile loko hi ya pfuna van’wana.”
Ku Enerisa Xilaveko Xa Moya
Timbhoni ta Yehovha ti hlengeletana nkarhi na nkarhi leswaku ti dyondza Bibele, naswona mavandlha man’wana ma hlangana hi Ravuntlhanu nimadyambu. A swi ri tano eRikuzentakata; Holo ya Mfumo—laha Timbhoni ti hlengeletanaka kona leswaku ti gandzela—a ya ha ku khukhuriwa hi tsunami. Mbhoni yin’wana yi te: “Hambileswi hi nga riki na Holo ya Mfumo, a hi khomeni minhlangano ya hina.” Kutani ku tirhisiwe kaya leri a ri nga onhakanga ngopfu naswona swirho swa vandlha swi tivisiwile.
Hambileswi a ku nga ri na gezi, ku tirhisiwe janareta leswaku ku va ni rivoni. A ku ri ni vanhu va 16. Muntshwa la vuriwaka Yasuyuki, loyi yindlu ya ka vona yi khukhuriweke hi tsunami u te: “A hi rila mihloti ya ntsako. A hi twa hi sirhelelekile swinene.” Hideko u te: “Ku chuha loku a hi ri na kona a ku tshamela ku kavanyeta minhlangano, kambe loko hi hlengeletanile a ndzi nga ha chavi naswona a ndzi rivala hi maxangu lama ndzi humeleleke.”
Ku sukela kwalaho, vandlha a ri va ni minhlangano nkarhi na nkarhi. Endzhaku ka masiku mambirhi hi Sonto, nhloko-mhaka ya nkulumo leyi nyikeriweke a yi ku, “Vumakwerhu Bya Misava Hinkwayo Bya Ponisiwa eKhombyeni.”
Ku Hleriwa Matsima Yo Phalala
Tihulumendhe to hambana-hambana ti sungule matsima yo phalala, naswona hofisi ya rhavi ra Timbhoni ta Yehovha ra le Ebina, ekusuhi ni le Tokyo ri endle tano. Hi Mugqivela, endzhaku ka siku rin’we ku ve ni ku tsekatseka ka misava, rhavi ri avanyise tindhawu leti nga hlaseriwa hi swiyenge swinharhu. Hi Musumbhunuku, endzhaku ka masiku mambirhi ku ve ni ku tsekatseka ka misava, swirho swa rhavi swi endzele tindhawu toleto.
Matshalatshala yo phalala ma ye emahlweni eka mavhiki ni tin’hweti leti nga landzela. Swilo swo tala leswi rhumeriweke hi Timbhoni swi hangalasiwile. Tindhawu tinharhu to phalala, tindhawu ta 21 to hlayisa nhundzu ni switichi swo haxa a swi ri eku pfuneteni ku hangalasa swilo swo phalala hi nkarhi wun’we. Eka tin’hweti timbirhi to sungula, vatirhi va ku tirhandzela va madzana va hangalase swakudya, swiambalo ni swin’wana, leswi endlaka tithani ta 250. Timbhoni to tala ti avele vaakelani va tona leswi ti swi kumeke.
Vandlha ra Timbhoni ta Yehovha ra le Rikuzentakata ni ra le Ofunato lama akelaneke ma tirhise Holo ya Mfumo leya ha ku pfuxetiwaka leswaku ma tiyisa vanhu hi tlhelo ra moya. Leswi a swi ta pfuna vanhu va kwalaho leswaku va langutana ni swiyimo swo tika leswi a swi ri kona, swi tlhela swi va hungutela ntshikilelo lowu vangiweke hi ku tsekatseka ka misava ni tsunami. Eka Timbhoni to tlula 14 000 leti tshamaka endhawini leyi hlaseriweke, 12 ti file kasi timbirhi a ti si kumeka.
Vanhu vo tala lava a va ri ni Timbhoni ta Yehovha leti weriweke hi mhangu leyi va pfumelelane ni leswi vuriweke hi ndyangu wun’wana lowu nga te: “Loko hi baleka, un’wana ni un’wana wa hina a a ri ni bege yin’we. Kambe vapfumeri-kulorhi va hi nyike leswi a hi nga ri na swona.” Hakunene swa tsakisa leswi malandza ya Yehovha Xikwembu xa ntiyiso ma pfunanaka emisaveni hinkwayo, ku nga leswi Yesu ni vaapostola vakwe va vulavuleke ha swona! Tsunami ni makhombo man’wana ya ntumbuluko a swi nge swi koti ku herisa vun’we lebyi hi nga na byona.—Yohane 13:34, 35; Vaheveru 10:24, 25; 1 Petro 5:9.
[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 18]
KU LANDZELE KHOMBO RA NYUTLIYA
Ku va tsunami yi onhe ndhawu ya le Fukushima Daiichi laha ku nga ni tikhemikhali ta nyutliya swi ve emahungwini emisaveni hinkwayo. Musi lowu humaka kwalaho wu hangalake ni tiko ra Japani ni matiko man’wana. Vanhu va magidi va byeriwe leswaku va rhurha endhawini yoleyo hikwalaho ka leswi moya wolowo wu nga ni chefu.
Megumi u te: “Yindlu ya hina a yi ri ekusuhi ni ndhawu yoleyo. Endzhaku ka siku rin’we ku ve ni ku tsekatseka ka misava, hi twe leswaku ndhawu leyi nga ni tikhemikhali ta nyutliya yi onhakile naswona hi tlhele hi byeriwa leswaku hi fanele hi baleka.” Sesi wakwe Natsumi u te: “A ku twala swihaha-mpfhuka-phatsa, tisayirini naswona a ku ri ni munhu loyi a ri karhi a huwelela a hi byela leswaku hi baleka.” Eka mavhiki lama nga landzela, va rhurhele etindhawini tin’wana ta kaye. Kambe vanhwanyana van’wana vambirhi va nyikiwe tiawara timbirhi leswaku va tlhelela ekaya, ku ya teka swilo swin’wana leswi a va swi siyile.
Chikako, la nga emalembeni ya va-60, a a ri eNamie, le Fukushima. U te: “Loko ku tsekatseka ka misava ku sungula, ndzi balekele endhawini yo tumbela eka yona ya le kusuhi. Kwalaho, mina ni vana va mina vambirhi hi ringete ku etlela kambe a byi phahanga hikwalaho ka leswi a hi chuhile swinene. Hi 7:00 nimixo wa siku leri landzeleke, hi byeriwe leswaku hi rhurha hi nomu lowu, hi ya endhawini yin’wana yo tumbela eka yona edorobeni.
“Emagondzweni a ku ri ni ntlimbano wa timovha, leswi swi endle leswaku hi ya fika laha hi yaka kona hi awara ya nharhu nindzhenga. Loko hi ri kwalaho, hi twe leswaku ndhawu yo hlayisa tikhemikhali ta nyutliya yi bulukile. A ndzi tibyele leswaku ku nga ri khale hi ta tlhelela emakaya ya hina, kutani a hi nga tekanga nchumu.” Manana loyi ni ndyangu wakwe va tshame etindhawini to tala kukondza va ya kuma yindlu leyi a yi ri ekule ni kaya ra vona.
[Xihlovo Xa Kona]
Photo by DigitalGlobe via Getty Images
[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 20]
LESWI HINKWERHU HI SWI DYONDZAKA
Yoichi, la humaka eRikuzentakata, la boxiweke eku sunguleni naswona a lahlekeriweke hi swilo swo tala leswi a a ri na swona u te: “Ndzi vula ndzi tiyisile leswaku rifuwo a ri nge ku sirheleli.” Malandza ya Xikwembu ma vule marito wolawo ko tala, ngopfu-ngopfu lama tivaka dyondzo leyi Yesu a yi dyondziseke. Yesu u swi veke erivaleni leswaku rifuwo a hi ra nkoka loko ri ringanisiwa ni ku va ni vuxaka lebyinene ni Xikwembu ni ku kuma mikateko ya xona.—Matewu 6:19, 20, 33, 34.
Dyondzo yin’wana leyi hi yi kumaka hileswaku hi fanele hi teka goza loko hi lemukisiwa. Ku endla tano swi nga vula vutomi ni rifu. Vanhu va le Japani lava tsutsumeleke etindhawini leti nga switsunga handle ko dya nkarhi va ponile.
[Mepe/Swifaniso leswi nga eka tluka 16]
(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)
JAPAN
TOKYO
Kamaishi
Rikuzentakata
Minamisanriku
Ishinomaki
Soma
Ndhawu yo hlayisa tikhemikhali ta nyutliya le Fukushima
Ebina
Hofisi ya rhavi ra Timbhoni ta Yehovha
[Swifaniso]
Rikuzentakata, leyi nga eIwate
Soma, leyi nga eFukushima
Ishinomaki, leyi nga eMiyagi
Kamaishi, leyi nga eIwate
Minamisanriku, leyi nga eMiyagi
[Xifaniso lexi nga eka tluka 14]
Harumi na Tadayuki
[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]
Yoichi na Tatsuko
[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]
Yuko na Midori
[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]
Toru
[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]
Movha lowu a wu chayeriwa hi Toru
[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]
Takayuki
[Xifaniso lexi nga eka tluka 18]
Shunji
[Xifaniso lexi nga eka tluka 19]
Mizuki na Yui
[Xifaniso lexi nga eka tluka 19]
Hideharu
[Xifaniso lexi nga eka tluka 19]
Vatirhi vo phalala va ri eku tirheni
[Xifaniso lexi nga eka tluka 20]
Holo ya Mfumo ya le Rikuzentakata endzhaku ka tsunami
[Xifaniso lexi nga eka tluka 20]
Yi ri karhi yi pfuxetiwa endzhaku ka tin’hweti tinharhu
[Xifaniso lexi nga eka tluka 20]
Holo ya Mfumo leyi pfuxetiweke
[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 14]
JIJI PRESS/AFP/Getty Images