Mindyangu Ya Vukati Bya Vumbirhi Yi Nga Humelela

XANA SWI NGA KOTEKA LESWAKU KU VA NI MINDYANGU YA VUKATI BYA VUMBIRHI LEYI HUMELELAKA? Ina, ngopfu-ngopfu loko hinkwavo lava khumbekaka va tsundzuka leswaku “Matsalwa hinkwawo ma huhuteriwe hi Xikwembu naswona ma pfuna ku dyondzisa, ku tshinya, ku lulamisa swilo, ku laya eku lulameni.” (2 Timotiya 3:16) Loko vanhu hinkwavo va tirhisa minsinya ya milawu ya Bibele, va nga tiyiseka leswaku va ta humelela.

Mfanelo Ya Xisekelo

Bibele yi veka milawu yi nga ri yingani leyi lawulaka vuxaka bya vanhu. Hakanyingi yi khutaza leswaku ku hlakuleriwa timfanelo letinene ni mikhuva leyi hi kongomisaka leswaku hi endla swilo hi vutlhari. Mikhuva yo tano leyinene ni timfanelo i swisekelo swa vutomi bya ndyangu lowu tsakeke.

Swi nga ha vonaka swi ri erivaleni, kambe i swa nkoka ku vula leswaku mfanelo ya xisekelo leyi lavekaka leswaku ndyangu wun’wana ni wun’wana wu humelela i rirhandzu. Muapostola Pawulo u te: “Rirhandzu ra n’wina ri nga vi na vukanganyisi. . . . Mi va ni xinakulobye lexikulu erirhandzwini ra vumakwerhu.” (Varhoma 12:9, 10) Rito “rirhandzu” ko tala ri tirhisiwa hi ndlela yo biha, kambe mfanelo leyi Pawulo a kombetelaka eka yona laha yi hlawulekile. I rirhandzu ra Xikwembu, naswona “a ri heli.” (1 Vakorinto 13:8) Bibele yi ri hlamusela tanihi leri pfumalaka vutianakanyi naswona ri tshama ri lunghekele ku pfuna van’wana. Ri chivirikela ku endlela van’wana leswinene. Ri lehisa mbilu ni ku va ni musa, a ri nge pfuki ri ve ni mavondzo, ku tikukumuxa kumbe ku tivona. A ri tilaveli swa rona ntsena. Ri tshama ri lunghekele ku langutana ni swiyimo, ku va ni ntshembo, ku langutela ni ku tiyiselela xin’wana ni xin’wana lexi nga humelelaka.—1 Vakorinto 13:4-7.

Rirhandzu ra xiviri ri pfuna ku lulamisa ku nga twani ni ku hlanganisa vanhu lava kuleke hi tindlela ni vumunhu lebyi nga faniki. Naswona ri hi pfuna ku sivela vuyelo byo biha bya ku dlaya vukati kumbe rifu ra mutswari wa xiviri. Wanuna un’wana loyi a nga va tatana wa vumbirhi u hlamusela swiphiqo swa yena swa xiviri, a ku: “Hakanyingi a ndzi karhateka ngopfu hi mintlhaveko ya mina n’wini lerova ndzi honisa ku kumisisa mintlhaveko ya vana va mina va vumbirhi hambi ku ri ya nsati wa mina. Ndzi boheke ku dyondza ku nga tlhaveki hi ku olova. Xa nkoka swinene, ndzi dyondze ku titsongahata.” Rirhandzu ri n’wi pfune ku endla mindzulamiso leyi a yi laveka.

Mutswari Wa Xiviri

Rirhandzu ri nga pfuna vana leswaku va twisisa vuxaka bya vona ni mutswari wa vona wa xiviri loyi sweswi a nga ha riki kona. Tatana wa vumbirhi u ri: “A ndzi lava leswaku vana va mina va vukati bya vumbirhi va rhandza mina ngopfu. Loko va endzela tata wa vona wa xiviri, a swi ndzi tikela ku sivela ndzingo wa ku lava ku vulavula swo biha hi yena. Loko va vuya endzhaku ko va ni siku lerinene na yena, a swi nga ndzi tsakisi. Loko va ve ni siku leri nga tsakisiki, a ndzi tsaka. Entiyisweni, a ndzi chava ku lahlekeriwa hi vona. Nchumu wun’wana lowu a wu nonon’hwa swinene a ku ri ku twisisa vuxaka lebyikulu lebyi tatana wa xiviri a a ri na byona evuton’wini bya vana va mina va vumbirhi.”

Rirhandzu ra xiviri ri pfune tatana loyi wa vumbirhi ku vona leswaku a swi nga ri swinene ku langutela rirhandzu ra “xitshuketa.” A a nga fanelanga a titwa a lahliwile loko vana lava va nga n’wi amukeli hi ku hatlisa. U swi xiyile leswaku a nge pfuki a ve tata wa xiviri etimbilwini ta vana lava. Vana va tive tata wa vona wa xiviri ku sukela loko va ha ri vatsongo, kasi tatana loyi wa vumbirhi i munhu lontshwa loyi a faneleke a tirha hi matimba leswaku a kuma rirhandzu ra vana lava. Muendli wa ndzavisiso Elizabeth Einstein u vula ntokoto lowu fanaka ni wa vo tala loko a ku: “Vatswari va xiviri a va nge pfuki va siviwile—nikan’we. Hambi ku ri mutswari la feke kumbe loyi a siyeke vana u tshama a ri munhu wa nkoka evuton’wini bya vana vakwe.”

Ndzayo—Mhaka Leyi Lavaka Vukheta

Bibele yi kombisa leswaku ndzayo ya rirhandzu i ya nkoka eka vana, kutani sweswo swi katsa ni vana va vumbirhi. (Swivuriso 8:33) Swidyondzeki swo tala swi sungula ku pfumelelana ni Bibele emhakeni leyi. Profesa Ceres Alves de Araújo u te: “Hi ntumbuluko a ku na munhu la rhandzaka swipimelo, kambe swa laveka. ‘E-e’ i rito leri sirhelelaka.”

Hambiswiritano, endyangwini lowu hlanganisiweke, ndlela leyi ndzayo yi tekiwaka ha yona yi nga pfula mikhandlu leyikulu. Vana va vumbirhi hi ndlela yo karhi va ololoxiwe hi mutswari loyi sweswi a nga riki kona. Swi nga endleka leswaku va ni maendlelo kumbe mikhuva leyi yi nga hlundzukisaka mutswari wa vumbirhi. Naswona swi nga endleka leswaku a va swi twisisi leswaku ha yini mutswari wa vumbirhi a nga swi rhandzi swilo swo karhi. Xana ku nga langutaniwa njhani ni xiyimo lexi hi ndlela leyi humelelaka? Pawulo u khutaza Vakreste, a ku: “Lavisisa[ni] . . . rirhandzu, ku tiyisela, moya wo rhula.” (1 Timotiya 6:11) Rirhandzu ra Vukreste ri pfuna mutswari wa vumbirhi ni vana leswaku va va ni ku rhula naswona va lehisa mbilu loko va ri karhi va dyondza ndlela ya ku twisisana. Loko mutswari wa vumbirhi a hela mbilu, ‘ku hlundzuka ni vukarhi ni mavulavulelo ya nhlambha’ swi nga hatlisa swi onha vuxaka byin’wana ni byin’wana lebyi fikeleriweke.—Vaefesa 4:31.

Leswi nga hi pfunaka emhakeni leyi swi phofuriwe hi muprofeta Mikiya. U te: “Wena munhu u tiv̌isiwile le’ŝi lulameke, ni leŝi Yehova a ŝi lav̌aka e ka wena; hi leŝaku u endla le’ŝi lulameke, u ranḍa tintŝalo, ni ku famba hi ku tiṭongahata e mahlweni ka Šikwembu ša wena.” (Mikiya 6:8) Vululami i bya nkoka loko ku nyikeriwa ndzayo. Kambe ku vuriwa yini hi tintswalo? Nkulu un’wana wa Mukreste u vula leswaku hakanyingi a swi tika ku pfuxa vana vakwe va vumbirhi hi Sonto nimixo leswaku va ya hlanganyela evugandzerini bya vandlha. Ematshan’weni yo va holovela, u ringete ku kombisa tintswalo. U pfuke nimpundzu, a lunghiselela swakudya swo fihlula, kutani a tisela un’wana ni un’wana wa vona swakunwa swo kufumela. Hikwalaho ka sweswo, a va ya va swi tsakela ku n’wi yingisa loko a va kombela leswaku va pfuka.

Profesa Ana Luisa Vieira de Mattos u vule marito lawa lama tsakisaka: “Xa nkoka a hi leswaku i ndyangu wa njhani, kambe i ntikelo wa vuxaka bya wona. Enkambisisweni wa mina, ndzi xiye leswaku vantshwa va mahanyelo yo biha, minkarhi yo tala va huma emindyangwini leyi ku nga riki na vulawuri lebyinene bya vatswari, laha ku nga riki na milawu ni mbulavurisano.” U tlhele a ku: “Entiyisweni ku kurisa vana swi katsa ku vula u ku e-e.” Ku engetela kwalaho, Vadok. Emily na John Visher va te: “Kahle-kahle, ndzayo yi tirha ntsena loko munhu loyi a amukelaka ndzayo a khathala hi n’wangulo ni vuxaka bya munhu loyi a n’wi layaka.”

Tinhlamuselo leti ti khumba xivutiso xa leswaku i mani endyangwini wa vukati bya vumbirhi la faneleke a nyikela ndzayo. Xana i mani la faneleke a ku e-e? Endzhaku ko vulavurisana, vatswari van’wana va endle xiboho xa leswaku eku sunguleni, mutswari wa xiviri u fanele a va yena la nyikaka ndzayo ku endlela leswaku mutswari wa vumbirhi a kota ku aka vuxaka lebyikulu ni vana lava. Vana va fanele va sungula va tiyiseka leswaku mutswari wa vumbirhi wa va rhandza a nga si va laya.

Ku vuriwa yini loko mutswari wa vumbirhi ku ri tatana? Xana Bibele a yi vuli leswaku tatana hi yena nhloko ya ndyangu? Yi vula tano. (Vaefesa 5:22, 23; 6:1, 2) Hambiswiritano, tatana wa vumbirhi a nga rhandza ku papalata ku nyika ndzayo swa xinkarhana, ngopfu-ngopfu loko swi lava ku xupula. A nga pfumelela vana leswaku va yingisa ‘nawu wa mana wa vona’ loko yena a ri karhi a va vekela xisekelo xa leswaku va ‘yingisa ndzayo ya tata wa vona [lontshwa].’ (Swivuriso 1:8; 6:20; 31:1) Vumbhoni byi komba leswaku eku heteleleni, leswi a swi lwisani ni nsinya wa nawu wa vunhloko. Ku engetela kwalaho, tatana un’wana wa vumbirhi u ri: “Ndzi tsundzukile leswaku ndzayo yi katsa xitsundzuxo, ku lulamisa ni ku tshinya. Loko leswi swi endliwa hi ndlela leyi lulameke, ya rirhandzu ni ya ntwela-vusiwana naswona swi seketeriwa hi xikombiso xa mutswari, hi ntolovelo swa tirha.”

Vatswari Va Fanele Va Vulavurisana

Swivuriso 15:22 yi ri: “Laha ku ṭunḍušana ku nga hav̌a, makungu ma hangalaka.” Endyangwini wa vukati bya vumbirhi, ku vulavurisana ka vatswari hi ku rhula ni ku kongoma i swa nkoka. Mutsari wa phepha-hungu leri nge O Estado de S. Paulo, u te: “Hakanyingi vana va tala ku ringa swipimelo leswi vatswari va vona va va vekeleke swona leswaku swi tiye ku fikela kwihi.” A swi kanakanisi leswaku sweswo i ntiyiso emindyangwini ya vukati bya vumbirhi. Hikwalaho, vatswari va fanele va pfumelelana etimhakeni to hambana-hambana leswaku vana va ta vona leswaku va ni vun’we. Kambe, ku vuriwa yini loko mutswari wa vumbirhi a endla hi ndlela leyi mutswari wa xiviri a yi vonaka yi nga ri yinene? Lava vambirhi va fanele va lunghisa mhaka leyi exihundleni, ku nga ri emahlweni ka vana.

Manana un’wana la nga tekiwa ra vumbirhi u ri: “Nchumu lowu tikaka swinene eka manana i ku vona tatana wa vumbirhi a laya vana vakwe, ngopfu-ngopfu loko a vona onge u endla hi matlotlo kumbe u ya hi nghohe. Swa n’wi vavisa embilwini, kutani u lava ku lwela vana vakwe. Swa tika ku tshama u titsongahatile eka nuna wa wena naswona u n’wi seketela eka swiyimo swoleswo.

“Enkarhini wun’wana, vafana va mina vambirhi, lava nga ni malembe ya 12 na 14, va kombele tata wa vona wa vumbirhi leswaku a va pfumelela ku endla swo karhi. Hi ku hatlisa u arile kutani a huma ekamareni handle ko nyika vafana lava nkarhi wa ku hlamusela leswaku ha yini xikombelo xexo xi ri xa nkoka eka vona. Vafana lava a va lava ku rila, naswona mina a ndzi miyerile. Mufana lonkulu u ndzi langutile, kutani a ku eka mina: ‘Manana, xana u swi vonile leswi a swi endleke?’ Ndzi hlamule ndzi ku: ‘Ina, ndzi swi vonile. Kambe wa ha ri nhloko ya ndyangu, naswona Bibele yi hi byela leswaku hi xixima vunhloko.’ A va ri vafana lavanene naswona va pfumelelane ni mhaka leyi, kutani va rhurisa mbilu swa xinkarhana. Madyambu wolawo, ndzi vulavule ni nuna wa mina hi mhaka leyi, kutani a swi xiya leswaku u tirhise vulawuri hi ndlela yo biha. Xikan’we-xikan’we u kongome ekamareni ra vafana kutani a kombela ndzivalelo.

“Hi dyondze swo tala exiendlakalweni xexo. Nuna wa mina u dyondze ku yingisa a nga si endla swiboho. Mina ndzi dyondze ku khomelela eka nsinya wa nawu wa vunhloko, hambiloko swi tika. Vafana vona va dyondze nkoka wa ku titsongahata. (Vakolosa 3:18, 19) Naswona ku va nuna wa mina a kombele ku rivaleriwa hi mbilu hinkwayo ku hi dyondzise hinkwerhu dyondzo ya nkoka ya ku titsongahata. (Swivuriso 29:23) Namuntlha, vafana lava havumbirhi bya vona i vakulu va Vakreste.”

Swihoxo swi ta tshama swi ri karhi swi endliwa. Vana va ta vula kumbe va endla swilo leswi vavisaka. Mintshikilelo ya nkarhi lowu yi ta vangela vatswari va vumbirhi leswaku va endla hi ndlela leyi nga anakanyeliki. Hambiswiritano, marito lawaya yo olova, “Ndzi khomele, ndzi kombela u ndzi rivalela,” ma nga pfuna swinene ku tshungula timbanga.

Ku Tiyisa Vun’we Bya Ndyangu

Swi teka nkarhi ku aka vuxaka lebyikulu endyangwini wa vukati bya vumbirhi. Loko u ri mutswari wa vumbirhi, u fanele u kombisa ntwela-vusiwana. U va la twisisaka, u tiyimisela ku heta nkarhi ni vana va wena. Tlanga ni vana lava. U tiyimisela ku vulavula ni lava kuleke. Tinyiketele ku kuma nkarhi lowu nga ta mi hlanganisa swin’we—hi xikombiso, kombela vana leswaku va ku pfuna emintirhweni ya le ndlwini, ku fana ni ku lunghiselela swakudya kumbe ku hlantswa movha. Kombela ku famba na vona loko u ya xava swilo exitolo. Ku engetela kwalaho, swikombiso switsongo swa rirhandzu swi nga kombisa rirhandzu leri u nga na rona eka vona. (Kambe, vatatana va vumbirhi va fanele va xiya mindzilakana leyi faneleke ya vana va vona va xisati, va nga va endli va titwa va nga ntshunxekanga. Vamanana va vumbirhi na vona va fanele va tsundzuka leswaku vafana va ni mindzilakana na vona.)

Mindyangu ya vukati bya vumbirhi yi nga humelela. Yo tala ya humelela. Leyi yi humelelaka kahle, hi leyi vanhu hinkwavo lava va khumbekaka, ngopfu-ngopfu vatswari, va hlakulelaka langutelo lerinene ni ku langutela swilo swa xiviri. Muapostola Yohane u tsarile a ku: “Varhandziwa, a hi hambeteni hi rhandzana, hikuva rirhandzu ri huma eka Xikwembu.” (1 Yohane 4:7) Ina, rirhandzu leri humaka embilwini hi xona xihundla xa xiviri xa ndyangu wa vukati bya vumbirhi lowu tsakeke.

[Swifaniso leswi nga eka tluka 7]

MINDYANGU YA VUKATI BYA VUMBIRHI LEYI TSAKEKE

yi heta nkarhi yi ri swin’we . . .

yi dyondza Rito ra Xikwembu swin’we . . .

ya vulavurisana . . .

yi tirha swin’we . . .