SWIFANISO SWA KHALE
Constantine
Constantine a a ri mufumi wa le Rhoma wo sungula loyi a vuleke leswaku i Mukreste. Hikwalaho ka sweswo, u ma khumbe swinene matimu ya misava. U amukele vukhongeri lebyi a byi xanisiwa enkarhini lowu hundzeke kutani a pfuneta eku byi vumbeni leswaku byi va Vujagana. Hi ku ya hi The Encyclopædia Britannica, vanhu lava tivulaka Vakreste va ve ni “nkucetelo lowukulu eka vanhu ni le ka swa tipolitiki” va kucetela ni matimu.
HA YINI u fanele u khathala hi mufumi loyi wa le Rhoma wa khale? Loko u tsakela Vukreste, u fanele u swi tiva leswaku marhengu ya Constantine ya tipolitiki ni vukhongeri swi khumbe tidyondzo ni mikhuva ya tikereke to tala ku ta fikela namuntlha. A hi voneni leswaku swi endlekise ku yini sweswo.
TIKEREKE—TI VEKIWA XIMFUMO TI TLHELA TI DYELERIWA
Hi 313 C.E., Constantine a a fuma eMfun’weni wa Rhoma wa le Vupela-dyambu, kasi Licinius na Maximinus a va fuma eVuxeni. Constantine na Licinius va endle leswaku munhu un’wana ni un’wana a gandzela a ntshunxekile, ku katsa ni Vakreste. Constantine u sirhelele Vukreste, a ehleketa leswaku vukhongeri byi ta endla leswaku mfumo wakwe wu va ni vun’we.a
Hikwalaho Constantine u nyangatsekile loko a kuma leswaku tikereke a ti avanile hikwalaho ka leswi a ku ri ni mholovo exikarhi ka tona. Leswi a a lava leswaku ti twanana u simeke tidyondzo leti a a vula leswaku i ntiyiso kutani ti sungula ku tirhisiwa. Leswaku vabixopo va amukeleka eka yena, va boheke ku endla leswaku vukhongeri byi pfumelelana ni leswi a a swi vula naswona lava va endleke tano a va nga hakeli xibalo naswona a va seketeriwa swinene. N’wamatimu Charles Freeman u te: “Ku kuma dyondzo ya Vukreste ‘leyi amukelekaka,’ a ku nga ha ri mhaka ya vukhongeri ntsena, a swi katsa mali yo tala ni vulawuri.” Xisweswo vafundhisi va sungule ku va ni nkucetelo lowukulu etimhakeni ta misava. N’wamatimu A.H.M. Jones, u te: “Kereke yi kume musirheleri tlhelo ntlharhi.”
“Kereke yi kume musirheleri tlhelo ntlharhi.”—N’wamatimu A.H.M. Jones
A KU RI VUKRESTE BYA MUXAKA MUNI?
Ku tirhisana ka Constantine ni vabixopo swi endle leswaku vukhongeri byi va ni tidyondzo leti a ti ri ta Vukreste ni leti nga ta vuhedeni. Sweswo swi ve tano hikuva xikongomelo xa yena a ku ri ku endla vanhu va pfumela leswaku vukhongeri hinkwabyo byi ni ntiyiso ku nga ri ku lava vukhongeri bya ntiyiso. Phela a a ri mufumi wa mfumo wa vahedeni. N’wamatimu un’wana u tsale a ku, leswaku a tsakisa mintlawa hayimbirhi ya vukhongeri, u endle leswaku “swiendlo swakwe ni swa mfumo wakwe swi nga vi erivaleni, hi vomu.”
Hambileswi Constantine a a vula leswaku u seketela Vukreste, hi hala tlhelo a a ri karhi a seketela vuhedeni. Hi xikombiso, a a tirhisa vungoma bya swilo swa le mpfhukeni a tlhela a hlahluva, ku nga mintirho ya vungoma leyi Bibele yi yi solaka. (Deteronoma 18:10-12) Eka Muako wa Constantine lowu nga eRhoma, u kombisiwe a ri karhi a endlela swikwembu swa vuhedeni magandzelo. U hambete a fundzha xikwembu xa dyambu hi ku va a endla mali ya nsimbi leyi a yi ri ni xifaniso xa xona a tlhela a kondletela ku gandzeriwa ka xikwembu xexo. Hi ku famba ka nkarhi, Constantine u pfumelele vaaki va le dorobeni leritsongo ra Umbria, eItaly, leswaku va akela yena ni ndyangu wakwe tempele a tlhela a veka vaprista lava a va ta tirha eka yona.
Constantine u hete nkarhi wo leha a nga si khuvuriwa tanihi “Mukreste” ku fikela loko ku sale masiku ma nga ri mangani leswaku a fa hi 337 C.E. Swidyondzi swo tala swi anakanya leswaku leswi a nga hatlangiki a khuvuriwa a a endlela leswaku a tshama a ri karhi a seketeriwa hi Vakreste ni vahedeni lava a va ri emfun’weni wakwe. Entiyisweni, matimu ya vutomi byakwe ni leswi a khuvuriweke loko a ri kusuhi ni ku fa swi pfuxa swivutiso malunghana niloko a a ri ni ripfumelo eka Kreste hakunene. Hambiswiritano, nchumu wun’we lowu hi tiyisekaka ha wona hi leswaku: Kereke leyi Constantine a yi endleke yi va enawini yi ve nhlangano lowu nga ni matimba wa tipolitiki ni wa vukhongeri, lowu fularheleke Kreste kutani wu amukela swilo swa misava. Yesu u vule leswi hi valandzeri vakwe: “[A hi] xiphemu xa misava, tanihi leswi na mina ndzi nga riki xiphemu xa misava.” (Yohane 17:14) Ku hume tikereke to tala eka kereke leyi—leyi a yi endla swilo swa misava.
Xana leswi hinkwaswo swi vula yini eka hina? Swi vula leswaku a hi fanelanga hi amukela tidyondzo ta kereke yihi na yihi ntsena kambe hi fanele hi ti kambisisa hi ku tirhisa Bibele.—1 Yohane 4:1.
a Hi ku ya hi buku yin’wana, ku kanetaniwe ngopfu hi mhaka ya loko Constantine a a ti tshemba hi mbilu yakwe hinkwayo tidyondzo ta Vukreste hikuva “a a pfumela eka mihivahivana ya vuhedeni, hambiloko mfumo wakwe wu ri kusuhi ni ku hela.”