Ku Lawula Ku Hlundzuka

EMALEMBENI lama tlulaka 2 000 lama hundzeke, Aristotle, mutivi wa filosofi wa Mugriki u tirhise rito leri nge “catharsis” leswaku a hlamusela ku “humesa” kumbe ku kombisa ndlela leyi munhu a titwaka ha yona endzhaku ko hlalela ntlango kumbe drama yo karhi leyi twisaka ku vava. Yinhla yakwe a ku ri leswaku endzhaku ko va munhu a phofule leswi n’wi hlundzukisaka u ta sala a ri ni ku phyuphya ka mianakanyo.

Eku sunguleni ka lembe-xidzana ra vu-20, Sigmund Freud mutivi wa misiha wa le Austria u seketele vonelo rero. U vule leswaku loko vanhu va nga swi humesi leswi va hlundzukisaka, va nga ha khomiwa hi vuvabyi bya miehleketo, byo tanihi lebyi vuriwaka hysteria. Kutani Freud u vule leswaku u fanele u humesa leswi ku hlundzukisaka ku ri ni ku tshama ha swona.

Emalembeni ya sweswinyana valavisisi lava lavisiseke mhaka ya catharsis hi va-1970 na va-1980, a va kumanga nchumu lowu seketelaka mhaka yoleyo. Ndzavisiso wolowo wu endle leswaku Carol Tavris, mutivi wa mianakanyo a tsala a ku: “Sweswi i nkarhi wo tshika ku seketela mhaka yo catharsis. Vulavisisi a byi yi seketeli mhaka ya leswaku ku hlalela madzolonga (kumbe ku ma kombisa) swi herisa ku hlundzuka.”

Mutivi un’wana wa mianakanyo Gary Hankins u te: “Vulavisisi byi kombisa leswaku ku humesa leswi ku hlundzukisaka hi ku tirhisa ndlela ya catharsis hakanyingi swi ku siya u pfilunganyekile.” Swi le rivaleni leswaku madokodela ya mianakanyo a ma nge pfuki ma pfumelelanile emhakeni ya catharsis. Hambiswiritano, vanhu vo tala va vuyeriwe swinene hi ku tirhisa Bibele, ku nga xihlovo xa vutlhari.

“Tshika Ku Hlundzuka”

Mupisalema Davhida wa le Bibeleni u yi hlamusele khwatsi mhaka ya ku va munhu a lawula ku hlundzuka kakwe. U te: “Tshika ku hlundzuka, siya vukarhi; u nga kariheli ku endla swo biha.” (Pisalema 37:8) Leswaku u papalata ku vula kumbe ku endla swilo leswi u nga ta tisola endzhaku, u nga hatli u ‘kariha.’ Entiyisweni, sweswo swa olova ku swi vula ku ri ni ku swi endla. Kambe u nga swi kota! A hi kambisiseni tindlela tinharhu leti u nga kotaka ku lawula ku hlundzuka ka wena ha tona.

Hunguta Vukarhi

Leswaku u hunguta vukarhi u nga endli swilo hi magugu. Ringeta ku papalata ku vula marito yo sungula lawa u ma ehleketaka. Loko u hlundzuke ngopfu naswona u vona onge a wu nge swi koti ku lawula vukarhi bya wena, tirhisa ndzayo leyi ya Bibele: “Ku sungula ka mholovo ku fana niloko munhu a pfulela mati; hikwalaho loko mholovo yi nga si pfuka, suka.”—Swivuriso 17:14.

Leswi hi swona swi pfuneke wanuna la vuriwaka Jack leswaku a tshika vukarhi lebyi a byi endla leswaku a va ni madzolonga. Tata wa Jack a a ri xilovekelo naswona a a ri ni vukarhi. Loko Jack a ri karhi a kula u tekelele mahanyelo wolawo ya madzolonga. U ri: “Loko ndzi hlundzukile, a ndzi titwa onge ndza pfurha. Naswona a ndzi vula marito yo tlhava ndzi tlhela ndzi ba vanhu hi swibakele.”

Hambiswiritano, swilo swi cincile loko Jack a sungula ku dyondza Bibele ni Timbhoni ta Yehovha. U sungule ku swi twisisa leswaku hi mpfuno wa Xikwembu, a nga swi kota ku cinca kutani a dyondza ku lawula vukarhi byakwe. Naswona u cincile! Jack u hlamusela ndlela leyi a anguleke ha yona loko mutirhi-kulobye a n’wi rhukana a hlundzukile: “Ndzi twe miri wa mina wu vila hikwalaho ko hlundzuka. A ndzi twa onge ndzi ngo n’wi bvanganyeta kutani ndzi n’wi hima ehansi.”

I yini lexi pfuneke Jack leswaku a tikhoma? Wa hlamusela: “Ndzi tsundzuka ndzi ri karhi ndzi khongela ndzi ku, ‘Yehovha ndzi kombela u ndzi pfuna ndzi tikhoma!’ A ku ri ro sungula ndzi titwa ndzi rhurile naswona ndzi kote ku hambana ni munhu yoloye.” Jack u hambete a dyondza Bibele naswona a a khongela ni ku anakanyisisa hi matsalwa yo tanihi Swivuriso 26:20 leyi nge: “Laha tihunyi ti nga riki kona, ndzilo wa timeka.” Eku heteleleni u kote ku lawula ku hlundzuka kakwe.

Dyondza Ku Rhurisa Mbilu

“Mbilu yo rhula i vutomi bya xivumbiwa xa nyama lexi hanyaka.” (Swivuriso 14:30) Ku tirhisa ntiyiso lowu wa Bibele swi nga pfuna munhu leswaku a vohlisa vukarhi ni ku antswisa vuxaka byakwe ni Xikwembu. Sungula hi ku dyondza tindlela to olova ta ku tikhoma, leti nga ta ku pfuna ku hunguta vukarhi. Tindlela leti landzelaka ti tikombe ti pfuna swinene emhakeni yo lawula ku hlundzuka loku vangiwaka hi ntshikilelo:

● Ku koka moya i yin’wana ya tindlela leti pfunaka swinene—naswona swa hatlisa—eku vohliseni ka vukarhi.

● Loko u ri karhi u koka moya, phindha-phindha swiga leswi ku pfunaka leswaku u vohlisa vukarhi bya wena, swo tanihi ku “ehlisa moya” ni lexi nge “swi tshike swi hundza.”

● Endla swilo leswi u swi tsakelaka—kumbexana u nga hlaya, u yingisela vuyimbeleri, u ya khathalela swirhapa kumbe u endla swin’wana leswi nga ta ku phyuphyisa.

● Nkarhi ni nkarhi endla vutiolori naswona u dya swakudya leswi nga ni rihanyo.

Antswisa Langutelo Ra Wena

A swi nge ku oloveli ku papalata vanhu kumbe swilo leswi nga ku hlundzukisaka, kambe u nga dyondza ku lawula ndlela leyi u nga va angulaka ha yona. Leswi swi katsa ku cinca ndlela leyi u ehleketaka ha yona.

Vanhu lava langutelaka swilo leswikulu va tala ku va ni swiphiqo swa ku hlundzuka. Ha yini? Hikuva loko munhu kumbe nchumu wo karhi wu nga endleki hi ndlela leyi a va swi langutele ha yona, va hela matimba va tlhela va hlundzuka hi ku hatlisa. Leswaku u lwisana ni miehleketo yoleyo, u fanele u tsundzuka leswaku “ku hava munhu loyi a lulameke, hambi ku ri un’we . . . Vanhu hinkwavo va hambukile, hinkwavo ka vona.” (Varhoma 3:10, 12) Kutani hi tiveka ekhombyeni ro tsandzeka loko hi ehleketa leswaku hina vini kumbe vanhu van’wana va nga swi kota ku endla swilo hi ndlela leyi hetisekeke.

Hi endla kahle loko hi nga languteli swilo leswikulu eka hina vini kumbe vanhu van’wana. Bibele yi ri: “Hinkwerhu ha khunguvanyeka minkarhi yo tala. Loko mani na mani a nga va khunguvanyisi van’wana hi rito, loyi i munhu la hetisekeke.” (Yakobo 3:2) “A nga kona munhu la lulameke emisaveni la hambetaka a endla leswinene naswona a nga dyohiki.” (Eklesiasta 7:20) Kutani loko hi ringeta ku tiendla leswi hi nga riki swona—ku hetiseka—sweswo swi ta endla leswaku hi pfilunganyeka naswona hi tshama hi hlundzukile.

Leswi hi nga hetisekangiki, hinkwerhu ha hlundzuka nkarhi na nkarhi. Kambe swi le ka hina leswaku hi byi kombisa njhani vukarhi bya hina. Muapostola Pawulo u lemukise Vakreste-kulobye a ku: “Karihani, kambe mi nga dyohi; dyambu ri nga peli ma ha ri eka xiyimo xa ku kariha.” (Vaefesa 4:26) Ina, loko hi lawula vukarhi bya hina hi nga swi kota ku phofula ndlela leyi hi titwaka ha yona hi ndlela leyinene, ku nga ndlela leyi nga ta vuyerisa munhu un’wana ni un’wana la katsekaka.

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka matluka 8, 9]

DYONDZA KU RHURISA MBILU

Koka moya

Endla swilo leswi u swi tsakelaka

Endla vutiolori