Swiphiqo Swa Mindyangu Ya Vukati Bya Vumbirhi

● Dok. Patricia Papernow la nga mutshila wa mindyangu ya vukati bya vumbirhi u vula leswaku ku ringeta ku tirhisa ndzayo leyi pfuneke ndyangu wa vukati byo sungula leswaku u pfuna ndyangu wa vukati bya vumbirhi, swi fana ni ku lava vito ra xitarata xa doroba ro karhi kambe u tirhisa mepe wa doroba rin’wana.

Ntiyiso hileswaku swiphiqo swa mindyangu ya vukati bya vumbirhi swi rharhanganile ku tlula leswi mindyangu ya vukati byo sungula yi langutanaka na swona. William Merkel, dokodela wa mianakanyo u hlamusela mindyangu ya vukati bya vumbirhi tanihi leyi “rharhanganeke swinene naswona hi yona yi nga ni swiphiqo swo tala.”

Loko swi ri tano, mindyangu yoleyo yi nga humelela njhani? Vuxaka bya mindyangu ya vukati bya vumbirhi byi nga fanisiwa ni harani leyi tirhiseriwaka ku hlanganisa malapi. Hambileswi yi tikombaka yi nga tiyanga loko ya ha hlanganisiwa, loko se yi herile naswona yi hlanganisiwe kahle, ya tiya swinene.

A hi kambisiseni swiphiqo leswi tolovelekeke leswi mindyangu ya vukati bya vumbirhi yi langutanaka na swona ni magoza lama pfuneke yin’wana leswaku yi hanyisana. Endzhaku ka sweswo, hi ta hlaya hi mindyangu ya mune leyi koteke ku hlula swiphiqo sweswo.

XIPHIQO XO SUNGULA: LOKO LESWI A WU SWI LANGUTERILE SWI NGA ENDLEKI

“A ndzi ehleketa leswaku ku komba vana va nuna wa mina rirhandzu ni ku heta nkarhi ndzi ri na vona swi ta endla leswaku va ndzi amukela, kambe hambileswi se ku nga hundza malembe ya nhungu, swi tikomba onge a va si ndzi amukela.”—Gloria.a

LOKO vanhu va nghenela vukati bya vumbirhi va va va langutele swilo leswikulu. Vatswari va tiyimisela ku nga ha swi endli swihoxo leswi va swi endleke evukatini byo sungula kutani va kuma rirhandzu kumbe nsirhelelo lowu a va nga ri na wona. Swilo swin’wana leswi va swi langutelaka ko va norho ntsena naswona loko swi nga endleki va tshikileleka. Bibele yi ri: “Ku langutela loku hlwelaka ku vabyisa mbilu.” (Swivuriso 13:12, Beck) I yini leswi u nga swi endlaka loko leswi a wu swi languterile swi nga endleki?

LESWI U NGA SWI ENDLAKA

U nga yi bi hi makatla ndlela leyi u titwaka ha yona, u ehleketa leswaku swi ta hundza. Tiva swilo leswi a wu swi languterile leswi nga endlekangiki naswona swi ku tshikilelaka. Tiva xivangelo xa leswaku ha yini a wu swi languterile leswaku u ta twisisa lexi ku susumetelaka ku va u lava swi endleka. Ringeta ku va ni langutelo lerinene. Hi leswi swikombiso swin’wana:

1. Ndzi ta rhandza vana va mina va le ka ndyangu wa vukati bya vumbirhi, na vona va ta ndzi rhandza.

Ha yini? Se i khale ndzi navela ku va eka ndyangu lowu nga ni rirhandzu ni vun’we.

Langutelo lerinene: Rirhandzu leri hi nga na rona ri ta ya ri kula hi ku famba ka nkarhi. Sweswi nchumu wa nkoka i ku va hi titwa hi sirhelelekile endyangwini wa hina.

2. Swirho hinkwaswo swa ndyangu lowuntshwa swi ta hatla swi tolovelana.

Ha yini? Hinkwerhu hi tiyimisele ku sungula hi vuntshwa.

Langutelo lerinene: Mindyangu ya vukati bya vumbirhi yi tala ku teka malembe ya mune ku ya eka nkombo leswaku yi tolovelana. Swiphiqo swa hina swi tolovelekile.

3. Mali a yi nge hi holovisi.

Ha yini? Rirhandzu ra hina ri ta endla leswaku hi nga holovisiwi hi swilo leswi nga nyawuriki.

Langutelo lerinene: Swiphiqo swa timali leswi a hi ri na swona eka vukati bya hina byo sungula swi hi cinise gija. Kutani hi nga ha chava ku hlanganisa mali hinkwayo leyi hi nga na yona.

XIPHIQO XA VUMBIRHI: NDLELA YO TWISISANA

“Hi hatle hi tolovelana—a swi tekanga nkarhi leswaku hinkwerhu hi titwa hi ntshunxekile.”—Yoshito.

“Swi ndzi tekele malembe ya khume ku va ndzi tiyimisela ku endla leswaku ndyangu wa ka hina wa vukati bya vumbirhi wu humelela.”—Tatsuki, n’wana loyi a teke ni nsati wa Yoshito.

KU FANA na Yoshito na Tatsuki, swirho swa mindyangu ya vukati bya vumbirhi swi nga swi tikela ku va swi twisisana. Ha yini? Loko ku va ni swiphiqo, swi nga ha endleka leswaku u lava ku hatla u swi tlhantlha. Kambe leswaku u swi tlhantlha hi ndlela leyinene, u fanele u rhanga u twisisa xiyimo xa ndyangu.

I swa nkoka ku xiya ndlela leyi u vulavulaka ha yona hikuva ririmi ri nga lulamisa ri tlhela ri onha. Bibele yi ri: “Rifu ni vutomi swi le matimbeni ya ririmi.” (Swivuriso 18:21) U nga ri tirhisa njhani ririmi ra wena leswaku mi twisisana ku ri ni ku ri tirhisa hi ndlela yo biha?

LESWI U NGA SWI ENDLAKA

• Tiva ndlela leyi van’wana va titwaka ha yona naswona u va anakanyela ematshan’weni yo va avanyisa. Hi xikombiso:

Loko jaha ra wena ri ku, “Ndzi tsundzuke Tatana,” ringeta ku ri twisisa. Ematshan’weni yo vula u ku, “Kambe tatana loyi u nga na yena sweswi wa ku rhandza naswona wa antswa ku ri ni tata wa wena wo sungula,” vula leswi: “Ndza ku twisisa n’wananga. I yini lexi u xi tsundzukaka ngopfu ha yena?”

Ematshan’weni yo lumbeta munghana wa wena wa vukati loyi u nga na yena sweswi u ku, “Jaha ra wena a ri ta va ri swi tiva ku xeweta loko a wu ri dyondzisile,” vula ndlela leyi u titwaka ha yona. Ringeta leswi: “Ndzi kombela u tsundzuxa Wisani leswaku a ndzi xeweta loko a vuya ekaya. Ndzi nga tsaka swinene loko a endla tano.”

• Tirhisani nkarhi wa swakudya, wo tihungasa ni wo gandzela leswaku mi twisisana.

• Tshamani mi ri karhi mi burisana. Loko xirho xin’wana xa ndyangu xi vulavula mi nga xi kavanyeti, naswona rhangani hi ku vula swilo leswinene hi ndyangu wa n’wina lowuntshwa kutani mi vula leswi mi karhataka. Xiximanani hambiloko mi nga pfumelelani naswona mi pfumelela un’wana ni un’wana leswaku a ta ni xintshunxo.

XIPHIQO XA VUNHARHU: KU ENDLA LESWAKU VAN’WANA VA TITWA VA AMUKELEKILE

“Nsati wa mina ni vana vakwe va bula hi swilo leswi va karhataka exihundleni kutani va ta ndzi gungulela. Ndzi khomiwa ku fana ni xi-ta-xi-famba.”—Walt.

KU CHAVA ku titwa u ri xi-ta-xi-famba endyangwini wa wena swi nga ha endleka swi vangiwa hi swiphiqo swo hambana-hambana. Hi xikombiso:

• Vana lava a va khomisana kahle ni mutswari wa vona wa vumbirhi loko a nga si tshama na vona, va tala ku tikeriwa loko se vatswari va vona va tshama swin’we.

• Mutswari wa vumbirhi u vondzoka n’wana la nga ni malembe ya tsevu.

• Timholovo letikulu ti vangiwa hi swilo leswi nga nyawuriki leswi endlekaka endyangwini.

Mhaka leyi yi khumba ni vatswari va xiviri, hikuva na vona va tshikileleka loko mindyangu ya vukati bya vumbirhi yi nga ri na vun’we. Carmen u ri: “Ku ringeta ku endla leswaku nuna wa mina ni vana va mina vambirhi va hanyisana a swi olovi.”

Nawu lowu wa le Bibeleni wu nga pfuna emhakeni leyi. Yesu u te: “Hikokwalaho, swilo hinkwaswo, leswi mi lavaka vanhu va swi endla eka n’wina, na n’wina mi fanele mi swi endla eka vona.” (Matewu 7:12) I yini leswi mindyangu ya vukati bya vumbirhi yi nga swi endlaka leswaku un’wana ni un’wana a titwa a ri xirho xa ndyangu?

LESWI U NGA SWI ENDLAKA

• Rhangisa vukati bya wena. (Genesa 2:24) Heta nkarhi ni munghana wa wena wa vukati naswona u tiyiseka leswaku vana va wena va swi tiva leswaku i mutswari wa vona. Hi xikombiso, vatatana va nga byela vana va vona marito lawa, hambiloko va nga si tlhela va teka: “Ndza n’wi rhandza Anna naswona u ta va nsati wa mina. Ndza tiyiseka leswaku mi ta n’wi khoma kahle.”

• Tinyike nkarhi wo burisana ni n’wana ha un’we. Sweswo swi ta kombisa ndlela leyi va nga va nkoka ha yona eka wena naswona va ta tiyiseka leswaku wa va rhandza.

• Tinyike nkarhi wo dzumba ni n’wana ha un’we wa vukati bya vumbirhi leswaku mi ta tolovelana handle ko va mutswari wakwe a nghenelela.

• Pfumelelani vana leswaku va tolovela ndyangu lowuntshwa handle ko va hambanisa ni ndyangu wa vona wa khale. I swinene ku nga va sindzisi leswaku va tirhisa marito lama nge, “Manana” kumbe “Tatana.” Eku sunguleni swi nga va tikela vana lava se va kuleke ku tirhisa marito lama nge “ndyangu” kumbe “hi,” endyangwini wa vukati bya vumbirhi.

• Nyikani n’wana ha un’we mintirho ya le kaya, xitulu lexi a faneleke a tshama eka xona etafuleni ni nkarhi wo va yexe. Leswi mi nga swi endla ni le ka vana lava nga tshamiki ekaya minkarhi hinkwayo.

• Loko swi koteka, rhurhelani endhawini yin’wana leyintshwa kumbe mi antswisa leyi mi tshamaka eka yona leswaku swirho swin’wana swa ndyangu swi nga titwi swi ri swi-ta-swi-famba.

XIPHIQO XA VUMUNE: KU TSHINYA VANA

“Loko ndzi ringeta ku tshinya vana va Carmen, wa va yimelela ematshan’weni ya leswaku a ndzi seketela.”—Pablo.

“Ndzi twa ku vava loko Pablo a nga va khomi kahle vana va mina.”—Carmen.

HA YINI ku kurisa vana endyangwini wa vukati bya vumbirhi swi tika? Swi nga ha endleka leswaku mutswari a a debyisa voko hi nkarhi lowu a a kurisa vana a ri swakwe. Loko mutswari wa vukati bya vumbirhi a sungula ku tshama na vona, swi nga ha endleka vana va nga n’wi amukeli hi ku helela. Vuyelo byi nga va byihi? Mutswari wa vukati bya vumbirhi a nga vona onge mutswari wa xiviri u debyisa voko eka vana, kasi hi hala tlhelo, na yena a nga ha vona onge mutswari loyi un’wana u va khoma hi voko ra nsimbi.

Bibele yi khutaza vatswari leswaku va ringanisela loko va kurisa vana, yi ri: “Mi nga karhati vana va n’wina, kambe hambetani mi va kurisa hi ku tshinya ni nkongomiso wa mianakanyo wa Yehovha [Xikwembu].” (Vaefesa 6:4) Tsalwa leri ri khutaza vatswari leswaku va dyondzisa n’wana ku tirhisa miehleketo yakwe ematshan’wini yo lawula mahanyelo yakwe. Hi hala tlhelo, va khutaziwa ku va ni musa ni rirhandzu leswaku ndzayo ya vona yi nga vi ndzhwalo.

LESWI U NGA SWI ENDLAKA

• Vekani milawu ya le kaya, kambe mi rhanga hi leyi ana se a mi hanya ha yona. Xiya ndlela leyi milawu yoleyo yi nga pfunaka ha yona eka xiendlakalo lexi landzelaka:

Mana wa vumbirhi: Jennifer, nawu wa laha kaya hileswaku a wu fanelanga u rhumela ti-SMS u nga si heta ntirho wa xikolo.

Jennifer: A wu mana wa mina.

Mana wa vumbirhi: U tiyisile, kambe sweswi hi mina mutswari la ku langutelaka naswona nawu lowu vekiweke hileswaku a wu fanelanga u rhumela ti-SMS u nga si heta ntirho wa xikolo.

• Papalatani ku veka swinawa-nawana swo tala kumbe ku tshamela ku cinca-cinca ndlela leyi swilo swi endliwaka ha yona. Xikombelo lexi nga ha tikombaka xi olova eka mutswari wa vukati bya vumbirhi xi nga va ndzhwalo eka n’wana loyi a vonaka onge vutomi byakwe byi cince hi ku copeta ka tihlo. I ntiyiso leswaku ku nga ha vekiwa milawu yintshwa, yo tanihi leyi khumbaka swihundla swa ndyangu ni ndlela leyi ku faneleke ku ambariwa ha yona ekaya, ngopfu-ngopfu loko ku ri ni vana lavakulu.

• Bulani hi timhaka leti mi nga pfumelelaniki ha tona exihundleni ku nga ri emahlweni ka vana. Languta ndlela leyi n’wana a hanyaka ha yona sweswi ematshan’weni ya swihoxo leswi nga ha vaka swi endliwe loko a ha kula.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 3]

Swi nga ha tikomba onge a swi nge koteki leswaku ndyangu wa vukati bya vumbirhi wu va ni vun’we

[Xifaniso lexi nga eka tluka 4]

Yingisela van’wana leswaku u ta twisisa ndlela leyi va titwaka ha yona ni leswi va karhataka

[Xifaniso lexi nga eka tluka 6]

Loko ku ri ni leswi vatswari va nga twananiki ha swona, va fanele va bula ha swona exihundleni