Batik—Lapi Ro Saseka Ra Le Indonesia

I KHALE lapi ra batik ri endliwa kambe a ri heleriwi hi nkarhi. Vanhu va le vuhosini va ri ambala eka swiendlakalo swo hlawuleka, kasi ni vanhu van’wana va ri ambala. Ri ni mivala yo hambana-hambana yo saseka. Kambe i yini lapi ra batik? Ri endliwa njhani? Xana ri sungule kwihi? Ri tirhisiwa njhani namuntlha?

Batik i lapi leri se ku nga khale ri ri kona. Loko ku mpfampfarhutiwa lapi leri, ku tirhisiwa tindlela to karhi to hlawuleka naswona i nchumu lowu toloveleke eka vanhu va le Indonesia, lowu va wu tekaka tanihi ndhavuko wa vona. Malapi lama fanaka na rona ma endliwa emisaveni hinkwayo.

Ku Tirhisiwa Ka Dayi Ni Mhula

Muendli wa malapi u endla lapi ra batik hi ku tirhisa nchumu wun’wana lowutsongo wa koporo lowu cheriweke mhula kutani a mpfampfarhuta ha wona. Loko mhula wu omile, lapi ra kona ri va ri dayekile. Laha ku nga ni mhula a ku dayeki. Endlelo rero ra phindha-phindhiwa hi mivala yo hambana-hambana leswaku ku mpfampfarhutiwa swilo swo saseka.

Exikarhi ka lembe-xidzana ra vu-19, vampfampfarhuti va lapi ra batik a va tirhisa xitempe lexi nga ni mhula. Endlelo rero a ri hatlisa ku tlula ku tirhisa thulusi leri khomiwaka hi voko naswona a ri tirhisiwa ku endla malapi lama fanaka. Hi lembe-xidzana ra vu-20, tikhampani leti xavisaka malapi lawa ti sungule ku ma mpfampfarhuta hi ku tirhisa endlelo leri vuriwaka screen printing. Malapi lawa a ma endliwa hi voko ma ha xavisiwa. Kambe lama endliwaka hi tikhampani hi wona ma nga tala.

Hakanyingi ku tirhisiwa harani leswaku ku endliwa lapi ra batik. Dayi yi endliwa hi matluka ya swimilana swa kwalaho, timhandzi, mahanti ni swinyunyeteri naswona ku tirhisiwa ni leyi vanhu va tiendleleke yona. Loko ku nga si tirhisiwa mhula, a ku tirhisiwa matsavu lama siriweke, mafurha ya swiharhi ni ndzhope. Namuntlha ku tirhisiwa mhula leyi vanhu va tiendleleke yona. Kambe pharafini leyi pfanganisiweke ni mhula wa tinyoxi ya ha tirhisiwa.

I Khale Ri Tirhisiwa Naswona Ra Ha Ta Tirhisiwa

A swi tiveki leswaku lapi ra batik ri sungule rini ku endliwa. Le Chayina ku kumiwe masalela ya rona lawa a ma ri kona hi va-500 C.E. A swi tiveki leswaku lapi leri ri sungule rini ku endliwa le Indonesia kambe ku ni vumbhoni bya leswaku a ri xaviwa ni ku xavisiwa hi va-1600.

Eka makume ya malembe lama ha ku hundzaka, lapi leri ri dume swinene naswona ri tiviwa tanihi swiambalo swa vanhu va le Indonesia. Loko ku tlangeriwa matimu ya lapi leri hi 2009 ni ndlela leyi ri wu khumbeke ha yona ndhavuko wa vanhu va le Indonesia, Vandla ra Nhlangano wa Matiko ra Dyondzo, Sayense ni Ndhavuko [United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization (UNESCO)] ri ri katse ni swilo swin’wana swa “Vumpfampfarhuti lebyi Hlamarisaka bya Ndhavuko.”

Swiambalo Swa Kona

Ri ambariwa ni ku petsiwa hi ku ya hi mindhavuko naswona van’wana va ri mpfampfarhuta hi ku ya hi leswi va pfumelaka eka swona ni mihiva-hivani ya vona. Swifundzha swo tala swa le Indonesia swi tirhisa mivala yo hambana-hambana. Hi xikombiso, exifundzheni xa Java, lexi nga eribuweni ra le n’walungwini ku tirhisiwa mivala yo vonaka ngopfu naswona hakanyingi ku mpfampfarhutiwa swiluva, swinyenyana ni swiharhi swin’wana. Kambe lava tshamaka exikarhi ka xifundzha xa Java va tirhisa mivala yo hlayanyana leyi fanaka naswona malapi ya kona ma tala ku mpfampfarhutiwa swilo swo hambana-hambana. Ku ni tindlela ta kwalomu ka 3 000 to mpfampfarhuta lapi ra batik.

Lapi ra ndhavuko leri vuriwaka selendang ri tirhisiwa tanihi xoli naswona ri ambariwa hi vavasati. Hakanyingi vavasati va ri tirhisa ku bebula vana kumbe ku rhwala swilo leswi va swi xaveke emakete. Ri tlhela ri tirhisiwa ku pfala nhloko loko ku hisa.

Lapi ra ndhavuko leri tirhisiwaka hi vavanuna ku boha nhloko ri vuriwa iket kepala. Lapi leri, leri nga ni matlhelo ya mune yo ringana ri bohiwa enhlokweni leswaku ri endla xihuku lexi vuriwaka turban. Xi tekiwa tanihi xihuku lexi xiximekaka eminkhubyeni.

Lapi rin’wana ra batik leri dumeke ri vuriwa sarong naswona ri ni matlhelo mambirhi yo leha ni mambirhi yo koma, ri bohiwa emirini. Minkarhi yin’wana ra rhungiwa leswaku ri va xiketi. Xi ambariwa hi vavanuna ni vavasati.

Lapi leri ri tirhisiwa ku endla swiambalo swa vaxinuna ni vaxisati. Ri tlhela ri tirhisiwa ku endla swifaniso swa le khumbini, malapi yo sasekisa lama hayekiwaka ekhumbini, malapi ya le tafuleni, swilo swo andlala mubedo ni swin’wana. Vanhu lava valangaka tiko ra Indonesia va nga tikumela minkwama yo saseka leyi endliweke hi lapi ra batik, maphaxani, swo funengeta timboni ni minkwama yo hoxa tikhompyuta leti khomekaka emakete ya kwalaho. Swi tele swilo leswi endliwaka hi lapi leri!

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Ku mpfampfarhuta hi ku tirhisa thulusi leritsongo ra koporo leri cheriweke mhula

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Lapi leri mpfampfarhutiweke hi mhula ri petiwa eka dayi hi ku phindha-phindha

[Swifaniso leswi nga eka tluka 23]

Swiambalo Leswi Endliweke Hi Lapi Ra Batik

1. Selendang

2. Iket kepala

3. Sarong