Ndzima 2
Nhloko-mhaka-nkulu Ya Bibele
Tinhlamuselo Ta Matsalwa I khale swihundla leswi fihliweke ebukwini ya Nhlavutelo swi ri karhi swi kayakayisa swichudeni leswi tiyimiseleke ku tiva Bibele. Hi nkarhi lowu faneleke wa Xikwembu, swihundla sweswo swi paluxiwile, kambe swi paluxiwe njhani, swi paluxiwe rini naswona swi paluxeriwe vamani? I moya wa Xikwembu ntsena lowu a wu ta paluxa tinhlamuselo ta kona loko nkarhi lowu vekiweke wu tshinela. (Nhlavutelo 1:3) Swihundla sweswo swo kwetsima a swi ta paluxeriwa malandza ya Xikwembu yo hiseka lama nga laha misaveni, leswaku ma ta tiyisiwa leswaku ma twarisa vuavanyisi bya xona. (Matewu 13:10, 11) A hi vuli leswaku tinhlamuselo leti tsariweke ebukwini leyi ti hetisekile. Kambe ku fana na Yosefa wa khale, hi ri: “Xana tinhlamuselo a ti humi eka Xikwembu?” (Genesa 40:8) Hambiswiritano, hi nkarhi lowu fanaka, hi ni ntshembo lowu heleleke wa leswaku tinhlamuselo leti tsariweke ebukwini leyi ti pfumelelana hi ku helela ni Bibele hinkwayo, ku komba leswaku vuprofeta bya Xikwembu byi hetiseka hi ndlela leyi hlamarisaka eka swiendlakalo swa misava swa minkarhi leyi ya hina ya mangava.
1. Xana hi xihi xikongomelo-nkulu xa Yehovha?
XIVURISO xa Bibele xi ri: “Makumu ya mhaka ma antswa ku ri ni masungulo ya yona.” (Eklesiasta 7:8) Hi le bukwini ya Nhlavutelo laha hi hlayaka hi ku hela loku nga rivalekiki ka xikongomelo-nkulu xa Yehovha xo kwetsimisa vito ra yena emahlweni ka swivumbiwa hinkwaswo. Xikwembu xi vule hi ku phindha-phindha hi ku tirhisa un’wana wa vaprofeta va xona va khale, xi ku: “Va ta swi tiva leswaku hi mina Yehovha.”—Ezekiyele 25:17; 38:23.
2. Xana i vutivi bya muxaka muni lebyi enerisaka, lebyi buku ya Nhlavutelo swin’we ni tibuku tin’wana ta khale ta Bibele ti hi pfunaka ku byi kuma?
2 Tanihi leswi buku ya Nhlavutelo yi hlamuselaka leswaku makumu ya timhaka ku ta va ku hlula, tibuku to sungula ta Bibele ti hi hlamusela masungulo ya tona. Hi ku kambisisa rungula leri, hi kota ku twisisa timhaka leti katsekaka kutani hi vona swikongomelo hinkwaswo swa Xikwembu. Hakunene sweswo swa enerisa! Nakambe, swi fanele swi hi susumetela ku teka goza, leswaku hi ta kuma ndzhaka leyinene leyi vanhu va vekeriweke yona. (Pisalema 145:16, 20) Sweswi, swi fanerile leswaku hi rhanga hi twa leswi Bibele hinkwayo yi swi tameleke ni nhloko-mhaka ya yona, leswaku hi ta kota ku yi twisisa kahle mphikamakaneta-nkulu leyi vanhu hinkwavo va langutaneke na yona sweswi ni ndlela leyi nga lo dlaa, erivaleni, leyi Xikwembu xi nga ta yi tirhisa ku tlhantlha mphikamakaneta leyi.
3. Hi byihi vuprofeta bya buku ya Genesa lebyi hi byelaka nhloko-mhaka ya Bibele hinkwayo, ku katsa ni buku ya Nhlavutelo?
3 Buku yo sungula ya Bibele, ku nga Genesa, yi hi byela hi ta leswi endlekeke “eku sunguleni” yi tlhela yi hlamusela swilo leswi Xikwembu xi swi vumbeke ku katsa ni xivumbiwa xa xona xo hlawulela xa laha misaveni, ku nga munhu. Buku ya Genesa yi tlhela yi vula vuprofeta byo sungula bya Xikwembu, lebyi xi byi vuleke hi xoxe entangeni wa le Edeni kwalomu ka malembe ya 6 000 lama hundzeke. Nyoka a ya ha ku tirhisiwa ku xisa Evha, wansati wo sungula; na yena u susumetele nuna wa yena, Adamu, ku hlanganyela na yena eku tluleni ka nawu wa Yehovha hi ku dya “murhi wa ku tiva leswinene ni leswo biha.” Loko Xikwembu xi avanyisa mpatswa lowu, lowu dyoheke, xi byele nyoka xi ku: “Ndzi ta veka vulala exikarhi ka wena ni wansati ni le xikarhi ka mbewu ya wena ni mbewu ya yena. Yi ta ku pfotlosa nhloko kutani wena u ta yi luma xirhendze.” (Genesa 1:1; 2:17; 3:1-6, 14, 15) Vuprofeta byebyo byi hi byela nhloko-mhaka ya Bibele hinkwayo, ku katsa ni buku ya Nhlavutelo.
4. (a) Endzhaku ka loko Xikwembu xi vule vuprofeta byo sungula, ku humelele yini hi vatswari va hina vo sungula? (b) Xana vuprofeta byo sungula byi tlakusa swivutiso swihi, naswona ha yini hi fanele hi kuma tinhlamulo ta swona?
4 Endzhakunyana ka loko Xikwembu xa ha ku vula vuprofeta byebyo, xi hlongole vatswari va hina vo sungula ensin’wini ya Edeni. A va nga ha ta swi kota ku hanya hilaha ku nga heriki eParadeyisini; a va fanele va hanya ehandle ka ntanga, emisaveni leyi nga lunghisiwangiki. Tanihi leswi a va gweviwe rifu, a va ta veleka vana lava nga ni xidyoho. (Genesa 3:23–4:1; Varhoma 5:12) Kambe, vuprofeta lebyi vuriweke le Edeni byi vula yini? I vamani lava katsekaka eka byona? Xana byi hlangana njhani ni buku ya Nhlavutelo? Xana byi hi tamelele rungula rihi namuntlha? Leswaku hi kota ku pona khombo leri vangeke leswaku Yehovha a vula vuprofeta lebyi, i swa nkoka swinene leswaku hi tiva tinhlamulo ta swivutiso leswi.
Lava Ku Vulavuriwaka Ha Vona Eka Vuprofeta Lebyi
5. Loko nyoka yi kanganyisa Evha, vuhosi bya Xikwembu ni vito ra xona swi khumbeke njhani naswona mhaka leyi yi ta lulamisiwa njhani?
5 Vuprofeta bya Genesa 3:15 a byi kongomisiwe eka nyoka leyi xiseke Evha, yi n’wi byela leswaku a nge pfuki a file hambiloko a nga xi yingisi Xikwembu, kambe u ta tiendlela ku rhandza a va xikwembukati. Hi ndlela yoleyo, nyoka yi hundzule Yehovha muhembi kutani yi endla swi vonaka onge vanhu swi nga va fambela kahle loko va ala ku lawuriwa hi vuhosi bya Yehovha lebyi tlakukeke. (Genesa 3:1-5) Vuhosi bya Yehovha byi tlhontlhiwile naswona vito ra yena lerinene ri thyakisiwile. Buku ya Nhlavutelo yi hlamusela ndlela leyi Muavanyisi wo lulama, Yehovha, a nga ta tirhisa Mfumo lowu N’wana wa yena Yesu Kreste a nga ta va hosi eka wona, leswaku a lwela vuhosi bya yena ni ku susa ndzhukano evitweni ra yena.—Nhlavutelo 12:10; 14:7.
6. Xana buku ya Nhlavutelo yi n’wi hlamusela njhani loyi a vulavuleke na Evha hi ku tirhisa nyoka?
6 Xana rito leri nge “nyoka” ri vula nyoka ya xiviri ntsena? Doo! Buku ya Nhlavutelo yi hlamusela xivumbiwa xo homboloka xa moya lexi vulavuleke hi ku tirhisa nyoka. A ku ri “dragona leyikulu . . . , nyoka ya khale, leyi vuriwaka Diyavulosi na Sathana, leyi xisaka misava hinkwayo leyi akiweke,” leyi ‘kanganyiseke Evha hi vukanganyisi bya yona.’—Nhlavutelo 12:9; 2 Vakorinto 11:3.
7. I yini lexi kombisaka leswaku wansati loyi ku vulavuriwaka ha yena eka Genesa 3:15 i wa le xivandleni xa moya?
7 Genesa 3:15 yi tlhela yi vulavula hi “wansati.” Xana a ku ri Evha? Kumbexana Evha u ehlekete tano. (Ringanisa na Genesa 4:1.) Kambe a swi nga ta koteka leswaku ku va ni vulala bya nkarhi wo leha exikarhi ka Evha na Sathana hikuva se ku hundze malembe yo tlula 5 000 Evha a file. Ku tlula kwalaho, tanihi leswi Nyoka leyi vulavuleke na Yehovha ku nga xivumbiwa lexi nga vonakiki xa moya, hi fanele ku langutela leswaku wansati na yena a va wa le xivandleni xa moya. Nhlavutelo 12:1, 2 yi tiyisekisa mhaka leyi, hi ku vula leswaku wansati loyi wo fanekisela i nhlengeletano ya le tilweni ya Yehovha ya swivumbiwa swa moya.—Nakambe vona Esaya 54:1, 5, 13.
Timbewu Timbirhi Leti Kanetanaka
8. Ha yini hi fanele hi lava ku tiva ngopfu hi leswi swi nga ta vuriwa hi timbewu letimbirhi?
8 Genesa 3:15 yi tlhela yi vulavula hi timbewu timbirhi. Hi fanele hi lava ku tiva ngopfu ha tona, hikuva ti fambisana ni mphikamakaneta leyikulu ya leswaku i mani la nga ni mfanelo yo fuma misava leyi. Mhaka leyi yi khumba un’wana ni un’wana wa hina, swi nga khathariseki leswaku wa ha ri ntsongo kumbe se u kurile. Xana hi yihi mbewu leyi u yi tsakelaka eka letimbirhi?
9. I vamani lava swi nga kanakanisiki leswaku va katseka eka mbewu ya Nyoka?
9 Xo sungula, ku vulavuriwa hi rixaka kumbe mbewu ya Nyoka. Xana yi yimela yini? A swi kanakanisi leswaku yi katsa swivumbiwa leswin’wana swa moya leswi hlanganyeleke na Sathana loko a xandzuka kutani swi hetelela swi ‘lahleriwe ehansi na yena.’ (Nhlavutelo 12:9) Tanihi leswi Sathana kumbe Belzebule a nga “mufumi wa madimona,” swi le rivaleni leswaku madimona ma vumba nhlengeletano ya yena leyi nga vonakiki.—Marka 3:22; Vaefesa 6:12.
10. Xana Bibele yi va hlamusela njhani van’wana tanihi xiphemu xa mbewu ya Sathana?
10 Ku tlula kwalaho, Yesu u byele varhangeri va vukhongeri va Vayuda enkarhini wa yena a ku: “N’wina mi huma eka tata wa n’wina Diyavulosi, naswona mi navela ku endla ku navela ka tata wa n’wina.” (Yohane 8:44) Hi ku kaneta ka vona Yesu, N’wana wa Xikwembu, varhangeri volavo va vukhongeri va swi veke erivaleni leswaku na vona i vana va Sathana. A va ri xiphemu xa mbewu ya Sathana, va n’wi tirhela tanihi tata wa vona wo fanekisela. Vanhu vo tala ematin’wini na vona va tikombise va ri lava endlaka ku rhandza ka Sathana, ngopfu-ngopfu hi ku kaneta ni ku xanisa vadyondzisiwa va Yesu. Vanhu lava loko va hlanganile, ku nga ha vuriwa leswaku va vumba nhlengeletano ya Sathana leyi vonakaka ya laha misaveni.—Vona Yohane 15:20; 16:33; 17:15.
Ku Hlamuseriwa Ka Mbewu Ya Wansati
11. Eka malembe-xidzana lama hundzeke, i yini leswi Xikwembu xi swi paluxeke hi mbewu ya wansati?
11 Vuprofeta bya Genesa 3:15 byi hetelela hi ku vulavula hi mbewu ya wansati. Loko Sathana a ri karhi a vumba mbewu ya yena, Yehovha a a ri karhi a lunghiselela “wansati,” kumbe nhlengeletano ya le tilweni leyi fanekiseriwaka hi wansati, leswaku yi humesa mbewu. Kwalomu ka malembe ya 4 000, Yehovha u hlavutele vuxokoxoko lebyi fambisanaka ni ku ta ka mbewu leyi eka vanhu lava n’wi chavaka va tlhela va n’wi yingisa. (Esaya 46:9, 10) Xisweswo, Abrahama, Isaka, Yakobe ni van’wana va ve ni ripfumelo ra leswaku mbewu leyi tshembisiweke yi ta huma eka rixaka ra vona. (Genesa 22:15-18; 26:4; 28:14) Sathana ni malandza ya yena va xanise malandza lawa ya Yehovha ko tala hikwalaho ka leswi a ma ri ni ripfumelo leri nga tsekatsekiki.—Vaheveru 11:1, 2, 32-38.
12. (a) Xana loyi a veke xiphemu xa nkoka xa mbewu ya wansati u humelele rini naswona hi xihi xiendlakalo lexi a vonakeke ha xona? (b) Yesu u totiwe hi xikongomelo xihi?
12 Eku heteleleni, hi lembe ra 29 C.E., ra Nguva ya hina leyi Tolovelekeke, Yesu munhu la hetisekeke u tile eNambyeni wa Yordani kutani a khuvuriwa. Hi nkarhi wolowo Yehovha u tote Yesu hi moya lowo kwetsima, kutani a ku: “Loyi i N’wananga, la rhandzekaka, loyi ndzi n’wi amukeleke.” (Matewu 3:17) Swi ve erivaleni leswaku Yesu u rhumeriwe hi Xikwembu a huma etilweni laha nhlengeletano ya Xikwembu ya moya yi nga kona. Nakambe u totiwe hi moya leswaku a va Hosi leyi Hlawuriweke ya Mfumo wa le tilweni lowu hi vito ra Yehovha a wu ta endla leswaku misava yi tlhela yi va ehansi ka vulawuri bya Yena, xisweswo mphikamakaneta leyi khumbaka mfumo kumbe vulawuri yi tlhantlhiwa hilaha ku heleleke. (Nhlavutelo 11:15) Kutani Yesu hi yena Munhu wa nkoka eka mbewu ya wansati naswona i Mesiya la tshembisiweke.—Ringanisa na Vagalatiya 3:16; Daniyele 9:25.
13, 14. (a) Ha yini hi nga fanelanga hi hlamala loko hi twa leswaku mbewu ya wansati a hi munhu un’we ntsena wa xiyimo xa le henhla? (b) I vangani lava Xikwembu xi va hlawuleke exikarhi ka vanhu leswaku va va xiphemu xa vumbirhi xa mbewu naswona va vumba nhlengeletano ya njhani? (c) I vamani van’wana lava tirhaka swin’we ni mbewu leyi?
13 Xana mbewu ya wansati a yi ta yimeriwa hi munhu un’we ntsena wa xiyimo xa le henhla? Nhlamulo hi ta yi kuma hi ku rhanga hi kambisisa mbewu ya Sathana. Bibele yi vula leswaku mbewu ya Sathana yi katsa tintsumi to tala to homboloka ni vanhu lava nga xi chaviki Xikwembu. Kutani a swi fanelanga swi hi hlamarisa ku twa hi ta xikongomelo xa Xikwembu xa ku hlawula vanhu vo tshembeka va 144 000, exikarhi ka vanhu leswaku va va vaprista lava nga ta fuma swin’we ni Mbewu leyi nga Mesiya, ku nga Yesu Kreste. Buku ya Nhlavutelo yi vulavula hi vona loko yi vula leswaku hikwalaho ka rivengo leri Diyavulosi a nga na rona eka wansati la fanekiselaka nhlengeletano ya Xikwembu, ‘u sukile a ya lwa nyimpi ni lava saleke va mbewu yakwe.’—Nhlavutelo 12:17; 14:1-4.
14 EBibeleni, Vakreste lava totiweke va vitaniwa vamakwavo wa Yesu, kutani leswi va nga vamakwavo, va ni Tata un’we ni mana un’we. (Vaheveru 2:11) Tata wa vona i Yehovha Xikwembu. Hikwalaho, mana wa vona u fanele a ri “wansati,” ku nga nhlengeletano ya le tilweni leyi fanekiselaka nsati wa Xikwembu. Va va xiphemu xa vumbirhi xa mbewu kasi Kreste Yesu u va xiphemu xo sungula ni xa nkoka xa yona. Vandlha ra Vakreste lava totiweke hi moya emisaveni ri vumba nhlengeletano ya Xikwembu leyi vonakaka, leyi kongomisiwaka hi nhlengeletano ya le tilweni leyi fanekiselaka nsati wa Xikwembu, laha va nga ta hlangana na Kreste Yesu loko va pfuxiwa eku feni. (Varhoma 8:14-17; Vagalatiya 3:16, 29) Hambileswi vanhu va timiliyoni va tinyimpfu tin’wana lava humaka eka matiko hinkwawo va nga riki va mbewu leyi, va karhi va hlengeletiwa leswaku va tirha swin’we ni nhlengeletano ya Xikwembu ya laha misaveni. Xana u un’wana wa lava tinyimpfu tin’wana? Loko swi ri tano, u langutele ku hanya hilaha ku nga heriki loko misava se yi hundzuke paradeyisi.—Yohane 10:16; 17:1-3.
Ndlela Leyi Vulala Byi Sunguleke Ha Yona
15. (a) Hlamusela ndlela leyi mbewu ya Sathana ya vanhu va nyama ni ya tintsumi yi sunguleke ha yona. (b) Xana ku endleke yini hi mbewu ya Sathana loko ku fika Ndhambhi ya nkarhi wa Nowa?
15 Mbewu ya Sathana leyi vumbiwaka hi vanhu yi sungule ku vonaka emasungulweni ya matimu ya vanhu. Hi xikombiso, ku ve na Kayini, munhu wo sungula ku velekiwa “loyi a humeke eka lowo homboloka ivi a dlaya [Avele] makwavo.” (1 Yohane 3:12) Hi ku famba ka nkarhi, Enoko u vule leswaku Yehovha u ta ta ni “timiriyadi takwe to kwetsima, a ta avanyisa hinkwavo, ni ku va vona nandzu hinkwavo lava nga xiximiki Xikwembu malunghana ni swiendlo swa vona hinkwaswo swa ku ka va nga xiximi Xikwembu leswi va swi endleke hi ndlela ya ku ka va nga xiximi Xikwembu, ni malunghana ni swilo hinkwaswo leswi tsemaka nhlana leswi vadyohi lava nga xiximiki Xikwembu va xi lumbeteke swona.” (Yudha 14, 15) Tlhandlakambirhi, tintsumi leti xandzukeke ti seketele Sathana kutani ti va xiphemu xa mbewu ya yena. Ti ‘fularhele vutshamo bya tona lebyi faneleke’ etilweni leswaku ti tihundzula vanhu va nyama kutani ti titekela vasati eka vana va vanhu. Ti veleke rixaka ra vanhu lava nga ni matimba yo tlula ya munhu, lava xaniseke vanhu. Hi nkarhi wolowo misava a yi tele vuhomboloki ni vubihi lerova Xikwembu xi yi lovisa hi Ndhambhi, kutani ku pona Nowa ni ndyangu wa yena ntsena. Tintsumi leti nga yingisangiki—leti sweswi ti nga madimona lama lawuriwaka hi Sathana—ti boheke ku baleka ti siya vasati va tona ni vana va tona lava nga ni matimba yo tlula ya munhu, lava nga sala va lovisiwa. Ti hluvule miri wa nyama kutani ti tlhelela exivandleni xa moya laha ti langutaneke ni ndzoviso wa Xikwembu lowu tshinelaka hi xihatla, laha ku nga ta lovisiwa Sathana ni mbewu ya yena.—Yudha 6; Genesa 6:4-12; 7:21-23; 2 Petro 2:4, 5.
16. (a) Hi wihi munhu wa tihanyi la veke kona endzhaku ka Ndhambhi naswona u swi kombise njhani leswaku i wa mbewu ya Sathana? (b) Xana Xikwembu xi va pfilunganye hi ndlela yihi vanhu lava a va tiyimisele ku aka xihondzo xa muti wa Babilona?
16 Loko Ndhambhi ya ha ku hundza, ku humelele munhu wa tihanyi la vuriwaka Nimrodo. Bibele yi vula leswaku “u ve muhloti wa matimba la lwaka na Yehovha”—a swi kanakanisi leswaku a a ri mbewu ya Nyoka. Ku fana na Sathana, u ve muxandzuki kutani a aka muti wa Babele kumbe Babilona hikwalaho ka leswi a a lwa ni xikongomelo xa Yehovha xa leswaku vanhu va hangalaka va tata misava. Muti wa Babilona a wu ta va ni xihondzo lexi ‘nhlohlorhi ya xona a yi ta fika ematilweni.’ Xikwembu xi pfilunganye vanhu lava a va tiyimisele ku aka xihondzo xexo. Xi endle leswaku va nga ha twanani hi ririmi kutani xi va “hangalasela ehenhla ka vuandlalo bya misava hinkwayo,” kambe xi tshika muti wa Babilona xi nga wu lovisi.—Genesa 9:1; 10:8-12; 11:1-9.
Ku Humelela Ka Mimfumo Ya Tipolitiki
17. Loko vanhu va ri karhi va andza, hi byihi vuhomboloki bya vandla ra vanhu lebyi humeleke erivaleni naswona hi yihi mimfumo leyikulu leyi veke kona?
17 Le Babilona ku ve ni mavandla ya vanhu lava lweke ni vulawuri bya Yehovha. Rin’wana ra mavandla lawa a ri ri ra politiki. Loko vanhu va ri karhi va andza, vanhu van’wana lava hisekaka va tekelele xikombiso xa Nimrodo xo lava ku lawula. Vanhu va sungule ku fuma van’wana leswaku va va endla swo biha. (Eklesiasta 8:9) Hi xikombiso, hi nkarhi wa Abrahama, muti wa Sodoma ni wa Gomora swin’we ni miti leyi akelaneke na yona yi lawuriwe hi tihosi ta le Xinara ni ta matiko man’wana ya le kule. (Genesa 14:1-4) Eku heteleleni, lava nga ni vutlhari eka swa nyimpi ni le ku hleleni ka swilo va vumbe mimfumo leyikulu leyi yi hi fumaka sweswi, leswaku va ta fuwa hi yona ni ku tiendlela ndhuma. Bibele yi vulavula hi yin’wana ya yona yo kota Egipta, Asiriya, Babilona, Meda-Peresiya, Grikiya na Rhoma.
18. (a) Hi rihi langutelo leri vanhu va Xikwembu va nga na rona hi valawuri va tipolitiki? (b) Xana minkarhi yin’wana valawuri va tipolitiki va tirhele Xikwembu hi ndlela yihi? (c) Xana valawuri vo tala va swi veke njhani erivaleni leswaku i va mbewu ya Nyoka?
18 Yehovha u yi tiyiselerile mimfumo yoleyo ya tipolitiki naswona vanhu va yena lava tshamaka ematikweni lama lawuriwaka hi mimfumo yoleyo va yi yingisile hi mpimo wo karhi. (Varhoma 13:1, 2) Minkarhi yin’wana valawuri va mimfumo ya tipolitiki va hoxe xandla leswaku swikongomelo swa Xikwembu swi hetiseka kumbe leswaku va sirhelela vanhu va xona. (Ezra 1:1-4; 7:12-26; Mintirho 25:11, 12; Nhlavutelo 12:15, 16) Hambiswiritano, valawuri vo tala va tipolitiki va xanise vagandzeri va ntiyiso hi ndlela ya tihanyi, va swi veka erivaleni leswaku i va mbewu ya Nyoka.—1 Yohane 5:19.
19. Xana mimfumo ya misava yi hlamuseriwa hi ndlela yihi ebukwini ya Nhlavutelo?
19 Nkarhi wo tala lowu mimfumo leyi yi fumeke ha wona, yi tsandzeke hi ndlela leyi khomisaka tingana ku hi tisela ntsako kumbe ku tlhantlha swiphiqo swa hina. Yehovha u pfumelele vanhu leswaku va ringeta muxaka wun’wana ni wun’wana wa mfumo, kambe a nga byi amukeli vukanganyisi kumbe ndlela leyi mimfumo leyi yi fumeke vanhu hi tihanyi ha yona. (Swivuriso 22:22, 23) Buku ya Nhlavutelo yi kombisa mimfumo ya misava leyi tshikilelaka yi ri xivandzana lexi tikukumuxaka ni lexi chavisaka.—Nhlavutelo 13:1, 2.
Van’wamabindzu Lava Nga Ni Vutianakanyi
20, 21. Hi wihi ntlawa wa vumbirhi lowu faneleke wu katsiwa ni “tindhuna ta nyimpi” ni “vavanuna va matimba” lowu welaka eka mbewu yo biha ya Sathana, naswona ha yini?
20 Varhangeri va tipolitiki va seketeriwa hi van’wamabindzu lava nga tshembekiki. Rungula leri yimburiweke emarhumbini ya muti wa khale wa Babilona ri kombisa leswaku a swi tolovelekile ku dyelela vanhu etimhakeni ta mabindzu hi nkarhi wolowo. Van’wamabindzu va hambete va bindzula hi tindlela ta vukanganyisi ku ta fikela ninamuntlha, naswona ematikweni yo tala vanhu lava hanyaka bya le ka byandlana a va tati ni xandla kasi vunyingi bya vanhu byi hanya hi rikoko ra xilondza. Enkarhini lowu wa hina lowu dumeke hi vumaki, van’wamabindzu ni vaendli va swilo va bindzule mali yo tala hi ku nyika vafumi va swa tipolitiki matlhari lama dlayaka ku katsa ni matlhari lama kotaka ku mbumburhela vanhu hi vunyingi lama xungetaka ku lovisa vanhu hinkwavo. Van’wamabindzu vo tano lava nga ni makwanga swin’we ni vanhu van’wana lava fanaka na vona i nchumu wun’we ni “tindhuna ta nyimpi” ni “vavanuna va matimba” lava welaka eka mbewu yo biha ya Sathana. Hinkwavo i xiphemu xa nhlengeletano ya la misaveni leyi Xikwembu na Kreste va yi vonaka yi faneriwa hi ku avanyiseriwa ndzoviso.—Nhlavutelo 19:18.
21 Vandla rin’wana leri faneleke ri katsiwa ni van’watipolitiki vo homboloka swin’we ni van’wamabindzu lava nga ni makwanga, i xiyenge xa vunharhu lexi humaka eka vandla ra vanhu, lexi na xona xi faneleke xi lovisiwa hi Xikwembu. I yini? U ta hlamala ku twa leswi buku ya Nhlavutelo yi swi vulaka hi vandla leri, leri tivekaka ngopfu emisaveni hinkwayo.
Babilona Lonkulu
22. I vukhongeri bya muxaka muni lebyi sunguleke emutini wa khale wa Babilona?
22 Miako ya muti wa Babilona ya khale a yi ngo va ya politiki ntsena. Tanihi leswi muti wolowo a wu simekiwe hi xikongomelo xo lwa ni vuhosi bya Yehovha, vukhongeri a byi khumbeka. Ina, muti wa khale wa Babilona a wu dume hi ku gandzela swikwembu swa hava. Vaprista va wona a va dyondzisa tidyondzo leti delelaka Xikwembu, tanihi ku pona ka moya-xiviri wa munhu loko a fa nileswaku ku ni ndhawu leyi vanhu va hanyaka eka yona endzhaku ka rifu, leyi va tshamaka va ri eku chaveni eka yona naswona va xanisiwaka hi madimona. A va seketela vugandzeri bya swivumbiwa ni swikwembu swa ntsandza-vahlayi ni swikwembukati. Va tisungulele timhaka leti nga mavunwa leswaku va ringeta ku hlamusela ndlela leyi misava ni munhu swi tumbulukeke ha yona kutani va endla mihivahivani ni switlhavelo swa manyala, va vula leswaku swi ta pfuna vanhu va kota ku veleka ni ku tshovela emasin’wini swin’we ni ku hlula enyimpini.
23. (a) Loko vanhu va huma emutini wa Babilona, i yini lexi va fambeke na xona naswona sweswo swi ve ni vuyelo byihi? (b) Hi rihi vito leri buku ya Nhlavutelo yi ri tirhisaka loko yi vulavula hi mfumo wa misava hinkwayo wa vukhongeri bya mavunwa? (c) I yini lexi vukhongeri bya mavunwa byi lweke na xona minkarhi hinkwayo?
23 Loko vanhu va sungula ku hangalaka va suka emutini wa Babilona hi ku ya hi tindzimi ta vona to hambana-hambana, va ya etindhawini to hambana-hambana emisaveni, va fambe ni vukhongeri bya le Babilona. Hi ndlela yoleyo, mihivahivani ni tidyondzo leti fanaka ni ta le mutini wa khale wa Babilona, swi andzile eka vaaki vo sungula va le Yuropa, Afrika, Matiko ya le Amerika, Far East ni le Malwandle ya le Dzongeni; to tala ta tidyondzo teto ta ha tinyike matimba ninamuntlha. Kutani swi fanerile leswi buku ya Nhlavutelo yi vulaka leswaku mfumo wa vukhongeri lowu lawulaka misava hinkwayo, i muti lowu vuriwaka Babilona Lonkulu. (Nhlavutelo, tindzima 17 na 18) Kun’wana ni kun’wana laha vukhongeri bya mavunwa byi byariweke kona, byi humese vafundhisi lava tshikilelaka, vukholwa-hava, ku pfumala vutivi ni mahanyelo yo biha. Byi ve xitirho lexi nga ni matimba lexi Sathana a xi tirhiseke. Minkarhi hinkwayo Babilona Lonkulu u lwe hi ndlela ya tihanyi ni vugandzeri bya ntiyiso bya Yehovha Hosi ya Vuako Hinkwabyo.
24. (a) Xana Nyoka yi swi kotise ku yini ku luma Mbewu ya wansati ‘exirhendzeni’? (b) Ha yini ku vuriwa leswaku mbewu ya wansati yi lumiwe exirhendzeni ntsena?
24 Tanihi xiphemu lexi solekaka ngopfu xa mbewu ya Nyoka, vatsari ni Vafarisi va lembe-xidzana ro sungula hi nkarhi wa Xiyuda, hi vona a va tinyike matimba eku xaniseni ka muyimeri-nkulu wa mbewu ya wansati ivi va hetelela hi ku n’wi dlaya. Hi ndlela yoleyo, Nyoka yi swi kotile ku “luma xirhendze” xa “mbewu” leyi. (Genesa 3:15; Yohane 8:39-44; Mintirho 3:12, 15) Ha yini ku vuriwa ntsena leswaku mbewu leyi yi lumiwe exirhendzeni? Hikuva ku vavisiwa ka Yesu ku lo n’wi khumba ntsena loko a ha ri la misaveni. A nga tshamanga a vavisekile hikuva Yehovha u n’wi pfuxe hi siku ra vunharhu kutani a n’wi tlakusela evuton’wini bya le xivandleni xa moya.—Mintirho 2:32, 33; 1 Petro 3:18.
25. (a) Xana Yesu la kwetsimisiweke u n’wi tekele njhani goza Sathana ni tintsumi ta yena? (b) Xana Sathana ni mbewu ya yena va ta susiwa rini? (c) Xana ku pfotlosiwa ka “nhloko” ya Sathana hi Mbewu ya nsati wa Xikwembu ku ta vula yini?
25 Yesu Kreste la kwetsimisiweke u tshame evokweni ra xinene ra Xikwembu, a avanyisa valala va Yehovha. Ana se u tekele Sathana ni tintsumi ta yena goza, a va lahlela emisaveni kutani a va sivela leswaku va endla mintirho ya vona va helela kwala misaveni ntsena—hi yona mhaka leyi ku nga ni makhombo lama nga heriki enkarhini lowu wa hina. (Nhlavutelo 12:9, 12) Kambe ku susiwa ka mbewu ya Sathana emisaveni loku profetiweke ku ta endleka loko Xikwembu xi tisa ku avanyisa ka xona eka Babilona Lonkulu ni le ka nchumu wun’wana ni wun’wana lowu vumbaka nhlengeletano ya Sathana emisaveni. Eku heteleleni, Mbewu ya nsati wa Xikwembu, ku nga Yesu Kreste, yi ta pfotlosa “nhloko” ya Sathana, nyoka yoleyo leyi kanganyisaka, kutani sweswo swi ta vula ku loviseriwa makumu ka yena ni ku susiwa ka yena hilaha ku heleleke etimhakeni ta vanhu.—Varhoma 16:20.
26. Ha yini swi ri swa nkoka swinene leswaku hi kambisisa vuprofeta bya buku ya Nhlavutelo?
26 Xana leswi hinkwaswo swi ta endleka hi ndlela yihi? Hi swona leswi buku ya Bibele ya Nhlavutelo yi nga ta hi hlavutela swona. Yi ta hi hlavutela hi swivono leswi kandziyisiwaka ni swikombiso leswi hlamarisaka. A hi hisekeleni ku kambisisa vuprofeta lebyi bya matimba. Hakunene hi ta tsaka loko hi xiya leswi marito ya buku ya Nhlavutelo ma vulaka swona! Hi ku endla tano, hi ta hlanganyela eku dzuniseni ka vito ra Yehovha, Hosi ya Vuako Hinkwabyo kutani hi kuma mikateko ya yena ya hilaha ku nga heriki. Hi kombela leswaku u hambeta u hlaya u tlhela u tirhisa leswi u swi hlayaka. Swi nga ku ponisa enkarhini lowu wa ku chaputa ka matimu ya munhu.
[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 13]
Rungula ra khale ra tinhlanga to tontswa ra timhaka ta nxaviselano
Buku leyi nge Ancient Near Eastern Texts, leyi kandziyisiweke hi James B. Pritchard, yi longoloxa milawu ya kwalomu ka 300 leyi tsariweke hi Hammurabi eminkarhini ya Babilona. Milawu leyi yi komba leswaku a swi fanerile ku sivela vukanganyisi lebyi a byi tolovelekile etimhakeni ta mabindzu hi nkarhi wolowo. Hi xikombiso: “Loko munhu wa xikhundlha lexi tlakukeke a xave eka n’wana wa yena wa mufana kumbe eka hlonga ra yena, nchumu wo karhi kumbe a nyikiwe wona leswaku a wu hlayisa, ku nga ha va silivhere kumbe nsuku kumbe hlonga ra xinuna kumbe ra xisati kumbe nkuzi kumbe nyimpfu kumbe mbhongolo kumbe nchumu wun’wana ni wun’wana, kambe ku nga ri na timbhoni kumbe mhaka yoleyo yi nga tsariwanga ehansi, sweswo a ku ri vukhamba kutani munhu yoloye wa xikhundlha xa le henhla a a fanele a dlayiwa.”